مزایده در کاخ‌های تهران

بیژن روحانی

کاخ‌های تهران را چه کسی مدیریت خواهد کرد؟ آیا اداره و بهره برداری از فضاهای خدماتی و فرهنگی واقع در این مجموعه‌ها در اختیار سازمان میراث فرهنگی خواهد بود و یا آن که به بخش خصوصی واگذار می‌شود؟

از هفته گذشته تاکنون و پس از درج یک آگهی مزایده، کاخ-موزه‌های تهران در انتظار بهره‌برداران جدیدی هستند که با پیشنهادهای تازه مالی خود قدم پیش بگذارند. اما وجود برخی ابهام‌ها و نکات ناروشن در این آگهی مزایده و نحوه اعلام آن سبب شده تا پرسش‌هایی در این خصوص مطرح شود.

آگهی مزایده توسط کانون جهانگردی و اتومبیلرانی اعلام شده است

آگهی مزایده در خصوص فضاهای خدماتی و بخش‌های مختلف کاخ _ موزه‌های گلستان، نیاوران و سعد آباد توسط «کانون جهانگردی و اتومبيلرانی جمهوری اسلامی ايران» منتشر شده است.

در این آگهی آمده: «کانون جهانگردی و اتومبيلرانی در نظر دارد نسبت به واگذاری حق بهره برداری فضاهای خدماتی در اختيار، واقع در مجموعه های فرهنگی- تاريخی از طريق مزايده عمومی اقدام کند.»

اما درج این آگهی با مخالفت برخی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی رو به رو شده است. روزنامه اعتماد از قول یکی از کارشناسان این سازمان که نخواسته نام خود را فاش کند نوشته است:

«اين آگهی به نوعی آگهی فروش کاخ ها است، چرا که گويی قرار است فضای کاخ ها بدون قيد نوع فعاليت اجاره داده شود.»

مدیرت کاخ‌ها پس از انقلاب

در فروردین ماه سال ۵۹، «شورای انقلاب» لایحه‌ای را تصویب کرد که مطابق آن «کلیه کاخ‌های نیاوران و سعد‌آباد با محوطه و تاسیسات آن جهت ایجاد موزه و پارک در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی» قرار گرفت.

دورنمای کاخ شهوند (کاخ سبز) در مجموعه سعدآباد

طبق همین مصوبه آن بخش از اموال کاخ‌ها که ارزش «موزه‌ای» داشتند به وزارت فرهنگ تحویل داده شد. در آن زمان مسئولیت میراث فرهنگی با وزارت فرهنگ و آموزش عالی بود. کاخ گلستان نیز در سال ۱۳۶۶ از زیر نظارت "بيوتات" وزارت امور اقتصادی و دارایی خارج و به ميراث فرهنگی سپرده شد.

به این ترتیب حفاظت و بهره‌برداری از مهم‌ترین کاخ‌های تهران که دارای آثاری عمدتا از دوران قاجار و پهلوی بود کاملا زیر نظر سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و برای مراقبت بهتر از هرکدام از این مجموعه‌ها، مدیریتی مستقل همراه با دفاتر فنی به وجود آمد که بر مرمت و نگهداری این ثروت‌های فرهنگی و عمومی نظارت کند.

«کانون جهانگردی و اتومبیلرانی» که اینک آگهی مزایده فضاهای داخل محوطه این کاخ‌ها را منتشر کرده، خود در سال ۱۳۸۶ از زیر نظارت وزارت ارشاد خارج و به سازمان میراث فرهنگی ملحق شد.

این کانون پس از آن با عقد قراردادی با سازمان میراث فرهنگی حق بهربرداری از کلیه مکان‌های تفریحی و فرهنگی متعلق به کاخ‌ موزه‌های تهران را به دست آورد.

کاخ نیاوران

با توجه به آن که «کانون اتومبیلرانی» این حق بهربرداری را از سازمان میراث فرهنگی اجاره کرده، اینک این سئوال مطرح است که چگونه این موسسه به عنوان مستاجر، واسطه‌ی برگذاری مزایده شده است و چگونه می‌خواهد حق بهره‌برداری را به طرف ثالث واگذار کند و چرا در این خصوص خود سازمان میراث فرهنگی به طور مستقیم قدم جلو نگذاشته است؟

از سوی دیگر این آگهی مزایده دارای ابهامات دیگری نیز هست. گرچه اجاره دادن و واگذاری بخش‌های خدماتی موزه‌ها از قبیل رستوران، چایخانه، کافی شاپ و کتابفروشی امری است متداول، اما مشخص نیست که این مزایده آیا فقط به فضاهای خدماتی از این قبیل محدود می‌شود و یا به فضاهای فرهنگی و بهره برداری از خود این موزه‌ها نیز خواهد رسید. به عنوان مثال ظاهرا واگذاری نگارخانه‌ها و کارگاه‌ هنرهای تجسمی نیز در این مزایده ها مطرح هستند.

آنچه اکنون به چشم می‌آید این است که در این واگذاری بحثی از صلاحیت افراد حقیقی و حقوقی شرکت کننده در مزایده نشده و مشخص نیست افراد داوطلب به جز ارائه قیمت‌های مناسب آیا باید دارای تخصصی مرتبط با مدیریت فضاهای فرهنگی نیز باشند یا خیر.

رستوران سنتی سعدآباد

اگر دامنه این واگذاری بخواهد به خود موزه‌ها و فضاهای فرهنگی آنها کشیده شود این سئوال مطرح است که کدام فرد حقیقی یا حقوقی و با چه مشخصات و صلاحیت‌هایی می‌تواند عهده دار این مسئولیتی شود و در این صورت نحوه نظارت بر عملکرد آن چگونه خواهد بود؟

در چند سال گذشته افزایش تعداد فضاهای خدماتی و غرفه‌های مختلف فروش مواد غذایی و رستوران به خصوص در محوطه کاخ سعدآباد انتقادهایی را برانگیخت. تنها چندین و چند غرفه فروش محصولات گوناگون در یکی قسمت‌های محوطه سعدآباد به بهانه درآمدزایی و توسعه گردشگری برپا شد و به این ترتیب، گوشه‌هایی از این مجموعه بیشتر چهره یک پارک تفریحی به خود گرفت.

اکنون قصد واگذاری سایر بخش‌ها و فضاهای خدماتی و فرهنگی در این کاخ‌ها این نگرانی را دامن می‌زند که آیا تفکری فرهنگی در پشت این واگذاری‌ها و مزایده‌ها وجود دارد و یا هدف تنها درآمد زایی از هر گوشه و کنار این محوطه‌هاست؟

تالار آیینه در کاخ گلستان

مجموعه کاخ‌های گلستان، نیاوران و سعد‌آباد در برگیرنده برخی از نفیس‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی از دوره قاجار و همچنین معماری مدرن دوران پهلوی هستند. از منحصر به فردترین کاخ‌ها و عمارت‌های این مجموعه‌ها می‌شود به تالار آیینه و تخت مرمر در کاخ گلستان، کاخ شهوند یا کاخ سبز و کاخ سفید (موزه ملت) در مجموعه سعد آباد و کاخ نیاوران و کاخ صاحبقرانیه در مجموعه نیاوران اشاره کرد.