شوش کهن کجا تمام می‌شود

بیژن روحانی

حریم یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران به موضوع اختلاف نظر میان باستان‌شناسان و سازمان میراث فرهنگی تبدیل شده است.

هنوز چندی از تعیین حریم جدید برای شهر باستانی شوش نگذشته که روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران به نقل از سازمان میراث فرهنگی استان خوزستان اعلام کرد حریم این شهر که توسط باستان شناسان و پس از مدتی مطالعه و پژوهش مشخص شده تعدیل خواهد شد.

سازمان میراث فرهنگی تعدیل یا کوچک کردن این محدوده را به دلیل کاستن از مشکلات موجود عنوان کرده و اعلام داشته است در نشستی مشترک با حضور باستان‌شناسان، اعضای شورای فنی و متخصصان در امور شهری و همچنین فرماندار، شهردار و اعضای شورای شهر و انجمن دوستداران میراث فرهنگی قرار شد تا با استفاده از یک گروه کارشناس در عرصه و حریم پیشنهادی شهر شوش تجدید نظر و حریم و ضوابط آن تعدیل شود.

اما تعدادی از باستان‌شناسان اظهار کرده‌اند در این رابطه مشورتی با آنان صورت نگرفته است.
حریم شوش که اینک بنابر اخبار منتشر شده قرار است تعدیل شود در سال ۱۳۸۷ توسط یک گروه باستان‌شناسی به سرپرستی محمدتقی عطایی و پس از حدود ۱۱ ماه مطالعه میدانی مشخص شد.

حریم یک اثر تاریخی به معنای محدوده‌ای در اطراف عرصه آن اثر است که انجام برخی فعالیت‌ها در آن برای حفاظت بهتر از کل اثر با محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی روبرو است. میزان حریم هر اثر تاریخی بستگی به شرایط خاص آن دارد و باید توسط گروهی متخصص با شناخت ویژه از آن اثر مشخص شود.

خود حریم نیز معمولا به حریم درجه اول، دوم و سوم تقسیم می‌شود و به این ترتیب مقرارتی که شامل هر بخش از حریم یک اثر می‌شود می تواند متفاوت باشد. ساخت و ساز و انجام عملیات ساختمانی در حریم یک اثر تاریخی ممنوع و یا تابع ضوابط و مقررارت خاصی است که باید توسط سازمان میراث فرهنگی مشخص شود.

تپه باستانی شوش

در مورد آثار باستانی، حریم می‌تواند شامل محوطه‌هایی باشد که احتمال وجود آثار باستانی کاوش نشده در آن‌ها وجود دارد.

اما اینک میزان این حریم در شهر پنج هزار ساله شوش محل اختلاف نظر شده است. در حالی که برخی مقامات شهری و محلی تاکید دارند که اختصاص حریمی چنین بزرگ به این محوطه باستانی مانع از انجام کارهای عمرانی لازم برای توسعه شهر می‌شود،

باستان‌شناسان معتقدند این محدوده جهت حفاظت از یکی از مهمترین شهرهای باستانی ایران که مرکز دو تمدن مهم ایلامی و هخامنشی بوده لازم است.

محمدرضا چیت ساز، مدیر پیشین پایگاه میراث فرهنگی شوش به خبرگزاری ایسنا اعلام کرده است که سازمان میراث فرهنگی جلسه تعدیل و کم کردن حریم شوش را بدون حضور اعضای هيأت راهبردی پايگاه شوش و كارشناسان "زبده‌ی" سازمان ميراث فرهنگی برگزار کرده است.

اختلاف‌ها برسر میزان حریم قانونی شوش از زمانی آغاز شد که سازمان میراث فرهنگی مجوز احداث دو هتل امیرزرگر و لاله را صادر کرد. بسیاری از باستان شناسان تاکید دارند محلی که به ساخت این هتل ها اختصاص یافته حاوی آثاری از تمدن‌های باستانی شوش است.

تپه، قلعه فرانسوی‌ها و آرامگاه دانیال در شوش منبع: ایسنا

محل هتل امیرزرگر در میان دو کاخ هخامنشی شائور و آپادانا قرار دارد و از همین رو احتمال وجود یک بنای یادمانی و یا سنگفرش‌های هخامنشی میان این دو کاخ بسیار زیاد است.

صدور مجوز ساخت این هتل ها با استناد به حریمی است که در دهه شصت خورشیدی تعیین شده است. میزان آن محدوده در حدود چهارصد هکتار بود که در یک شرایط اضطراری و به عنوان حداقل محدوده لازم برای شوش مشخص شد.

اما تحقیقات جدید گروه باستان شناسی و یافتن آثاری تاریخی، میزان این محدوده را به حدود سه برابر میزان قبلی یعنی هزار و دویست هکتار افزایش داد. میزانی که اکنون مدیران سازمان میراث فرهنگی بدون نظر خواهی از باستان‌شناسان قصد کوچک کردن دوباره آن را دارند.

محمدرضا چیت ساز مدیر پیشین پایگاه میراث فرهنگی شوش در گفت و گوی خود اظهار کرده است ساخت هتل امیرزرگر در این محدوده کاملا غیرقانونی است. او همچنین گفته است به نظر می‌آید مخالفت گروه باستان‌شناسی با احداث هتل باعث شده تا پرداخت حقوق کارکنان این پایگاه بیش از یک سال و پنج ماه عقب بیفتد. او مجموعه این مسائل را دلیل استعفا و کناره‌گیری خود از این پایگاه میراث فرهنگی اعلام کرده است.

اما غلا‌م‌علی باغبان که به تازگی به جای آقای چیت ساز سرپرستی پایگاه شوش را برعهده گرفته است به این خبرگزاری اعلام کرده است که اگر حریم ۱۲۰۰ هکتاری جدید شوش اجرا می‌شد آنگاه می‌بایست کل شهرستان شوش از سکنه خالی و شهر دچار مشکل اساسی می‌شد.

سرستونی در کاخ آپادانای شوش

تصمیم جدید سازمان میراث فرهنگی استان خوزستان برای تعدیل حریم محوطه باستانی شوش نارضایتی‌هایی را میان باستان‌شناسان و کارشناسان داخل سازمان میراث فرهنگی نیز برانگیخته است.

سیاوش صابری مدیرکل دفتر حفظ و احيای بناها و محوطه‌های تاريخی اعلام کرده است در این خصوص تخلف صورت گرفته و نهادهای نظارتی باید با این مسائل برخورد کنند.

کامیار عبدی باستان شناس و عضو شورای راهبردی پايگاه ميراث فرهنگی شوش نیز به ایسنا گفته است کاری که مسئولان این استان در خصوص تعدیل حریم انجام می‌دهند بدعت بسیار خطرناکی است.

او همچنین اظهار داشت: «تا به حال سابقه نداشته به هيأتی بگويند در كار تعيين عرصه و حريم شما بازنگری می‌شود. اگر هم اين اتفاق افتاده باشد، به اين دليل بوده كه در تعيين عرصه و حريم، كوتاهی شده و كم‌تر از ميزان حقيقی در نظر گرفته شده است.»

شوش را از کهن ترین کانون‌های شهرنشینی در جهان به شمار می‌آورند. شهری که زندگی در آن از بیش از پنج هزار سال گذشته تاکنون همواره در جریان بوده است. شوش از اولین نقاط در ایران است که کاوش‌های باستان شناسی در آن بیش از صد سال پیش توسط هئیت فرانسوی آغاز شد.