فریدا کالو میان حقیقت و دروغ

بیژن روحانی

نقاشان نام‌دار سده بیستم، باز هم بر صدر اخبار هنری جهان در هفته‌های اخیر قرار گرفتند.

ماجرای کشف یک اثر نقاشی از پابلو پیکاسو در عراق و احتمال تقلبی بودن آن به اندازه کافی پر سر و صدا بوده است. اما در کنار این خبر، انتشار قریب‌الوقوع کتابی از آثار تازه کشف‌شده فریدا کالو (Frida Kahlo) نقاش نام‌دار مکزیکی هم کارشناسان هنری را به تکاپو انداخته است.

بسیاری معتقدند این کتاب که در صورت انتشار می‌تواند رکورد فروش کتاب‌های هنری را بشکند، چیزی جز یک شیادی تمام‌عیار نیست.

فریدا کالو (نفر وسط) در کنار همسرش دیه گو (سمت راست)

کتاب که قرار است توسط انتشارات معماری پرینستون به چاپ برسد، شامل تصاویری از آرشیو خصوصی تازه کشف‌شده‌ی این بانوی نقاش است که پیش از این، کسی از وجود آن خبر نداشت. آرشیو شامل دست‌نوشته‌ها و خاطرات، تعدادی نامه و چند طرح و نقاشی رنگ و روغن از فریدا کالو، نقاش سورئالیست مکزیکی است.

ناشر اصرار دارد که انتشار این آرشیو منحصر به فرد می‌تواند زوایای جدیدی از زندگی و آثار یکی از برجسته‌ترین هنرمندان سده بیستم را برای علاقه‌مندانش روشن کند. اما گروهی از محققان آثار کالو معتقدند این نقاشی‌ها و دست‌نوشته‌ها جعلی هستند.

آن‌ها در نامه‌ای به «شورای فرهنگ و هنر» مکزیک و «مؤسسه ملی هنرهای زیبا» خواسته‌اند مانع از انتشار این کتاب شده و به این ترتیب به دفاع از حیثت هنری این نقاش، که او را یکی از برترین دختران مکزیک نام داده اند، بپردازند.

بخشی از آرشیو تازه کشف شده فریدا

این مجموعه جدید را یک زن و شوهر مکزیکی از یک وکیل خریداری کرده‌اند که او نیز به نوبه خود آن را از یک تندیس‌ساز خریده بوده است. این تندیس‌ساز مدعی است این آثار را مستقیماً از خود هنرمند دریافت کرده است.

این مجموعه دربردارنده ۱۲۰۰ شیء مختلف از نقاشی و دست‌نوشته گرفته تا برخی اشیاء تزیینی و شخصی فریداست.

آثار نقاشی فریدا کالو (۱۹۰۷ - ۱۹۵۴) ترکیبی است از عناصر هنر بومی مکزیک با نمادپردازی و سورئالیسم. کاربرد رنگ‌های تند و درخشان از خصوصیات آثار اوست. پرتره‌های خود او جایگاهی ویژه و مرکزی در آثارش دارد.

فریدا در جوانی در یک تصادف رانندگی به شدت مجروح شد و مدتی طولانی را صرف بهبود جراحت‌هایش کرد؛ اما در همین مدت به شدت به نقاشی روی آورد. آثارش بازتاب عمیقی از رنج‌های شخصی و عمومی زندگی زنان است. او بعدها با دیه‌گو ریورا (Diego Rivera) دیگر نقاش مشهور مکزیکی ازدواج کرد.

ریشه‌ها، اثر فریدا کالو

فریدا گرچه بارها سورئالیست بودن خود را انکار کرده بود، اما به طور عمومی او را تحت تأثیر این مکتب هنری می‌شناسند. او در سال ۱۹۳۸ با آندره برتون، شاعر فرانسوی و از بنیان‌گذران مکتب سورئالیسم دیدار کرد. برتون که از مدافعان آثار فریدا بود کمک کرد تا چند نمایشگاه از آثار او در آمریکا برگزار شود.

فریدا و همسرش که هوادار دو آتشه کمونیسم بودند، مدتی میزبان لئون تروتسکی، انقلابی و نظریه‌پرداز مشهور مارکسیست شدند که به عنوان تبعیدی در مکزیک روزگار می‌گذراند. در این دوران فریدا برای مدتی عاشق تروتسکی شد.

آثار فریدا در طول دوران زندگی‌اش چندان نظر منتقدان ومحافل هنری جهانی را جلب نکرد و او بیشتر زیر سایه نام همسرش قرار داشت. در دهه ۸۰ میلادی و پس از جنبش هنری نوین در مکزیک (نئومکزیکنیسم) توجه جهانی به آثار شگفت‌انگیز این نقاش فزونی گرفت.

آثار سینمایی نیز که بر اساس زندگی پر فراز و نشیب و عشق‌های فریدا ساخته شد، تأثیر مهمی در معرفی او در سطح جهانی داشت. آخرین اثر سینمایی در مورد او در سال ۲۰۰۲ به کارگردانی جولی تیمور و بازی سلما هایک (در نقش فریدا) موفقیتی جهانی به همراه داشت.

درخت امید، اثر فریدا کالو

در سال ۲۰۰۶ تابلو «ریشه‌ها» اثر فریدا به مبلغ پنج میلیون و ۶۰۰ هزار دلار در یک حراجی به فروش رفت که رکوردی برای آثار هنری آمریکای لاتین محسوب می‌شود.

اکنون واقعی یا تقلبی بودن آرشیو آثار تازه به دست آمده از آثار این نقاش به موضوعی جدید در میان منتقدان و کارشناسان هنری تبدیل شده و بسیار از مطبوعات به آن پرداخته‌اند.

روزنامه هنر - نشریه تخصصی هنرهای تجسمی چاپ لندن - با صاحبان این مجموعه و نویسنده کتابی که تصاویر بخشی از این مجموعه در آن به چاپ می‌رسند، گفت و گو کرده است.

بارابارا لوین نویسنده این کتاب گفته است نگرانی منتقدان هنری قابل درک است؛ چون این روزها بازار جعل آثار هنری به خصوص در مورد هنرمندان نام‌دار گرم است و به همین دلیل کارشناسان هنری در مورد هر کشف «تاریخی» در این مورد با تردید بسیار برخورد می‌کنند. بخصوص وقتی که این آثار از راهی به غیر از مؤسسات معتبر هنری کشف و ارائه می‌شوند.

یکی از فروشندگان معتبر آثار هنری که پیش از این تعداد زیادی از آثار اصلی فریدا کالو را معامله کرده است، به نشریه «روزنامه هنر» گفته است که جعل این آرشیو بسیار ساده است. جاعلان با استفاده از زندگی‌نامه فریدا و تحقیق در مورد خلق و خوی او، نامه‌ها و اشعاری را از زبان او نوشته‌اند.

من و پرستارم، اثر فریدا کالو

او نقاشی‌های پر سر و صدای این مجموعه را ناشیانه و آناتومی پیکرهای موجود در آن‌ها را کپی‌شده از روی کتاب راهنمای قصابی توصیف کرده و معتقد است محتوای نامه‌ها و نوشته‌های منتسب به فریدا، کودکانه و گستاخانه هستند.

اما ناشر تأکید می‌کند این نامه‌ها و دست‌نوشته‌ها برملاکننده امیال، آرزوها و نظریات فریدا و گاه از این نظر تند و توفانی هستند. مالکان این آثار نیز می‌گویند اصالت آن‌ها توسط یک متخصص شیمی، یک خط‌شناس و هم‌چنین افرادی از خانواده فریدا کالو و نیز دوستان و شاگردان او تأیید شده است.

چنان‌چه اصالت این آثار و نوشته‌ها ثابت شود، محققان کارهای فریدا مواد و مصالحی جدید برای مدت‌ها تحقیق به دست آورده‌اند.