نگرانی از عملیات اکتشاف نفت در کویر

بیژن روحانی

احتمال صدور مجوز برای اکتشاف نفت و گاز در پارک ملی کویر در حوزه گرمسار، مجددا نگرانی بسیاری از کارشناسان حوزه محیط زیست را برانگیخته است. به اعتقاد حافظان محیط زیست، عملیات اکتشاف و سپس استخراج نفت از این منطقه می‌تواند اکوسیستم این پارک حفاظت شده را برهم بزند.

بر اساس ماده هشت آئين‌نامه اجرائی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست هرگونه تغییر اکوسیستم در پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده زیست محیطی ممنوع است.

محمد مجابی کارشناس محیط زیست در هشداری که در رسانه‌های گوناگون از جمله همشهری آن‌لاین و خبرگزاری ایرن بازتاب یافته خطاب به رییس جمهور ایران نوشته است:

«متاسفانه فعاليت‌های اکتشاف و اقدامات بعدی صنعت نفت در اين منطقه بسياری از کارکردها و ارزش‌های مناطق حفاظت شده را مختل و حتی نابود خواهد کرد و لذا توصيه کارشناسی، اجتناب از توسعه عرصه اکتشاف به داخل پارک ملی و منطقه حفاظت شده کوير می‌باشد.

آقای رییس جمهور، شما بر اساس قانون حفظ و بهسازی محيط زيست، رییس شورايعالی محيط زيست هستيد و برطبق قانون اساسی ناظر بر حسن اجرای قانون اساسی هستيد.»

پارک ملی کویر، عکس‌ها از بیژن روحانی

بحث اکتشاف نفت در داخل پارک ملی کویر ایران در حالی بالا گرفته که منتقدان این طرح، مدیریت و برداشت نفت از حوزه‌های مشترک نفتی با سایر کشورها را دارای اولویت و اهمیت بیشتری نسبت به این منطقه می‌دانند. هرگونه کوتاهی در استفاده و مدیریت حوزه‌های مشترک نفتی سبب می‌شود تا کشورهای دیگر از این منابع استفاده کنند، خطری که به هیچ وجه متوجه منابع احتمالی نفت و گاز در دل کویر مرکزی ایران نیست.

پارک ملی کویر در ایران یک اکوسیستم بیابانی است که به دلیل خصوصیات منحصر به فرد آن از ۱۳۴۳ به صورت منطقه حفاظت‌شده زیر نظر سازمان محیط زیست قرار گرفت و در سال ۱۳۵۵ به پارک ملی تبديل شد.

این منطقه یکی از ذخیره‌گاه‌های نه گانه زیست کره (بیوسفر) در ایران است.این پارک با ۴۴۰ هزار هکتار وسعت در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران در شهرستان گرمسار واقع شده‌است. پارک ملی کویر دارای سی و چهار گونه جانوری است که بیست و نه گونه آن، از جمله یوزپلنگ و گورخر آسیایی، جزو گونه‌های حفاظت شده هستند.

صدها گونه گیاهی نیز در این پارک به ثبت رسیده‌اند که بیش از بیست گونه آنها جزو گونه‌های منحصر به فرد طبقه شده‌اند.این پارک همچنین دارای حوزه‌های آبگیر و چشمه‌های متعددی است. دریاچه نمک در مجاورت پارک ملی کویر یکی از بزرگترین شوره‌زارهای ایران است.

پارک ملی کویر

پارک ملی کویر از نظر تاریخی نیز دارای ارزش‌های فراوانی است. چند کاروانسرای دوره صفوی از جمله کاروانسرای عین الرشید و قصر بهرام و همچنین راه سنگفرش در حوالی گرمسار یادگار مسیری است که اصفهان پایتخت صفوی را به سواحل دریای مازندران متصل می‌کرد.

تلاش برای اکتشاف نفت در پارک ملی کویر ایران، سال گذشته نیز باعث بروز اعتراض‌های شدید شده بود. در شهریور ماه سال هشتاد و هفت زمانی که پیمانکاران وزارت نفت در منطقه سمنان قصد ورود با ماشین آلات سنگین خود به داخل پارک ملی کویر را داشتند، درگیری‌هایی میان محیط بانان و پیمانکاران به وجود آمد که مطابق برخی گزارش‌ها به شلیک تیر هوایی نیز انجامید.

از آنجا که بخشی از پروژه اکتشاف نفت موسوم به «بلوک گرمسار» در این منطقه واقع شده وزارت نفت کوشش دارد مجوز حضور پیمانکاران خود در این منطقه را کسب کند.

پیش از این نیز و در سال‌های گذشته وزارت نفت ایران قصد داشت در این منطقه یک ذخیر‌ه گاه طبیعی گاز ایجاد کند که با مخالفت‌های سازمان محیط زیست رو به رو شد. پس از درگیری‌های سال گذشته، مدیریت بلوک های اکتشافی و مشارکت خارجی شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد تا زمان کسب مجوزهای لازم، هیچ عملیاتی در این منطقه انجام نخواهد شد.

اما اخیرا احتمال صدور مجوز از سوی دولت برای از سرگیری عملیات اکتشاف نفت و گاز، هشدارهای جدیدی را به همراه داشته است.

کاروانسرای عین الرشید

به غیر از ورود ماشین‌آلات سنگین و فعالیت‌های مرتبط با آن که تعادل زیست محیطی در منطقه را بر هم می‌زند، تزریق گاز به لایه‌های زیرین زمین برای استخراج نفت نیز ممکن است عوارضی در پی داشته باشد. پیش از این کارشناسان محیط زیست اعلام کرده بودند تزریق گاز باعث خروج حجم زیادی آب و نمک و تشکیل شوره‌زارهای دیگری در این منطقه می‌شود.

در پارک‌های ملی که به عنوان ذخیره‌گاه‌های زیست کره از سوی سازمان جهانی یونسکو انتخاب می‌شوند، مداخلات و دست‌اندازی‌های نابه‌جای انسان به منابع طبیعی ممنوع است. این ذخیره‌گاه‌ها با هدف حفظ نمونه‌های منحصر به فرد اکوسیستم‌های طبیعی و جوامع بومی مرتبط با آنها تحت حفاظت قرار می‌گیرند.

تا سال گذشته حدود پانصد و سی و یک ذخیره‌گاه زیست کره‌ای در صد و پنج کشور جهان مورد شناسایی سازمان جهانی یونسکو قرار گرفتند که سهم ایران از این میان نه ذخیره‌گاه است.