| خانه > بیژن روحانی > میراث فرهنگی > پنج هزار سال تاریخ زیر بمباران | |||
پنج هزار سال تاریخ زیر بمبارانبیژن روحانیrohani@radiozamaneh.comزمانی که گلوله‌ها به طور مستقیم کودکان و غیر نظامیان را در غزه مورد هدف قرار می‌دهند، شاید نگرانی در مورد سرنوشت میراث فرهنگی یک ملت تنها یک خیالبافی باشد.
وقتی بیمارستان‌ها جای خالی ندارند و امدادگران بین‌المللی مجال کمک‌رسانی نیافته‌اند، نمی‌توان توقع داشت که نهادهای جهانی حفاظت از آثار تاریخی، بتوانند برای بررسی اوضاع افرادی را به منطقه اعزام کنند. در حقیقت اگر امکانی هم در این زمان برای حضور سازمان‌های جهانی به وجود آید، به طور طبیعی اولویت با کسانی خواهد بود که هدفشان نجات جان انسان‌هاست. اما واقعیت آن است زمانی که جنگ به پایان برسد و خانه‌های ویران از نو بنا شود و زندگی آهنگ طبیعی خود را از سر بگیرد، آن‌گاه مردم از خود خواهند پرسید بر سر آثار تاریخی و فرهنگی ما چه آمده است؟ این پرسشی است که همواره پس از فرو نشستن غبار جنگ‌ها به میان کشیده می‌شود. از این رو سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی حتا در سخت‌ترین روزهای جنگ نیز می‌بایست تلاش کنند تا حد ممکن، و پس از اولویت دادن به نجات جان انسان‌ها، به فکر نجات یا تا حد امکان کم کردن آسیب‌های وارده به میراث فرهنگی ملت‌های درگیر جنگ باشند.
گرچه جنگ در نوار غزه وارد سومین هفته پیاپی خود شده است تا به حال گزارش مستقل و جامعی از وضعیت میراث فرهنگی در خطر این منطقه منتشر نشده است. عدم اقدامات کافی در این زمینه می‌تواند به دلیل حجم بالای حملات و عملیات نظامی و عدم امکان حضور کارشناسان و ناظران مستقل در منطقه باشد. در این میان، کویچیرو ماتسورا، مدیرکل سازمان جهانی یونسکو روز دوشنبه برابر با پنجم ژانویه در پیامی نگرانی فراوان خود را نسبت به تخریب موسسات آموزشی، محوطه‌های فرهنگی و یادمان‌های تاریخی در نوار غزه اعلام و نسبت به لزوم حفاظت از تنوع غنی فرهنگی در این منطقه تأکید کرد. این در حالی است که در سال ۲۰۰۶ میلادی و به فاصله چند روز پس از آغاز حمله اسرائیل به لبنان، اقداماتی جهانی در زمینه محدود کردن تخریب میراث فرهنگی لبنان به عمل آمد و سازمان جهانی یونسکو با اعزام فرستادگان ويژه خود وضعیت آثار تاریخی لبنان را که دارای ارزش جهانی بودند مورد بررسی قرار داد. هشدارها و اقدامات جهانی در آن زمان توانست مانع از تخریب گسترده و بروز فاجعه فرهنگی در لبنان شود، گرچه با این حال برخی محوطه‌های جهانی این کشور، همانند جبیل (بیبلوس) و بعلبک از گزند آسیب‌های جنگ مصون نماند.
سابقه تاریخی غزهنوار غزه به وسعت تقربی ۳۶۰ کیلومتر مربع دارای شهرها و آبادی‌های متعددی است و نام خود را از شهر قدیم غزه گرفته است. سابقه سکونت در این منطقه به میانه‌ی هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح می‌رسد. همچنین نام این منطقه در نوشته‌ای مربوط به فرعون توتموس سوم (سده پانزدهم پیش از میلاد مسیح) نیز آمده است. در تعدادی از اسفار یا کتاب‌های عهد عتیق از جمله اسفار پیدایش، تثنیه، یوشع، داوران و زکریا نیز نام سرزمین غزه به کرات تکرار شده است. غزه در روزگار باستان نیز به دلیل موقعیت ويژه جغرافیایی‌اش و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی ساحلی مصر و فلسطین و سرزمین‌های ماورای آن همواره محل منازعات مختلف بوده است. اقوام، کشورها و فرهنگ‌های گوناگونی در طی این چند هزار سال بر غزه تسلط داشته‌اند. مصری‌ها، فلسطینی‌ها، آشوری‌ها، یهودیان، بابلی‌ها، پارسیان، یونانی‌ها، رمی‌ها و بیزانسی‌ها هرکدام سابقه حضور و نفوذ در این منطقه را دارند. از این رو، غزه دارای پیشینه تاریخی غنی و آثار فرهنگی فراوانی است و محوطه‌های باستان‌شناسی در سرتاسر این منطقه پراکنده است. غزه در قرن هفتم میلادی توسط اعراب مسلمان فتح شد. در دوران خلافت امویان و عباسیان نیز غزه بخشی از سرزمین‌های خلافت اسلامی بود که آثار فراوانی از آن دوران در شهر قدیم غزه و مناطق اطراف آن برجای مانده است. در قرن شانزدهم، غزه بخشی از امپراتوری بزرگ عثمانی بود.
مسجد جامع، نماد لایه‌های گوناگون تاریخییکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر غزه، مسجد عمری یا مسجد جامع کبیر است که بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد غزه است. مسجد روی معبدی باستانی بنا شده است. معبدی که در ابتدا متعلق به فلسطینیان بود و به خدای داگون (خدای غلات و کشاورزی نزد اقوام سامی) و سپس مارناس (خدای باران و غلات) تعلق داشت. معبد بعدها در دوران تسلط امپراتوری بیزانس در قرن پنجم میلادی به کلیسا تبدیل شده بود و پس از تسلط مسلمانان در قرن هفتم به مسجد تغییر کاربری داد. گرچه در جریان تبدیل کلیسا به مسجد بسیاری از بخش‌های آن تغییر کرد اما نمای ورودی و رواق‌های آن و تعدادی از سرستون‌ها همچنان یادگاری از معماری دوران بیزانسی آن باقی ماندند. در قرن دوازدهم میلادی فاتحان صلیبی، در آن مکان دوباره کلیسایی به نام «یحیای تعمید دهنده» بنا کردند، کلیسایی که چند سال بعد و در دوران ایوبیان تخریب و محل دوباره به مسجد تبدیل شد. این بنای تاریخی در جریان جنگ جهانی اول و در جریان بمباران مواضع عثمانی‌ها توسط هواپیماهای بریتانیایی آسیب‌های فراوان دید ولی بعد از آن دوباره بازسازی و مرمت شد. کلیسای قرن چهارمی پرفیریوس مقدس (ST Porphyrius ) نیز از جمله قدیمی‌ترین بناهای مسیحی در شهر قدیم غزه است که هم اکنون به جامعه مسیحیان ارتدوکس شهر تعلق دارد.
تلاش برای حفظ میراث غزهدر پاییز سال ۲۰۰۸ میلادی نخستین موزه باستان‌شناسی غزه افتتاح شد. این موزه توسط جودت الخضری، صاحب یک شرکت خصوصی ساختمانی که از سال‌ها پیش به جمع‌آوری و حفظ آثار باستانی غزه مشغول است، تأسیس شده و دربرگیرنده آثاری از دوران مختلف تاریخ باستانی غزه، شامل سرستون‌ها، مجسمه‌های باستانی، سکه و صدها شیء دیگر است. الخضری در سال ۲۰۰۵، محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان را ترغیب کرده بود تا به او اجازه دهد با همکاری کشور سوییس موزه ملی باستان‌شناسی غزه را دایر کند.
با بالاگرفتن تنش میان حماس و فتح و همچنین محاصره غزه توسط اسرائیل، او تصمیم گرفت که خود به تنهایی پیگیر تأسیس نخستین موزه در غزه شود. بنابر گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز (۲۵ جولای ۲۰۰۸)، آقای الخضری با پرداخت پول به ماهیگیران محلی و کارگران ساختمانی، اشیاء تاریخی به دست آمده توسط آنان را می‌خرد تا به این وسیله بتواند آن‌ها را در موزه باستان‌شناسی غزه مورد حفاظت قرار دهد. بسیاری از اشیایی که در دهه هفتاد و هشتاد میلادی توسط باستان‌شناسان اسرائیلی از غزه به دست آمده و شامل یک گنجینه طلایی و ظروف مرمرین می‌شود در حال حاضر در موزه باستان‌شناسی اورشلیم یا بیت‌المقدس است. اکنون و در هفته سوم درگیری‌ها، در حالی که بمباران هوایی و نبرد زمینی در جریان است مشخص نیست علاوه بر کشته شدن صدها غیرنظامی و ویرانی زیرساخت‌های اصلی نوار غزه چه آسیب‌هایی به میراث فرهنگی و محوطه‌های هزاران ساله غزه وارد خواهد شد.  منابع و لینک‌های مرتبط: • هشدار مدیرکل یونسکو، کویچیرو ماتسورا، نسبت به حفاظت از موسسات آموزشی و فرهنگی • گزارش هیأت اعزامی یونسکو در مورد تخریب میراث فرهنگی لبنان در جنگ سال ۲۰۰۶ • مرکز حفط میراث معماری در غزه • گزارش نیویورک‌تایمز از نخستین موزه باستان‌شناسی غزه
نظرات بیان شده در این نوشته الزاماً نظرات سایت زمانه نیست.
|
لینکدونی
آخرین مطالب
آرشیو ماهانه
|
||
 |
