آقای روحانی
با سلام و سپاس از برنامه های زیبایی که فراهم می کنید و توجه تان به تبار و تاریخ ایران و بالاخص دقت شما بر این نکته که مرزهای ایران فرهنگی فراتر از مرزهای ایران سیاسی است.

آقای روحانی از شما خواهشی داشتم. نسخه مناسب برای چاپ pdf مطالبتان را همراه با عکس ها و نقشه های زیبایی که انتخاب می کنید در هیئتی آراسته در کنار مطالبتان بر روی سایت قرار دهید. حق بدهید که پیاده کردن فایل صوتی برنامه شما بدون دیدن این عکس های گیرا و آن نقشه های راهگشا فایده ای ندارد. جدا از اینکه علاقندان به ایران و ایران شناسی می توانند با فراهم ساختن آرشیوی از مطالب شما در مواقع لزوم - مثلاً سفر به یک شهر خاص برای دیدن یک بنای تاریخی - استفاده کنند.

بیژن روحانی عزیز،
از این بهتر نمی شد که برنامه ای جامع و فشرده درباره ی هرات درست کرد. شادمان و سپاسگزارم و منتظر برنامه های بسیار خوبی بعدی شما.

ايران سياسي همانا پارس است و ايران فرهنگي همانا آرياناي بزرگ واگر دوستان ايراني به خصوص اهل مطبوعات و قلم به اين تفاوت توجه نکنند به سوتفاهم بزرگ ميان افغان ها و ايراني ها خواهد انجاميد
-------------
دوست گرامی
سوء تفاهمی وجود ندارد. مرزهای سیاسی افغانستان و ایران معاصر مشخص و محترم است. بازگویی اشتراکات فرهنگی و هنری مطمئنا ربطی به تعیین مرزهای سیاسی ندارد.
بیژن روحانی

سلام محترم بيژن روحاني!
ممنون از گزارش شما. گرچه مي‌توانست خيلي بهتر از اين باشد.
1ـ نام هرات براي يک ايراني فارسي‌زبان، بيش از همه تداعي‌گر عارف و شاعر شهير «پير هرات، خواجه عبدالله انصاري» است و اين‌که شما اين را از ياد برده‌ايد جاي بسي تعجب است. حداقل اگر کتاب‌هاي ادبيات دوره‌ي دبيرستان را تورقي نماييد به اين نکته پي خواهيد برد.
2ـ درباره‌ي قلعه اختيارالدين هم زياد به خرافات توجه نفرماييد. عجيب است ذهن شما به اين سوها چرخيده است! قلعه، بناي دوره‌ي اسلامي است و بيش از 5، 6 قرن سابقه ندارد.
3ـ هرات، محل اقامت و آرامگاه متفکران، عارفان، شاعران و هنرمندان بزرگي است، کساني همچون خواجه عبدالله انصاري، فخررازي، نورالدين عبدالرحمان جامي، صائن الدين ابن ترکه اصفهاني، کمال الدين بهزاد (مينياتوريست برجسته‌ي مکتب هنري هرات) و.... اين بزرگان، خاطره و تاريخ مشترک مردمان دو سوي مرز اند.

4ـ اما در باب نظراتي که در کامنت اظهار شده:
الف) هويت‌هاي "ايران" و "افغانستان" با هويت مشخص و مرزبندي کنوني قدمت بيش از يک قرن (صد سال) ندارند و برساخته‌ي نظام‌هاي دولت‌ـ‌ملت اند.
ب) تقسيم‌بندي‌هايي همچون ايران فرهنگي، ايران تاريخي و... همه کشک اند و بر مبناي منطق باطل نظام دولت‌ـ‌ملت که سعي بر اين دارند که تا مي‌توانند افتخارات فرهنگي‌ و تاريخي را مصادره کنند و بر اساس آن هويت جعلي و کاذب "ملي" خويش را برسازند.
ج) خوب است يک بار هم که شده آقايان يک نظر اجمالي و يا يک سرچ کوتاه در شاهنامه فردوسي بفرمايند و مرزهاي جغرافياي "ايران ِ شاهنامه" را دقت نمايند. مرزهاي جغرافيايي که فردوسي براي ايران در شاهنامه ترسيم مي‌کند و نام مي‌برد چنين نام‌ها و شهرهايي‌اند: بلخ، سمنگان، باميان، کابل، زابل، هرات، سيستان، خراسان و...، هيچ نامي از تهران و اصفهان و تبريز و همدان و شيراز و اهواز و بندرعباس و خليج فارس ايران (محل دفن ريگان!) و.... در آن يافت نمي‌شود.
ايدئولوژي دولت‌هاي ناسيوناليستي (دست‌کم از رضاخان تا کنون)، ساختار فهم ملت ايران را خراب کرده‌است. سعي کنيد، تاريخ را بر اساس منطق کاذب "ملي" قرائت نفرماييد.
د) به حيث سياسي‌ـ‌نظامي: جغرافياي کنوني به نام افغانستان تنها در دوران هخامنشيان تحت سيطره‌ي دولت غربي خويش (جغرافياي کشورِ جمهوري اسلامي ايران) بوده است. و غير از آن، اين همسايه‌ي شرقي بوده که اغلب بر جغرافياي کنوني ايران فرمان رانده است، حکومت‌هايي همچون اشکانيان، سامانيان، طاهريان، صفاريان، خوارزمشاهيان، غزنويان، سلجوقيان و.... (دوسوم از سه هزار سال تاريخ ايران کنوني را غيرآريايي‌ها بر آن فرمانروايي کرده‌اند.)
ه) به حيث فرهنگي: بلخ زادگاه و بارگاه زرتشت پيامبر و آتشکده‌هاي عظيم وي است. همچنين تمام زبان‌شناسان برجسته‌ي معاصر بر شرقي (بلخي) بودن زبان اوستا صحه گذاشته‌اند. بلخ زادگاه زبان دري است. فرهنگ زرتشتي بلخ ايران را فراگرفته است، فرهنگ بودايي کوشانيان نيز بخشي از شرق ايران را تحت تأثير داشته است. (حضور تئوري‌هاي فکري بودايي در آغاز اسلام ميان متکلمين زياد رد و بدل مي‌شده است.) و در تاريخ صدر اسلام که بسيار واضح است که تا پيش از حمله‌ي مغولان، اکثر قريب به اتفاق متفکران و انديشمندان و مردان انديشه و سياست همه از آن سوي مرزهاي شرقي ايران کنوني برخاسته‌اند. بلخ، آن چنان از سنت فکري برجسته‌اي برخوردار بوده که لقب "ام‌البلاد" جهان اسلام را نصيب خود کرده است. از جمله متفکران، فقها، متکلمين، اديبان، شاعران و عارفاني همچون شهيد بلخي، ابراهيم ادهم، شقيق بلخي، ابوحنيفه بلخي (يکي از چهار پيشواي مذهبي اهل‌سنت)، ابن‌سيناي بلخي، جلال‌الدين مولاناي بلخي، و... بزرگاني همچون کابلي، اباصلت هروي (اصحاب سِرّ امام رضا)، پير هرات و.... همگي دست‌پرورده‌ي سنت غني حوزه‌ي بلخ اند. همچنين نهضت‌هايي مانند شعوبيه که بر ضد سلطه‌ي فرهنگي اعراب به پا خاستند، و يا جرياناتي مانند عقل‌گرايان معتزله و ماتريديه همگي برخاسته و پروريده در دامان حوزه‌ي بلخ اند. حتا فردوسي ـ‌که همه ايراني‌ها هويت ملي ايراني را به وي اسناد مي‌دهند ـ شاهنامه را براي شاه غزنوي (افغانستان کنوني) نوشته و وي را شاه ايران خطاب کرده و نيز بسياري از مدح‌نامه‌هايي که تا قرن 9 و 10 هجري نوشته شده است از شاهان افغانستان تحت نام شاه ايران ياد کرده‌اند.
و) تاريخ را بايد فراسوي ايدئولوژ‌هاي نظام‌هاي دولت‌ـ‌ملت قرائت کرد. هر نظام ملي تا توانسته تاريخ را بر اساس ايدئولوژي کاذب و جعلي خود روايت کرده است. اقليت‌ها اين را خوب مي‌دانند.
ز) البته از اين چند سطر فوق برداشت ناسيوناليستي از من نشود. براي من گذشته به مثابه‌ي گذشته، اهميت خاصي ندارد. چه افغاني، چه ايراني وقتي با سنت و گذشته‌ي خود، با افق جهان مولوي، حافظ، بيدل، ابن‌سينا، سهروردي، صدرا و... "نسبتي" دروني نداشته باشد، افتخارکردن بدان حماقتي بيش نيست.
موفق باشيد و نويسا

جناب آقاي روحاني ،
- هيچ شکي وجود ندارد که ميان افغانستان و ايران مشترکات فرهنگي بسياري وجود دارد؛
- با اين نيز موافقم که مرزهاي افغانستان و ايران نيز مشخص اند ؛
- هيچ شکي وجود ندارد که گرايش قويي براي مصادره و انحصار افتخارات فرهنگي هم در سطح دولتي و هم در سطح فرهنگيان ايراني وجود دارد که ما افغان ها حق داريم از آن انتقاد بکنيم و همين گرايش است که ما را حساس ساخته و تبصرهئ قبلي من نيز ناشي از همين وضعيت است؛
- مشکل ما ، مشکل نام هاي درست و نادرست نيست حالا يک کشور ايران و ديگري افغانستان نام دارد و تغيير اين نام ها هيچ مشکلي را حل نمي کند؛ حل مشکل در اين است که هيچ طرفي ادعاي انحصار تاريخ و افتخارات فرهنگي گذشته را نه کند ...

آقای حسن رضا خاوری عزیز،
در مورد این که نام هرات تداعی کننده چه می‌تواند باشد توجه شما را به دو نکته جلب می‌کنم: اول آن که تداعی شدن "مکتب نقاشی هرات" با قید "شاید" همراه شده است. اما از آن مهمتر این که اگر دقت کرده باشید این برنامه‌ها بیشتر در مورد میراث هنری و معماری است و اشاره به مفاخر ادبی هرات یا هر شهر دیگر و بحث در مورد خصوصیات ادبی و فلسفی آنها به برنامه یا برنامه‌های مستقل دیگری نیاز دارد. شاید بهترین جا برای این بحث‌ها در برنامه های "این سو و آن سوی متن" یا بخش "اندیشه زمانه" باشد.
اما در مورد دوم یعنی ارگ هرات یا قلعه اختیار الدین. نوشته اید:" این بنا بیش از ۵ یا ۶ قرن سابقه ندارد". تخمین قدمت ارگ هرات کاری است تخصصی و همان طور که در برنامه هم به آن اشاره شده گروه باستان شناسی آلمانی در حال پیگیری این مطالعات است و تا انتشار گزارش آنان باید صبر کرد. بسیاری از ارگ ها و قلعه ها طی چندین دوره مورد استفاده قرار می گیرند و در آنها در دوره های مختلف ساخت و ساز صورت می گیرد. بنابراین اغلب برای تعیین قدیمی‌ترین دوره معماری قلعه نیاز به کاوش های باستان شناسی است و از روی ظاهر آن نمی شود حکم به قدمت آن داد. در مورد افسانه ها هم در متن به صراحت ذکر شده که اینها افسانه هستند. شاید برای شما شناخت افسانه‌ها و باورهای مردم محلی جالب توجه نباشد اما همواره در مطالعات تاریخی این افسانه ها نیز به عنوان اعتقادات مردم محل مورد توجه و بررسی قرار می گیرند. گاهی این افسانه ها رگه هایی از واقعیت را در خود دارند و گاهی هم هیچ ربطی به وقایع تاریخی ندارند.
بیژن روحانی//

ناظر عزیز،
من هم با بحث شما در کلیت آن موافقم گرچه در نهایت بحث بسیار پیچیده ای است؛ این که مالکیت معنوی ثروت‌های فرهنگی چگونه تعیین می‌شوند؟ تکلیف در مورد مالکیت قانونی و حقوقی آنها روشن است و قوانین و معاهدات بین المللی در این مورد صراحت دارند. پیچیدگی ها همیشه بین حوزه‌های مشترک فرهنگی بروز می‌کنند. این که تمایل برای مالکیت معنوی یک "ثروت فرهنگی" خاص یا انتساب آن به خود، مورد طلب چند کشور یا ملت یا ... گوناگون است. اما این مشکل تا آنجا که من دیده ام یک مشکل عام در مناطقی است که حوزه های فرهنگی مشترک با یکدیگر دارند و تنها بین ایران و افغانستان مطرح نیست. کافیست کشورهای منطقه خودمان را در نظر بگیرید. یکی از دلایل این پیچیدگی تلاش برای انطباق هویت های جدید بر ثروت های قدیم است. این پیچیدگی همان طور که خودتان نیز می دانید در مورد تلاش برای "هویت یابی" برای شخصیت های ادبی-هنری بیشتر مشخص و برجسته است. این موضوعات اتفاقا در حوزه مطالعات مربوط به میراث فرهنگی مباحث جدیدی هستند؛ یعنی توجه به زمینه های اجتماعی ثروت های فرهنگی. به همین دلیل مطرح کردن مشترکات فرهنگی نیاز به ظرافت دارد تا به قول شما از آن برداشت "انحصارگرایی" نشود.
بیژن روحانی//

سلام

ممنون از روشني‌اندازي‌تان.

گرچه عنوان گزارش اگر "معماري هرات در گذر تاريخ" مي‌بود، رسايي کامل مي‌داشت.

ديگر اين‌که شما نوشته‌ايد "... براي يک ايراني در درجه‌ي اول..."، من روي همين حساب گفتم و توجهي به مضمون گزارش نداشتم. مشکلي نيست.

به هر روي، من از شما بابت زحمت‌تان و گزارش‌تان تشکر مي‌کنم و اميدوارم که آشنايي‌هاي متقابل از معماري و ساير زمينه‌هاي تاريخي بيشتر، تحليلي‌تر و شفاف‌تر گردد.

به اميد نوشتارهاي ديگرتان، شاد باشيد و به‌روز!

لطفآ چیزکه میخواهم بما عرضه نماید

سپاس ازشما پروزباشید