| خانه > بیژن روحانی > میراث فرهنگی > زیسا، بهشت زمینی | |||
زیسا، بهشت زمینیبيژن روحانیrohani@radiozamaneh.comقسمت اول این مطلبرا در این‌جا بخوانید در گفتار پیش، از تأثیر هنر و معماری مناطق مختلف بر یکدیگر در جزیره سیسیل ایتالیا صحبت کردیم. از این که در قرن نهم میلادی این جزیره به تصرف مسلمانان در آمد وهمراه با آنها معماری مناطق مختلف تحت نفوذشان مانند ایران و شام و مصر و مراکش نیز به آنجا رفت و با معماری رومی و بیزانسی ترکیب شد.
کاخ زیسا در شهر پالرمو، مرکز جزیره سیسیل، کاخی است که در زمان حکومت نورمن‌ها، ولی با تاثیرپذیری آشکار از معماری اسلامی ساخته شده است. نام «زیسا» برگرفته از کلمه «عزیز» است. این کاخ جزو مجموعه بزرگتری بوده به نام Il Genoardo که از اصطلاح عربی «جنات الارض» یا «بهشت زمین» گرفته شده و در ایتالیایی به صورت جنوآردو تلفظ می‌شده است. زیسا، باغ شاهی نورمان‌ها در خارج از دیوار پالرمو قدیم بوده است.
تاثیرپذیری این مجموعه از معماری شرقی بیش از حضور عناصر تزیینی در معماری است. طرح کلی این پردیس در همان نگاه اول یادآور طرح و مفهوم باغ‌سازی ایرانی است. زیسا، مثالی است رایج برای نشان دادن حضور طرح پردیس ایرانی در معماری حوزه مدیترانه. تقسیمات هندسی باغ، جوی‌ها و فوراه‌ها، کوشکی در میان آب و بسیاری عناصر دیگر که به توضیح‌شان خواهیم پرداخت، شکل دهنده این کاخ و محوطه آن هستند. آغاز کار ساختمانی کاخ به سال ۱۱۶۵ میلادی و به دستور گولیلم اول (در انگلیسی ویلیام) بوده است. در منابع تاریخی آمده است که معماران و استادکاران کاخ مسلمان بوده‌اند. اما امروز چیز دقیقی از هویت آنان نمی‌دانیم و تعیین این‌که به کدام منطقه یا کشور تعلق داشته‌اند، دشوار است.
نورمن‌ها که بسیاری از ساختمان‌های حکومتی و کلیساهای شهر را با الگوهای معماری اروپایی ساخته بودند، در تعدادی بنای دیگر با تاثیرپذیری از معماری شرقی- اسلامی در عمل می‌خواستند آمادگی خود را برای پذیرش فرهنگ‌های دیگر در جزیره نشان دهند. این تعامل با «فرهنگ دیگر» به جز معماری خود را در استفاده و بهره‌گیری از دانش، شعر و موسیقی و دیوانسالاری نیز نشان داد. روی سنگ گوری که هم اکنون در موزه مجموعه نگهداری می‌شود، توضحیات به چهار زبان لاتین، عربی، عبری و (یونانی؟) نوشته شده است. در خود ساختمان نیز دو کتیبه یکی به خط نسخ و دیگری به خط کوفی هست که از روی آن می‌توان تاریخ اتمام مجموعه باغ و ساختمان را سال ۱۱۷۵ میلادی دانست.
کاخ اقامتگاه تابستانی شاه بوده و اطراف آن شکارگاه اختصاصی او قرار داشته است. جهت‌گیری شمال-جنوبی ساختمان به سمت دریا، امکان بهره بردن از نسیم خنک را در تابستان فراهم می‌کرده است. اما برای خنک‌تر شدن این نسیم تمهید دیگری نیز به کار رفته بود: با طراحی استخر و حوضچه هایی در برابر ساختمان، نسیم وارد شده به داخل مرطوب و خنک‌تر می‌شد. در میان استخر مقابل ساختمان، کوشک یا بنایی کوچک با رعایت نسبت‌های کاخ اصلی قرار داشته است. نظام تهویه داخل کاخ با بهره‌گیری از استخر آب و همچنین مجراهای عبور هوا که داخل ساختمان تعبیه شده بودند، بسیار شبیه به نحوه خنک کردن هوا در مناطق گرمسیری ایران و کشورهای همجوار است. اصولاً یکی از مهم‌ترین فنونی که از شرق به سیسیل انتقال پیدا کرد نظام مهندسی آب در باغ‌سازی و در آبرسانی بود. شاهد آن وجود کانال‌های زیرزمینی آب در این جزیره است که همچنان به نام «قنات» نامیده می‌شوند. همان‌طور که گفتیم، پالرمو پس از تسلط اعراب به پایتخت سیسیل تبدیل شد. برای توسعه شهری که بتواند در خور پایتخت بزرگترین جزیره مدیترانه باشد، مسلمانان نیاز به راهکارهایی برای آبادانی آن داشتند.
نظام آبرسانی با استفاده از مهندسی قنات یا همان کاریزهای ایرانی راه حلی بود که به سرعت توانست آب را به نقاط مختلف شهر در حال توسعه و مناطق اطراف آن ببرد. قنات‌ها یا کاریزها آب را از چشمه‌های منطقه مونرئال (Monreale) به شهر منتقل می‌کرد. تعدادی از این چشمه‌ها هنوز هم زیر سطح شهر جاری‌ست. عبدالله شریف ادریسی، جغرافی‌دان عرب (دوازده میلادی/ششم هجری)، توصیف قنات‌های پالرمو را در کتاب جغرافی خود به نام «نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق» آورده است. کتابی که به راجر دوم، پادشاه نورمن، تقدیم شد. کتاب اکنون در اروپا اکنون به نام کتاب راجر شناخته می‌شود. پادشاه نورمن‌ها پس از پیروزی بر مسلمانان و به واسطه حضور این نظام آبرسانی توانست باغ، شکارگاه و کاخ زیسا را خارج از حصارهای شهر بسازد و آباد کند. یکی از زیباترین و هوشمندانه‌ترین نقاط ساختمان که تلفیق آب، معماری، تزیینات شرقی و نقاشی های غربی را می‌توان در آن همزمان مشاهده کرد، تالار چشمه (Sala della Fontana) است. این تالار، محل بار عام شاه بوده است. نقشه تالار مربع است و در سه سمت آن فرورفتگی‌ها یا تاقچه‌های بزرگی روی دیوار وجود دارد. آب چشمه از تاقچه‌ای که رو به در ورودی است وارد تالار می‌شده و سپس از جویی بسیار ظریف که در سنگ مرمر کنده شده عبور کرده وارد حوضچه‌ای کوچک شده و پس از پر کردن و سرریز شدن از آن از زیر ایوان و رواقی رو به باغ، به جوی‌های داخل پردیس روان شده و سرآخر به همان استخری می‌ریخته که در وسطش یک کوشک یا ساختمان کوچک مانند جزیره‌ای قرار داشته است.
تجسم این صحنه بسیار زیباست: آب چشمه از میان تالاربار عام در جویی ظریف می‌گذرد و در چشم‌انداز رو به رو به استخر باغ می‌ریزد. می‌توان تصور کرد که صدای عبور آب از میان تالار، پس‌زمینه گفتگوها و یا نوای موسیقی بوده است. این جوی ظریف مرمرین با موزاییک‌های ریزی که طرح‌های هندسی دارند تزیین شده است، طرح‌هایی درست مانند طرح‌های خاتم کاری. تاقچه‌ای که از آن آب چشمه وارد تالار می‌شود نیز با مقرنس تزیین شده است. مقرنس (Moqarnas) به گونه‌ای تاقچه‌بندی زیر گنبدها و نیم گنبدها با استفاده از آجر و گچ و یا مصالح دیگر گفته می‌شود. به کار‌گیری مقرنس به طور عمده در معماری دوران پس از اسلام در ایران رشد کرد و سپس در سایر کشورها نیز به کار رفت. تالار چشمه در کاخ زیسا را می‌توان نمادی برای حضورعناصری از چند فرهنگ معماری و هنری گوناگون در کنار هم دانست. در حالی‌که مقرنس‌ها، آب جاری در داخل کاخ و سپس باغ‌سازی هندسی آن به معماری شرقی و باغ‌های ایرانی اشاره دارد، موزاییک‌های دیوارها با تصاویر طاووس و شکار و درخت نخل روی زمینه طلایی اشاره‌ای است به حضور هنر بیزانسی و نقاشی‌های طبیعت‌گرای اطراف اتاق نیز نمونه‌ای از هنر نقاشان اروپایی است.
کاخ و باغ زیسا پس از دوران نورمن‌ها به دست خاندان‌های دیگر افتاد و تغییراتی در آن به وجود آمد. در حال حاضر چیز چندانی از باغ و کوشک میان استخر برجای نمانده است. پالرمو و سیسیل باز هم نشانی‌ها و شگفتی‌های دیگری از اختلاط و تاثیرپذیری معماری شرق و غرب از یکدیگر دارد که از بین آن می‌شود به سیستم شهرسازی پالرمو قدیم نیز اشاره کرد.
در همین زمینه: Bellafiore ,Giuseppe, La Zisa di Palermo, Flaccovio, Palermo, 1994. 
نظرات بیان شده در این نوشته الزاماً نظرات سایت زمانه نیست.
|
لینکدونی
آخرین مطالب
آرشیو ماهانه
|
||
 |
