| خانه > بیژن روحانی > میراث فرهنگی > پنج سال پس از غارت بزرگ | |||
پنج سال پس از غارت بزرگبیژن روحانیrohani@radiozamaneh.comپنج سال پیش درست در چنین روزهایی، بغداد یکی از سرنوشت‌سازترین روزهای تاریخ خود را پشت سر می‌گذاشت. در گفتارهای پیش و به مناسبت پنجمین سالگرد حمله‌ی نظامی به عراق، به سرنوشت میراث فرهنگی در این کشور اشاره کرده بودیم. در این بخش به یکی از مهم‌ترین تخریب‌های میراث فرهنگی در سالهای اخیر که ابعاد جهانی نیز یافته است، می‌پردازیم.
دزدان بغداد روز هشتم آوریل سال 2003 آخرین کارمندان موزه‌ی ملی عراق، محل خدمت خود را ترک کردند. شهر در محاصره‌ی نیروهای آمریکایی بود و تا سقوط کامل آن چند ساعتی بیشتر باقی نمانده بود. گزارش‌هایی مبنی بر تیراندازی نظامیان عراقی از داخل موزه به سمت نیروهای آمریکایی منتشر شده است که نشان دهنده‌ی استفاده‌ی نظامی از موزه بوده است. اما تراژدی اصلی موزه‌ی بغداد یا غارت بزرگ آن، در روزهای بین هشتم تا دوازدهم آوریل (بیستم تا بیست و چهارم فروردین) به وقوع پیوست، روزهای شادمانی و هرج و مرج پس از سقوط صدام. یک هفته پس از غارت بزرگ، نیروهای آمریکایی وارد مجموعه شدند و تحقیقات آغاز شد. تصویر قفسه‌های درهم شکسته و ویترین‌های خالی، مجسمه‌های خرد شده، راهروهای پر از کاغذ و کتاب‌های پاره شده و جابه‌جا نشانه‌هایی از اشیای شکسته، اولین تصویرهایی بود که جهان را با روی دیگر حمله‌ی نظامی به عراق آشنا کرد. گزارش‌های اولیه بسیار تکان دهنده بودند و به یغما رفتن بیش از صد و هفتاد هزار شی اشاره می‌کردند. اما مدتی بعد این رقم تعدیل شد و به چیزی در حدود پانزده هزار اثر تاریخی رسید. در این مورد نیز، پیش‌بینی‌های کارکنان موزه، مانع از خسارت‌های شدیدتر شده بود. بسیاری از آثار از زمان جنگ اول خلیج فارس به سال 1991 در صندوق‌های بانک مرکزی عراق نهاده شده بودند و به این ترتیب از غارت یا تخریب نجات پیدا کردند. در بررسی‌های اولیه عدم وجود این آثار در موزه، این تصور را به وجود آورد که تمامی آثار موزه دزدیده شده‌اند. اما در حقیقت هر آن چه که در داخل موزه باقی مانده بود به سرقت رفت یا در جریان غارت شکست و خرد شد.
هشدار کارشناسان پیش از حمله پیش از آغاز حمله بسیاری از متخصصان از نهادهای مختلف از جمله موزه‌ی بریتانیا وموسسه‌ی باستان‌شناسی آمریکا، به نیروهای ائتلاف در مورد موزه‌ی بغداد و سایر آثار تاریخی این کشور هشدار داده بودند. بیش از ده‌ها موسسه‌ی معتبر تحقیقاتی و باستان‌شناسی و همچنین صدها استاد دانشگاه و متخصص در یک بیانیه سرگشاده خطاب به تمام کشورها و دولت هایی که قصد حمله به عراق را داشتند، موکدا نسبت به هرگونه خسارت جبران‌ناپذیر به بخش مهمی از ثروت های فرهنگی جهان که در عراق یافت می‌شود، هشدار دادند و از آنان خواستند نسبت به معاهده‌ی لاهه به سال 1954 پایبند بوده و ضمن حفاظت از آثار مانع از حفاری غیر قانونی، غارت و قاچاق اموال تاریخی و فرهنگی شوند. هشدارها، هم متضمن دور نگهداشتن دایره عملیات نظامی از پیرامون موزه می‌شد و هم اندیشیدن به تدابیر احتیاطی برای جلوگیری از غارت احتمالی پس از سقوط حکومت یا جابه‌جایی قدرت (گاردین، بیستم آوریل 2003)
اما گرچه موزه‌ی بغداد از بمباران هواپیماها مصون ماند با این حال هیچ تدبیری برای حفاظت آن اندیشیده نشد. زینب بحرانی استاد تاریخ هنر و باستان‌شناسی خاور نزدیک در دانشگاه کلمبیا می‌نویسد که در همان روزهای ابتدایی یکی از مسئولان موزه‌ی بغداد به سراغ فرمانده‌ی تانکی در نزدیکی موزه می‌رود و از او برای حفاظت از محل کمک می‌خواهد، ولی با این پاسخ روبه‌رو می‌شود که دستوری در این مورد صادر نشده است. (گاردین، نهم آوریل 2008) غارت موزه، بحث‌های حقوقی پیچیده‌ای را دامن زد. برخی از جمله معاون موزه‌ی ملی عراق، مسئولیت آن را به‌طور مستقیم متوجه نیروهای ائتلاف دانستند که تدابیر امنیتی لازم را به هنگام اشغال رعایت نکرده‌اند و از موزه محافظت به عمل نیاورده‌اند. سازمان یونسکو بلافاصله از نیروهای آمریکایی خواست تا با استقرار نیرو در اطراف محوطه‌های تاریخی و باستان‌شناسی از غارت آنها جلوگیری کنند. در اعتراض به عدم مداخله نیروهای آمریکایی در جلوگیری از غارت، چند تن از مقامات عالی رتبه آمریکایی و مشاوران فرهنگی کاخ سفید از سمت خود در نهادهایی مانند شورای اموال فرهنگی استعفا دادند. (بی.بی.سی، هجدهم آوریل 2003)
بابل شهر بی‌دفاع نیروهای ائتلاف نه تنها به خاطر سهل انگاری در جلوگیری از غارت موزه، بلکه همچنین به دلیل خسارت‌های گسترده‌ای که در منطقه‌ی باستانی بابل به بار آوردند، مورد انتقاد افکار عمومی قرار گرفتند. در سال 2005، موزه‌ی بریتانیا گزارش داد که نیروهای آمریکایی و همچنین لهستانی، محوطه باستانی شهر بابل را به سربازخانه و انبار تسلیحات خود تبدیل کرده‌اند و به این ترتیب خسارات غیر قابل جبرانی به این منطقه پنج هزار ساله وارد آورده‌اند. در میان آسیب‌ها و خسارت‌های گسترده‌ی گزارش شده می‌توان به وجود سوراخ‌ها و شکاف‌هایی به منظور خارج کردن نقش برجسته‌های آجری و همچنین سنگ‌فرش‌های 2600 سالهای که بر اثر عبور و مرور ماشین‌های نظامی خرد شده بودند، اشاره کرد. جان کرتیس تنظیم کننده‌ی گزارش که به دعوت متخصصان عراقی به بابل سفر کرده بود، برپایی پایگاه نظامی در بابل را درست همانند ساختن یک پادگان در اطراف اهرام مصر یا استون هنج در بریتانیا دانست. (گاردین، پانزده ژانویه 2005 )
آثار موزه‌ی ملی عراق موزه‌ی ملی عراق یا «المتحف الوطني العراقي» را غنی‌ترین مجموعه آثار تمدن‌های میانرودان نام داده‌اند. اثاری که شامل بازه زمانی نه هزار سال پیش از میلاد مسیح تا دوران اسلامی می‌شود. موزه شامل برخی از نخستین ابزارها و وسایل ساخته شده توسط انسان است که سیر تحول فرهنگ، کشاورزی، فناوری، هنر و خط را در کنار یکدیگر به نمایش می‌گذارد. برخی از آثار شاخص این موزه عبارتند از: سفال چند رنگ منقوش متعلق به هزاره ششم پیش از میلاد، گلدان پنج هزار ساله نقش برجسته وارکا، گنجینه‌ی طلایی گورستان سلطنتی شهر اور، مجسمه‌های پنج هزار و ششصد ساله سومری، نقش برجسته گاوهای بالدار آشوری از شهرهای نیمرود،نینوا و خرساباد. در فاصله پنج سال پس از غارت موزه‌ی بغداد، نیمی از پانزده هزار قطعه به سرقت رفته آن چه در داخل عراق و چه خارج از آن پیدا و به موزه بازگردانده شدند .یکی از مهم‌ترین آثار بازگردانده شده همان گلدان پنج هزار ساله وارکا است. گلدان وارکا که از منطقه اروک (Uruk) به دست آمده، گلدانی است سنگی که روی آن نقش برجسته‌های گیاهی، حیوانی و انسانی دیده می‌شود. گلدان وارکا را یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های برجا مانده از نقش برجسته‌های روایی قلمداد می‌کنند. در بخش تحتانی یا پایین گلدان، گیاهان جلگه دجله و فرات، در ردیف بالایی آن گله گوسفندان و سپس مردان برهنه‌ای به همراه گلدان‌ها و جام‌های نذورات و در ردیف آخر هم مراسم تقدیم نذری به خدای اینانا، از اصلی‌ترین الهگان میانرودان، تصویر شده است.
اما تعدادی دیگر از آثار به خصوص مجسمه‌هایی که ابعاد بزگ‌تری داشتند و احتمالا برای سارقان حمل آنها مشکل‌تر بود آسیب‌های جبران‌ناپذیری متحمل شدند. در برخی موارد، سر تعدادی از مجسمه‌ها از پیکر آنها جدا شد و به سرقت رفت. از برجسته‌ترین این آثار می‌شود به پیکره زنی از شهر هترا اشاره کرد. مجسمه‌های دیگری نیزاز هترا در جریان این غارت به کلی خرد شدند و از میان رفتند. هترا شهری است از دوران اشکانیان در استان موصل عراق که در آن تاثیرات هنر و معماری هلنی، رومی و اشکانی دیده می‌شود. موزه‌ی بغداد اکنون بسیاری از آثار خود را بازیافته است و تعدادی از گالری‌های آن بازگشایی شده‌اند. با این حال بخش‌های از میان رفته ارزشمند آن، به هیچ وجه جبران شدنی نیستند. در همین زمینه: Lawrence Rothfield, Antiquities under Siege: Cultural Heritage Protection after the Iraq War, AltaMira Press, 2008. 
نظرات بیان شده در این نوشته الزاماً نظرات سایت زمانه نیست.
|
لینکدونی
آخرین مطالب
آرشیو ماهانه
|
||
 |
نظرهای خوانندگان
اهمال نیروهای آمریکایی بخشودنی نیست. اشتباه حاکمانی مانند صدام که همه گونه خیانت به ملت خود کرده و زمینه این وضعیت را بوجود می آورند بخشودنی نیست. در این میانه فقط ملتها هستند که هستی، تندرستی، تاریخ، فرهنگ، سرمایه و... خود را از دست میدهند. آقای روحانی با سپاس از شما، اگر ممکن است بر آثار باقیمانده ایران در میانرودان هم چنین پژوهشی انجام دهید. آن عکسی هم که پیوندش را در نوشتار پیشین درج کرده بودید بدبختانه فیلتر بود.
-- babak ، Apr 11, 2008مقاله های شما خیلی خواندنی هستند.