تداوم ضیافت وبلاگ‌های معماری

بیژن روحانی

پیش از این حرکت جدیدی را که وبلاگ‌های معماری آغاز کرده‌اند معرفی کرده بودیم. (+)
این "ضیافت‌ها"حرکت‌های دسته جمعی وبلاگ‌نویسان حوزه معماری و شهرسازی است که هر از چند گاه، طبق قراری مشخص بر سرموضوعی مشخش در همین حيطه، تاملات، عقاید شخصی و یا نتیجه خوانده‌ها و جستجوهایشان را می‌نویسند و با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. این ضیافت‌ها با تامل بر مفهوم "خانه" آغاز شد و دو ضیافت دیگر را هم پشت سر گذاشت و اکنون ضیافت چهارم در حال آغاز است.

انسجام وبلاگ‌های معماری
به نظر می رسد در فاصله چند ماه از فراخوان اولیه، این حرکت همچنان ادامه دارد و شاید آرام آرام فرصت مناسبی برای بررسی دستاوردهای آن، نوع ادبیات تولید شده، زاویه دید‌ها و طبقه بندی آنها به وجود آمده باشد.

شاید میان وبلاگ‌های موضوعی، حرکت وبلاگ‌های معماری در ماه های اخیر، انسجام بیشتری نسبت به سایرین داشته باشد. این موضوع می‌تواند برای آنها که علاقه‌مند بررسی پدیده وبلاگ فارسی هستند جالب باشد.

در میان این وبلاگ‌نویسان، از دانشجویان ترم اول تا معماران با چند سال سابقه و حتا مدرس دانشگاه و موسسات آموزش عالی نیز دیده می شود. گرچه هنوز از معماران نسل‌های گذشته در میان آنان خبری نیست.

اما پرسشی که می‌توان مطرح کرد این است که آیا انسجام نسبی و حرکت جمعی وبلاگ‌های معماری ارتباطی با ذات این حرفه دارد؟

مرکز هنری- فرهنگی در ابوظبی، طرح از زها حدید

نکته‌ای که باید مورد توجه قرار بگیرد آن است که خارج از فضای مجازی نیز، انجمن‌های صنفی معماران جزو جوامع و انجمن‌های نسبتا فعال به حساب می‌آیند و سابقه فعالیت‌های منسجم را نیز دارند.

از طرف دیگر نمی‌توان به روند خلق و حتا اجرای اثر معماری نیز بی‌توجه بود و بازتاب آن را در روحیه نویسندگان وبلاگ‌ها نادیده گرفت. یک طرح معماری، حتا در همان مراحل ابتدایی و در سال های اول دانشگاه نیز جز در بازبینی‌های مجدد استاد و دانشجو، و در معرض دید قرار گرفتن و همکاری مشترک همگروه‌ها شکل نمی‌گیرد. بنابراین شاید بتوان از میان این مسائل، اندکی به ریشه حرکت منسجم تر وبلاگ‌های معماری نزدیک شد.

البته نباید این موضوع را نیز از نظر دور داشت که خواه ناخواه، وبلاگ‌های موضوعی، به دلیل ماهیت متمرکزشان، می‌توانند حرکت‌های جمعی منسجم‌تری را در حیطه عملکرد خود سازماندهی کنند.

از پس این "ضیافت‌ها" می‌توان امیدوار بود آرام آرام، زبان اندیشیدن به معماری، از سطح زبان مقالات "ترجمه‌ای" فراتر رفته و بیشتر به تجربه‌های عینی هرکدام از این بلاگرها نزدیک شود. اتفاقی که در تعدادی از همین نوشته‌ها نیز در حال حاضر قابل تشخیص است.

مجتمع ورزشی رفسنجان، طرح از هادی میرمیران، عکس از طریق archnet.org

فضای رویداد
ضیافت اول این وبلاگ‌ها در مورد مفهوم خانه بود. اما در ضیافت دوم "خلاقیت" محور نوشته‌های آنان قرار گرفت. چندین و چند وبلاگ در باب خلاقیت در معماری نوشتند که همین امر، کار انتخاب و ارائه چند متن از میان آنها را دشوار می‌کند. با این حال به بخشی‌هایی از این نوشته‌ها توجه می کنیم:

وبلاگ فضای رویداد که توسط دو نفر، آرش پوراسماعیل و اولدوز فضعلی، نوشته و اداره می‌شود مفهوم خلاقیت را بین نویسندگان خود تبدیل به یک بحث کرده است. در قسمتی از این مناظره از زبان اولدوز چنین می‌خوانیم: "‌به نظر من چون مخاطب معماری گستره وسیعی از جامعه است، خلاقیت می­بایست توأم با جذابیت برای عموم باشد. چرا که مخاطب اثر معماری صرفاً شخص هنرمند نیست و این کار را دشوارتر و خلاقیت را محدودتر می­سازد ولی در هنری مانند نقاشی، هنرمند می­تواند صرفاً مخاطب اثر خود باشد و محدودیتی برای طرح موضوع خلاقانه نخواهد داشت" (+)

ایرانشهر و خلاقیت چند وجهی
وبلاگ ایرانشهر که خود میزبان ضیافت چهارم است با اشاره به متفاوت بودن مفهوم خلاقیت با نوآوری در ادامه نوشته است: "‌نکته دوم میزان و درجه و تفاوت خلاقیت در هنرهای سنتی و هنر مدرن است. پرواضح است که آهنگ تغییرات فرمی و الگو‌واره ها در معماری گذشته بسیار آرام‌تر بوده و در یک دوره طولانی دستخوش تغییرات اندکی می‌شدند حال آنکه امروزه سبک‌ها با سرعت و شتاب بیشتری عوض می‌شوند و با اتکا به تکنولوژی و مصالح جدید دست معماران برای واقعیت بخشیدن به ایده‌هایشان بازتر است. اما در همان معماری با ضرب آهنگ آرام، معماران دست به خلاقیت‌هایی می زدند که تنها با بررسی متوالی و مقایسه با سایر دوره‌ها می‌توان به این نوآوری‌ها –یا بهتر است بگوییم آشنایی‌زدایی ها- پی ببریم. نمونه‌اش مسجد آقا بزرگ کاشان است که معمار در این بنا، مجموعه‌ای از عناصر آشنای گذشته نظیر حیاط-ت، بادگیر، وارد کردن احجام سه بعدی در نمای دو بعدی، اختلاف سطح و .... را خلاقانه همچون سمفونی زیبا ترکیب کرده است." (+)

مسجد و مدرسه آقا‌بزرگ کاشان، عکس از طریق anobanini.ir

خلاقیت آموزش‌پذیر است؟
آزاده شاهچراغی نیز در وبلاگ معماری و منظر، آموزش‌پذیر بودن خلاقیت در معماری را مورد سوال قرار می‌دهد و می‌نویسد: "‌معماری همواره مورد سوال بوده است یا بهتر بگویم که به نظر من "‌معماری ذاتاً سوال است." سوالی که در هر زمان پاسخی بدیع و منطبق با روح زمان را می‌طلبد. اما حال بر می‌گردم به سوالی که در ابتدا مطرح کردم... .آیا خلاقیت در معماری آموزش‌پذیر است ؟...آیا اساساً خلاقیت آموزش‌پذیر است؟ بدون شک آموزش‌پذیر است. اما میزان انتقال آن متناسب با شیوه های گوناگون آموزش متفاوت است." (+)

خشیار کاشانی جو در وبلاگ "طرح و شهر" خلاقیت را امری پیچیده و مختص نخبگان ندانسته و چنین عنوان می‌کند: "‌در حیطه خلاقیت در معماری می‌توان گفت که هرگونه اقدامی که به افزایش کیفیت زندگی انسانها و یا کاهش هزینه‌های مادی (و یا بطور خلاصه توسعه پایدار انسانی) در فضاهای ساخته شده با کاربری‌های مختلف مسکونی، تجاری، اداری، فرهنگی، آموزشی، رفاهی- تفریحی و... رهنمون گردد و تغییری هرچند کوچک با تکیه بر منابع موجود ایجاد نماید، واجد نوآوری است. بنابراین، برخلاف رواج مفهوم نادرست، بویژه در محافل علمی و حرفه‌ای کشور ما که خلاقیت را امری پیچیده و بسیار دور از دسترس و محدود به افرادی نخبه و خاص تصویر کرده‌اند، حتی یک الگوبرداری آگاهانه و عاقلانه با اندک تغییراتی متناسب با شرایط بومی، فرآیندی خلاقانه است." (+)

خلاقیت کِی گل می‌کند؟
وبلاگ اثر هم که در حقیقت آغاز‌کننده ضیافت‌های معمارانه بوده، در مورد شرایط بروز خلاقیت چنین نوشته است: "‌من فکر می‌کنم در هر شرایطی عده‌ای قابلیت‌های خود را نشان می‌دهند و این بستگی به روحیات آدم‌ا دارد. آدم‌هایی که ذاتن معترض هستند و دوست دارند به هر چیزی بند کنند و ایراد بگیرند نیاز به محدودیت‌هایی دارند که بتوانند نسبت به آن عکس العمل نشان دهند. درست مثل مردان جنگ که برای صلح می‌جنگند وخوب هم می‌جنگند اما وقتی که صلح حاصل شد‌ ٬کاری برای آنها باقی نمی‌ماند و در هر کاری دخالت کنند خرابکاری به بار می‌آورند .اما عده‌ای هم هستند که در آرامش و امنیت کامل فکرشان به کار می‌افتد و خلاق می‌شوند و ایده‌های نو و سازنده می‌دهند .معماران نیز در شرایط جنگ یا نابه‌سامانی‌های اقتصادی به راه حل‌هایی چون پاویون مارسی لوکوربوزیه یا معماری فقر حسن فتحی می‌رسند و در شرایط صلح به نظریه‌‌پردازی در باب ساختار زبان٬ سطوح پیوسته و معماری دیجیتال می‌پردازند ". (+)

وبلاگ "طرح نوشته"‌ها، خلاقیت را یکی از مشخصات ذاتی معماری می‌داند که با حذف آن معماری تبدیل به ساختمان یا یکی از فرآورده‌های فنی انسان می‌شود. نویسنده وبلاگ در ادامه چنین می‌نویسد: "‌خلاقیت یعنی «نفی تقلید» یعنی پرهیز از رونویسی، نسخه‌برداری و کپی‌کاری، یعنی تألیف و جریان‌سازی، یعنی بازآفرینی و بازسازی، یعنی رهایی از اسارت شیفتگی و دنباله‌روی، یعنی فراروی از چارچوب تنگ و بسته‌ی رویدادهای تکراری و معرفی دیگر رویدادهای ممکن. و اینها همه‌گی شرط لازم – و نه کافی – برای خلاق‌بودن به شمار می‌روند. برای خلاق بودن لازم نیست خارق‌العاده باشیم، بلکه باید «خودِ منحصربه‌فردمان» باشیم. "(+)

موضوع ضیافت سوم این وبلاگ‌ها، نظام آموزش معماری بود (+)

و ضیافت چهارم نیز هم اکنون انتخاب موضوع را به رای‌گیری عمومی گذاشته است. شما هم اگر در زمینه معماری می‌نویسد با مراجعه به وبلاگ ایرانشهر در این ضیافت چهارم شرکت کنید. (+).
زمانه باز هم به تناوب، حرکت‌های جمعی وبلاگهای معماری را منعکس خواهد کرد.

لینک های مرتبط:
ضیافت اول

ضیافت دوم

ضیافت سوم

ضیافت چهارم