آقا بسيار عالی بود. از شما بعيد بود!!!

آقای عبدی سلام.

مقاله با محتوا و با پژوهشی نوشته اید که تشکر میکنم. اما نقدی داشتم.
نوشته اید: "حوزهء عمومي در جامعهء سرمايه داري هميشه در معرض سوء استفادهء ثروت و قدرت است." من نمیدانم گذاشتن صفت "سرمایه داری" آیا از روی دید آرمانی است و بر میگردد به "زبان روشنفکر حوزه عمومی" و یا اصولا نویسنده آلترناتیو منطقی دیگری برای جامعه سرمایه داری دارد؟
اینکه شما بطور نامربوط "سرمایه" و "سرمایه داری" را به موضوع مورد بحثتان وارد میکنید، مورد نقد من است.
با تشکر دوباره

در پاسخ به آقاي عيسي مازني ــ اجازه ندهيد ذهن تان با مسايلي که از لحاظ منطقي و تحليلي ارتباطي به موضوع ندارد منحرف شود. «آلترناتيو» يکي از اين موضوعات بي ربط است. به دو نکته توجه کنيد: آنچه که به آن اشاره مي کنيد انتقاد نيست، بلکه در وهلهء اول توصيف و تحليل است. انتقاد بايد در مراحل بعدي به کارگرفته شود.

وظيفهء شما به عنوان خواننده اين است که از خودتان بپرسيد اين توصيف و تحليل (از عملکرد يک سيستم) با واقعيت خوانائي دارد يا ندارد. سپس مي توانيد تصميم بگيريد که آيا مي خواهيد آن را بپذيريد يا از آن انتقاد کنيد (برحسب موضع ايدئولوژيک يا اخلاقي تان). در سلسله مباحث نيلگون، سعي مي شود تا حد امکان از اخلاقي گرائي پرهيز شود. نقد نيلگون در فرهنگ و سياست فاقد بعد اخلاقي است. نقد نيلگون مبتني بر سليقه و ترجيح شخصي نيست. نقدهاي مبتني بر سليقهء شخصي و اخلاقگرائي نشانهء ضعف بنيهء تحليلي است. چنين نقدهائي بي ارزش اند.

نکتهء دوم: مفهوم «سرمايه» به نحوي که من آن را به کار مي گيرم به معني پول، دارائي، سپرده و نقدينه نيست. «سرمايه يک رابطهء اجتماعي است.» سرمايه يک ساختار است ، اشاره به روابط اجتماعي توليد دارد. اين روابط ، تابع منطق کارکرد سرمايه است که همواره بايد در مسير دوراني توليد و بازتوليد به ارزش خودش بيفزايد. اين ساختار مستقل از ارادهء تک تک افراد کار مي کند. بنابراين نيات و خواسته ها و گرايش هاي اخلاقي افراد درگير (سرمايه داران، دولت مداران، کارگران ، مصلحان اجتماعي، «آلترناتيو» سازان و غيره) در اين ساختار تأثيري ندارند. ساختار است که نقش و عملکرد افراد را تعيين مي کند.

اگر پرسش شما اين باشد که «ساختار سرمايه ـــ به عنوان يک رابطهء عيني اجتماعي ــ چگونه فضاي گفتگوي آزاد شهروندان را مخدوش مي کند و سعي در همرنگ کردن و پذيراکردن آگاهي جمعي دارد؟» اين پرسش مهمي است و پاسخ آن هم در يک يا دو برنامهء راديوئي نمي گنجد. شايد در آينده با تحليل هاي جامعه شناختي از نقش ايدئولوژيکِ رسانه ها، تبليغات، شکل گيري آگاهي جمعي يا «افکار عمومي» و مسايل مرتبط با آنها ، برنامه هاي بيشتري تهيه کنيم. اگر مجالي باشد.

از توجه شما متشکرم. /// عبدی کلانتری

آقاي عبدي عزيز سلام
سرمايه به خودي خود وجود ندارد، بلکه ذهني و عيني زاييده آدم و آدميتش است در سير تکاملي تاريخ.
شما مفاهيم، تخيلات و واقعيات را بهم مخلوط و از آن "جامعه سرمايه داري" درست ميکنيد تا بر پايه "حرکت سرمايه" آن را "توصيف و تحليل" کنيد. گويي سرمايه خارج از دامنه آدميان و زمان و مکان حياتي جداگانه دارد.
شما ميگوييد صحبت از "آلترناتيو" بي ربط است من ميگويم صحبت از "سرمايه داري" بي ربط است.
شوروي ابرقدرت نظام آلترناتيو به سرمايه داري در سال ۱۹۹۱ سقوط کرد. دروغگوهايي که سالها به نام خلق و پرولتاريا ديکتاتوري درست کرده بودند بالاخره رنگ حقيقت را ديدند روزي که اقتصاد ورشکسته روسيه ديگر از پس کشيدن خود و يک بلوک مريض ديگر عاجز ماند.
دولتهاي "کمونيست" بلوک شرق اروپا، با خروچ سربازان روسي يکي بعد از ديگري سقوط کرد. چين و ويتنام وارد دنياي "سرمايه داري" شدند و فقط مانده است کوبا و کره شمالي از آن دنياي تخيلي.
دوست عزيز هيچ نوشته، نقد يا گفتاري نميتواند "فاقد بعد اخلاقي" باشد آنچه بخواهد فاقد راستي بايستد در دنياي توهم قرار دارد.

آقای عبدی عزیز سلام

سرمایه به خودی خود وجود ندارد، بلکه ذهنی و عینی زاییده آدم و آدامیتش است در سیر تکاملی تاریخ.
شما مفاهیم، تخیلات و واقعیات را بهم مخلوط و از آن "جامعه سرمایه داری" درست میکنید تا بر پایه "حرکت سرمایه" آن را "توصیف و تحلیل" کنید. گویی سرمایه خارج از دامنه آدمیان و زمان و مکان حیاتی جداگانه دارد.
شما میگویید صحبت از "آلترناتیو" بی ربط است من میگویم صحبت از "سرمایه داری" بی ربط است.
شوروی ابرقدرت نظام آلترناتیو به سرمایه داری در سال ۱۹۹۱ سقوط کرد. دروغگوهایی که سالها به نام خلق و پرولتاریا دیکتا توری درست کرده بودند بالاخره رنگ حقیقت را دیدند روزی که اقتصاد ورشکسته روسیه دیگر از پس کشیدن خود و یک بلوک مریض دیگر عاجز ماند. دولتهای "کمونیست" بلوک شرق اروپا، با خروچ سرباران روسی یکی بعد از دیگری سقوط کرد. چین و ویتنام وارد دنیای "سرمایه داری" شدند و فقط مانده است کوبا و کره شمالی از آن دنیای تخیلی.
دوست عزیز هیچ نوشته، نقد یا گفتاری نمیتواند "فاقد بعد اخلاقی" با شد آنچه بخواهد فاقد راستی بایستد در دنیای توهم قرار دارد.

در پاسخ دوباره به آقاي مازني ــ جملهء اول شما ناروشن است: «سرمايه به خودي خود وجود ندارد» («به خودي خود» يعني چه؟) «بلکه ذهني و عيني زادهء آدم و آدميت اش است» (ذهني متضاد عيني است ، سرمايهء ذهني يعني چه؟ سرمايهء زادهء آدم؟ آيا کسي مدعي شده که سرمايه را حيوانات به وجود مي آورند؟) «در سير تکاملي تاريخ» (آيا کسي ادعا کرده که سرمايه داري خارج از سير تاريخ عمل مي کند؟).
.
چرا به کتاب رجوع نمی کنيد؟ براي مثال به کتابي در زمينهء اقتصاد سياسي. به تعاريف موجود از يک مفهوم رجوع کنيد؛ تفاوت مفاهيم سرمايهء تجاري، سرمايه مالي، مانوفاکتور وسرمايهء صنعتي را
دريابيد و تحول تاريخي هريک را مطالعه کنيد (گذار از نظام هاي زمين داري ، تطور آن در جوامع اروپائي پس از سده هاي ميانه، انقلابات صنعتي، امپرياليسم هلند، پرتقال، انگليس، فرانسه و سرانجام آمريکا).
.
وقتي که صحبت از «تاريخ» مي کنيد، شما حقيقتاً بايد به کتاب هاي تاريخي رجوع کنيد. تاريخ انشانويسي و ادبيات پردازي نيست. براي مطالعهء تاريخ سرمايه داري عجالتاً مي توانيد به تاريخ دانان برجسته اي چون فرنان برودل، اريک هابسبام، يا کارل پولاني رجوع کنيد. وقتي که صحبت از «سرمايه داري» مي کنيد، شما حقيقتاً بايد به کتابهاي اقتصادِ سياسيِ سرمايه رجوع کنيد. عجالتاَ مي توانيد سري به کلاسيک ها بزنيد: آدام سميت، ديويد ريکاردو، کارل مارکس (هرسه جلد سرمايه)، ماکس وبر (تاريخ اقتصادي)، نئوکلاسيک ها، هايک، شومپيتر، موريس داب ، پال سوئيزي و ديگران. اين ها کتابهاي پايه است که دانشجويان به طور معمول در سالهاي اول و دوم بايد آنها را فراگيرند تا به تئوري هاي امروزي تر برسند. خودتان را با «آلترناتيو» آزار ندهيد. تحليل اوضاع معاصر خود دستاورد بزرگي است براي يک عمر.
با احترام ــ /// عبدی کلانتری

آقای عبدی
آنچه که به خودی خود وجود دارد خارج از فکر "روشنفکرحوزه عمومی" وجود دارد چه وجودش تایید بشود چه نشود. سرمایه از آن نوع نیست.سرمایه به شکل ذهنی یک ایده و به شکل عینی چه بسا یک کلنگ است. اما هرچه هست، هست تابع آدمی. سرمایه تاریخ نمیسازد اما انسان میسازد.
نسل قبلی "روشنفکر حوزه عمومی" که با خواندن کاپیتال کارل ماکس یک شبه متخصص اقتصاد، فلسفه و جامعه شده بود ایران را مثل گوسفند قربانی مبارزات ضد امپریالیستی خود کرد. امروز اگر اعدام نشده باشد، یک جایی در غرب به زندگی مورچه وار خود ادامه میدهد. اما همچنان در زیر سایه سرمایه داری ضد سرمایه داری باقی مانده است. آنان پرورش دادند (ویا ندادند) نسل "روشنفکر حوزه عمومی" امروز را که همچنان در توهم آلترناتیو به دنیای سرمایه گمراه میکند نسل بعدی را.
این تحلیل های به اصظلاح علمی شما بر اساس "حرکت سرمایه" به نتیجه گیریهای از آن دست میرساند که ترکیه میشود نمونه لیبرال شدن. اگر این حرف مسخره در گوشه ایی از اینترنت میماند موردی نبود. اما متاسفانه نسل تازه ایی از انقلابیون فردا، امروز در اینترنت دنبال جواب سوالهای خود هستند.
جواب امثال داریوش را که مپرسند "خيلی خوب است يکی بيايد نقشی را که «سرمايه» در جامعه‌های مسلمان ایفا کرده است بررسی کند. بعضی جوامع مسلمان طرف‌دار کاپيتاليسم هستند و بعضی طرف‌دار يک جور مارکسيسم و سوسياليزم. شما که متخصص اين امور هستيد، خوب است ريشه‌های اين موضوع را بيشتر بررسی کنید" چگونه میدهید؟ این بند بازی و مبهم ماندن تا کی؟
من نادان میگویم سرمایه داری الترناتیو ندارد. اگر شما دانا میگویید دارد. بفرمایید این گوی و این هم میدان.

در پاسخ به آقاي مازني ــ من نمي دانم منظور شما از «زندگي مورچه وار در غرب» چيست؟ مورچه علاقه اي به آموختن ندارد، کتاب نمي خواند، سرش را پايين مي اندازد و برحسب غريزه بارش را مي برد و هرروز همان را تکرار ميکند. چه اصراري داريد حکم صادر کنيد که «سرمايه تاريخ نمي سازد»؟ ظاهراً با «غرب» و چيزي به نام «آلترناتيو» مشکل داريد. تاريخ غرب را به دقت بايد مطالعه کرد. به منابع موثق رجوع کنيد. خودتان را با فکر «آلترناتيو» مشغول نکنيد، اول همان واقعيت دور و بر خود را بشناسيد و تحليل کنيد، خودش گام بسيار بزرگي خواهد بود. /// با احترام ـ عبدی کلانتری

لينکي مي گذارم ـ ترجمه اي از والتر بنيامين:
http://www.rokhdaad.com/maghalat-d.php?id=91

شايد لااقل در فارسي در برخي قابليت خواندن برانگيزد. همينطور مي توانيد به بخش انديشهء زمانه (نيکفر) رجوع کنيد که چرا جزم گرايان خود نمي خوانند يا چگونه مي خوانند. ـــ عليرضا

دوست عزیز

ما بعد از آیت الله های دروغگو باید نگران باشیم که چاوز های ایرانی بدنبال پیاده کردن سوسیالیسم قرن ۲۱ در ایران نباشند. جایی که پول مفت نفت باشد دیگر نیازی به منطق سرمایه نیست. آنموقع در زندان اوین دوباره باز میشود بروی پرسشگران نادان.
من مشکلی با غرب ندارم. من در غرب زندگی میکنم. مشکل من با آنهایی است که حرف و عملشان یکی نیست. زندگی مورچه وار آنست که دلار روی دلار بگذارید، وام ۳۰ ساله ایی در سایه ثبات دنیای سرمایه داری بگیری و صاحب خانه ایی و کسبی بشوی، از مزایای بیمه پزشکی، استاندارد بالای زندگی، آزادی و دمکراسی غرب استفاده کنی، از آخر همه زندگی عینی خود را نادیده بگیری و سرمایه داری را نفی کنی و دم از سوسیالیسم بزنی. این دو رویی فرقی با آن ملایی که بر مسند "ثروت و قدرت" نشسته و دم از خداداری میزند ندارد.

"منطق کارکرد سرمايه است که همواره بايد در مسير دوراني توليد و بازتوليد به ارزش خودش بيفزايد" .میشود این جمله را اینطور دید که هیچ آدم عاقلی دنبال کاری نمیرود که درآمد ندارد. و یا "ثروت و قدرت تلاش مي کنند تا امکان انتقاد عقلي را از مردم سلب کنند" گویی ثروت، قدرت، حرص، حسادت .... به خودی خود وجود دارند و دنیای آدمیان را کنترل میکنند. مقاله ایی در مورد نقش شیطان در دنیای "سرمایه داری" بنویسید، خواندن دارد. با کپی برداری از "روشنفکر غربی" "روشنفکر حوزه عمومی ایرانی" دیگر مجبور به فکر کردن و جواب دادن برای خود نیست. با ردیف کردن چند اسم غربی، پرسشگر "نادان" را حواله میدهد پی "تحصل دانایی".

آقای عبدی، آیا "سرمایه داری" آلترناتیو دارد؟

در پاسخ به آقاي مازني ـــ در مورد دوروئي اشخاصي که در غرب از مواهب و امتيازات سرمايه داري بهره مي برند اما همزمان دو آتشه شعار «ضد غربي» مي دهند، حق با شماست. (سلسله بحث هاي نيلگون دربارهء عشق و نفرت ما نسبت به «آمريکا» به همين تم مي پردازد) . در مورد چاوز هاي «ايراني» هم حق با شماست. هيچکدام از اين نکته ها اما جبران کمبود اطلاعات و ضعف تحليل و کمبود هاي نظري را نمي کند. «آلترناتيو» هم به احتمال زياد به عمر من و شما و نسل بعد هم کفاف نمي دهد. براي نقد در هرزمينه اي (ادبيات و هنرها، فلسفه، فرهنگ و سياست) وجود «آلترناتيو» ضروري نيست. براي مثال در آثار مارکس (در کتاب سه جلدی سرمايه) «آلترناتيو» وجود ندارد. درنوشته هاي او ، حتا در «نقد برنامهء گوتا» ، نظريهء ساختمان نظامي به نام سوسياليسم و کمونيسم وجود ندارد زيرا او معتقد به عينيت تاريخ بود و نه اراده گرائي و نسخه نويسي روشنفکرانه. نظريهء کلاسيک مارکسيستي برآن است که تضادهاي داخلي يک نظام ــ قانونمندي حرکت دروني آن ـــ گشايندهء امکانات معيني خواهد بود، و فقط همان امکاناتی که از درون خود آن نظام بيرون می آيند. همانطور که نظامهاي فئودالي اين چنين بودند. اقتصاد سياسي عبارت است از تحليل قانونمندي حرکت سرمايه در کليت (توتاليته) ي آن. ميان تحليل مارکسيستي (در کتاب سه جلدي سرمايه) و تحليل هاي نئوکلاسيک (در دفاع از نظام) وجوه مشترک زيادي وجود دارد. خويشاوندي از ديويد ريکاردو و آدام سميت شروع مي شود. در بخش کامنت هاي مقالهء آخر نيلگون اشاره هاي مختصر ديگري راجع به جامعه شناسي روشنفکران خواهيد يافت. ـــ با احترام /// عبدی کلانتری

آقای عزیز چرا از زیر جواب دادن طفره میروید. آیا به نظر شما عبدی کلانتری، سرمایه داری آلترناتیو دارد یا ندارد؟

آقاي عيسي مازني ، به نظر مي رسد شما با جديت و پشتکار خستگي ناپذيري مي خواهيد واژه «سوسياليسم» را از دهان من بيرون بکشيد! مايليد که من اعلام کنم: «آلترناتيو نظام سرمايه داري، سوسياليسم است» تا خيال شما راحت شود. پاسخ تاکنوني من اين بوده که: نمي دانم، حرکت سرمايه را دنبال کنيد؛ قانونمندي هاي نظام ، کارکرد ها يا تضادهاي دروني آن، امکانات معيني در اختيار ما مي گذارد و اگر تحولي در دستورِ کار باشد ، کوچک يا بزرگ، از درون همان امکانات ميسر خواهد شد (مارکس معتقد بود انسان ها تاريخ خود را مي سازند اما نه در شرايطي که خودشان تعيين مي کنند، بلکه در شرايطي که از قبل تعيين شده) ــ اين پاسخ و توضيحات من براي شما ثقيل بود و آن را حمل بر طفره رفتن مي کنيد. در عوض مدعي هستيد «سرمايه مي تواند ذهني باشد. سرمايه مثل کلنگ است ، سرمايه از انسانيت انسان مي آيد» يا «يک نسل از روشنفکران ايراني با خواندن کتاب سرمايه ، ايران را مثل گوسفند قرباني کرد» ، (انگار که خواندن و فهميدن «سرمايه» آب خوردن است!) که نشان دهندهء ميزان آشنائي شما با تحليل هاي تاريخي، مفاهيم اقتصاد سياسي ، و تاريخ معاصر کشور خودمان است.
.
اگر از من بپرسيد «در مبارزات طبقاتي اي که هميشه به طور آشکار يا پنهان در همهء جوامع سرمايه داري ، در گذشته و حال ، در جريان بوده و هست ، همدردي من با کدام اقشار است، استثمارگران يا استثمارشدگان؟» ـــ پاسخ من اين است که با استثمارشدگان. براي اين ترجيح شخصي، استدلال عقلي ندارم، فقط مي توانم بگويم ظلم، زور، و بهره کشي حال مرا بد مي کند. اين حداکثر «آلترناتيو» ي است که مي توانم جلوي شما بگذارم. بدون شک ، سازمانها، اتحاديه ها، و احزابي که مبارزات کارگران و فرودستان را نمايندگي مي کنند برنامه هائي براي اصلاح امور و بهتر شدن وضع محرومان دارند. اگر اين اتحاديه ها و احزاب خودشان را سوسياليست و کمونيست بنامند، لابد آن اصلاحات را در جهت برقراري روابطي مي خواهند که «سوسياليستي» يا «کمونيستي» باشد. اما تا آنجا که من مي دانم ، در حال حاضر هيچ حزب يا نظريه پرداز سوسياليست يا مارکسيست ، يک الگوي سراسري براي جانشيني سرتاپاي جامعه ارائه نکرده؛ اگر هم مي کرد با توجه به همان توضيحات قبلي ، عملي نمي بود.
.
تاريخ ، دست کم از زمان کمون پاريس تا پايان دوران استالين، و همينطور تجارب به اصطلاح «سوسياليسم آفريقائي يا جهان سومي» در دوران پس از استعمار، نشان مي دهد که در جوامع عقب مانده با رشد کمِ نيروهاي مولد و شيوع فرهنگ ناداني، نمي توان از فراز سرمايه داري جهيد. تاريخچهء جنبش هاي سوسياليستي درس هاي تلخ اما بسيار آموزنده اي براي آزادي خواهان به جا گذشته.
.
اما روشن است که بحث هاي نظري يا مطالعات تاريخي به کار شما نمي آيد، شما مي خواهيد ضرب العجل مطمئن شويد که «اقتصاد نفتي ما» به دست گروهي از قماش چاوز (ونزوئلا) نيفتد ، گروهي قلدر که به احتمال زياد مدعي سوسياليسم و کمونيسم هم خواهد بود و ممکن است نان گروههاي قلدر ديگري را آجر کند. خوب، اين مشکل شماست. من چنين مسآله اي ندارم. /// عبدی کلانتری

دوست عزیز،
"کمون پاریس" کجا، "سوسیالیسم آفریقایی" کجا، تجربه هفتاد سال شوروی سوسیالیستی کجا؟

آنچه شما به عنوان "حرکت سرمایه" نگاه میکنید تاریخ آدمی است. برای همین هم تحلیل شما همیشه از حال به سمت گذشته است. شما همانقدر میتوانید در مورد آینده بدانید که یک ستاره شناس چینی میداند. هرکدام در دنیای خود البته.

در طول جنگ سرد که بعد از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ شروع و با سقوط شوروی تمام شد، در کشورهای استعمار زده از آفریقا تا آسیا، مبارزات "آزادیخواهانه" ملی با ایده الهای برابری و برادری "سوسیالیسم" در هم آمیخت. در غیر اینصورت آزادیخواهی هیچ ربطی به سوسیالیسم ندارد. اگر هم باشد تضاد است چرا که یکی واقعیت آدمی است و دیگری توهم آدمی. به "تاريخچهء جنبش هاي سوسياليستي" رجوع کنید از استالین تا پول پوت برای نمونه.

چطور مشکل من، مساله شما نیست، مگر من و شما با هم دربدر و "خانه خراب" نیستیم؟ آن "گروه قلدری که به احتمال زیاد مدعی سوسیالیسم یا کمونیسم میشود" از کجا وارد میشوند. شاید دشمن برای بدنامی مدعیان سوسیالیسم واقعی آنها را از جایی دیگر وارد میکند؟ شاید هم همین بچه هایی هستند که با تحسین مقالات شما را میخوانند و می خواهند بدانند چرا "بعضی جوامع مسلمان طرف‌دار کاپيتاليسم هستند و بعضی طرف‌دار يک جور مارکسيسم و سوسياليزم" . با تحلیلهای "فاقد بعد اخلاقی" امثال شما که هیچ مسولیتی در قبال واقعیات نمی پذیرید، این گروه آماده میشود برای رهبر کاریزماتیک خود، اویی که در کنار "استثمارشدگان" تا ابد با "استثمارگران" و ظالمان مبارزه میکند. متوهمان با ایدیولوژی تازه ایی میایند تا به امت شهید پرور خدمت کنند.

بالاخره جواب کامنت اول من را دادید. با تشکر