گل‌ گشتی در گل‌ها

محمود خوشنام

برنامه‌ی گل‌ها در حد جاویدان و رنگارنگ باقی نماند و با تکیه بر توفیق بزرگی که به‌دست آورده بود، شاخ و برگ‌های سرسبز دیگری پیدا کرد. شاخ و برگ‌هایی که تاریخ سربرآوردن‌شان دقیقاً روشن نیست. کمابیش همزمان با گل‌های رنگارنگ که علاوه بر آواز، ترانه‌های سنتی را نیز دربرمی‌گرفت، با برنامه‌ی فرعی «برگ سبز» روبه‌رو می‌شویم. برنامه‌ای که نامش گویای محتوای آن است. موسیقی به اصطلاح عرفانی در پیوند با متن‌هایی از عارفان بزرگ.

به نظر می‌رسد که «برگ سبز» بیش از هرکس بنیان‌گذار گل‌ها و دوستان هم‌اندیش او را خوشنود می‌ساخت که خود رهرو طریقت‌های عرفانی بودند. ولی بخشی از مخاطبان نیز به سبب زیبایی‌هایی که در شعر و موسیقی برگزیده‌ی برنامه‌ وجود داشت، از آن استقبال می‌کردند.

نخستین خواننده‌ی برگ سبز، گمان می‌کنیم مؤذن معروف آن زمان سید جواد ذبیحی بوده است. بعد خوانندگان دیگری چون محمدرضا شجریان و عبدالواهب شهیدی نیز به آن راه یافتند. برنامه بیشتر در اختیار مردان بود و جز یکی دو بار زنان خواننده در آن راه نیافتند.

شگفتی ندارد، چرا که عرفان در تاریخ ایران همیشه مردانه تلقی شده است. آن‌گونه که از آمار نه چندان دقیق موجود برمی‌آید، در جمع ۳۱۲ برنامه‌ی ۱۵ دقیقه‌ای برگ سبز در محدوده‌ی گل‌ها تولید شده است. سر لوحه‌ی شاعرانه‌ای که این برنامه بر پیشانی داشت، محتوای عرفانی آن را بیان می‌کرد. شعر از آن عطار نیشابوری است.

الهه، خواننده‌ای که حضور پررنگ‌تری در برنامه‌ی «شاخه‌های گل» داشت.

«یک شاخه گل» عنوان برنامه‌ی دیگر گل‌ها بود. بعضی آن را فرم کوتاه‌شده‌ی «گل‌های جاویدان» به‌شمار می‌آورند. این دو به‌هر حال جز اندازه‌ی زمانی تفاوت چندانی باهم ندارند. ولی شمار بسیار چشمگیر شاخه‌گل‌هایی که ساخته و پرداخته شده از موفقیت آن حکایت می‌کند. در جمع تا ۴۶۵ برنامه پیش رفته است. ورود به برنامه‌ی شاخه‌گل نیز برای خوانندگان سهل و آسان‌تر بوده است. علاوه بر خوانندگان گل‌های قدیمی، خوانندگانی چون پوران، عهدیه، یاسمین و ویگن نیز به آن راه یافته‌اند.

گمان می‌کنیم الهه از دیگران حضور پررنگ‌تری در شاخه‌های گل داشته است. به ترانه‌ای از او گوش می‌کنیم که جواد معروفی آن را گویا با الهام از یک تصنیف بابلی تنظیم کرده و پرویز وکیلی برآن شعر نهاده است. «لیلی منال» در شاخه گل شماره‌ی ۲۰۴ همراه با ارکستر اجرا شده است. «لیلی منال، با صدای الهه، شاخه گل شماره‌ی ۲۰۴»

سیما بینا، خواننده‌ای که زیباترین حضور را در برنامه‌ی «گل‌های صحرایی» داشت.

و حالا رسیده‌ایم به آخرین نوع برنامه از گل‌های پیرنیایی با عنوان «گل‌های صحرایی». عنوانی که راز درون را فاش می‌کند. کارگزاران گل‌ها به این نتیجه رسیده بودند که بخش بزرگی از موسیقی ناب ایران در روستاها پنهان است و نیمی از مخاطبان برنامه‌ی گل‌ها نیز روستاییان هستند و برای موسیقی بومی نیز جایی مناسب در محدوده‌ی گل‌ها فراهم آوردند.

در گل‌های صحرایی که تولیداتش به ۶۲ برنامه رسید، شمار اندک‌تری از خوانندگان زن و مرد شرکت داشتند. ولی بیش‌ترین و شاید زیباترین حضور از آن سیما بینا بوده است. او را می‌توان ملکه‌ی گل‌های صحرایی نامید. او به‌ویژه راه را برای شناسایی موسیقی شمال و جنوب خراسان، که زادگاه اوست، فراهم آورد. به تکه‌ای از شهره‌ترین روایت او از ترانه‌های خراسان گوش می‌کنیم که در گل‌های صحرایی شماره‌ی ۳ عرضه شده است، با عنوان «مجنون». «مجنون، با صدای سیما بینا، گل‌های صحرایی شماره‌ی ۳»