آرزوی آزادی و خاطره پروانه

محمود خوشنام

آزادی موهبت بزرگی است که آدمی همیشه در آرزوی دستیابی به آن بوده و البته غالباً هم به آرزوی خود نرسیده است.ولی این آرزوی دیریاب، موضع برانگیزاننده‏ای برای هنرمندان و از جمله اهل موسیقی بوده است. به‏ویژه در موسیقی پاپ، در همه‏ جای دنیا، تا بخواهید سخن از آزادی به‏میان می‏آید.

آرزو و شور آزادیخواهی

ماریوس مولر وسترهاگن(Marius Müller-Westernhagen ) ، از پاپ‏سازها و پاپ‏خوان‏های آلمان است که دو سه دهه‏ی پیش شهرت فراگیری به‏دست آورد. ترانه‏ی «آزادی» او که به آلمانی "فرای‏هایت" ( Freiheit) نام دارد، در آن سال‏ها توجه روشنفکران جوان را نیز به سوی خود کشانده بود.

ماریوس مولر وسترهاگن، از پاپ‏‌سازها و پاپ‏‌خوان‏‌های آلمان

وسترهاگن می‏گوید که آزادی تنها چیزی است که در این جهان تیره و تار ارزش واقعی به‏حساب می‏آید. وقتی در اروپا که جهان آزاد نامیده می‏شود، هنوز سخن از آزادی و ارزش آن به‏میان می‏آید، می‏شود فکر کرد که در جهان دیگری که با آزادی می‏ستیزد، آرزوی آزادی چه پرشور در دل و جان‏ها می‏نشیند. ترانه‏هایی که آزادی را آرزو می‏کنند، در ایران خود ما نیز کم نیست. از مشروطیت تاکنون، آهنگسازان و خوانندگان ایرانی چنین ترانه‌هایی بسیار ساخته و پرداخته و خوانده‏اند و هم‏چنان می‏خوانند.

صدای خاطره‌برانگیز خاطره پروانه

بسیاری از خوانندگان زن و مرد موسیقی سنتی ایران، پس از انقلاب اسلامی از خواندن بازمانده‏اند؛ در ایران اجازه‏ی خواندن نداشته‏اند و در بیرون از ایران، امکان ماندن. ولی با این‏حال، با همه‏ی سخت‏گیری‏ها، نام‏شان و صدای‏شان از میان نرفت. در واقع صدای‏شان در صفحه و دیسک و کاست ماند و نام‏شان را نگاه داشت. گمان نمی‏کنیم حتی در همان سال‏های بگیروببند، خانه‏ای را می‏شد یافت که صدای این از صحنه‏ به‏دورافتادگان در آن نباشد. یکی از این صداهای خاطره‏برانگیز، صدای گرم و جاندار خاطره‏ی پروانه است که در سال‏های پیش از انقلاب، هواخواهان بسیار داشت.

در آن سال‏ها شهرت یافته بود که خاطره، دختر پروانه‏ی معروف٬ از خوانندگان نخستین دهه‏ی قرن جاری خورشیدی است که خیلی زود در اثر ابتلا به بیماری سل از دنیا رفت. البته بعضی از موسیقی‏دانان سا‏لخورده این نسبت را قبول نداشتند. ولی خاطره، خود هر جا که لازم بود، بر این نسبت نزدیک خانوادگی صحه می‏گذاشت. به‏هرحال، خاطره چه دختر پروانه‏ی معروف بوده باشد، چه نه، صدایش خاطره‏ی او را زنده می‏کرد. صدایی که رنگ تیره‏ی غم‏گرفته‏ای داشت و همین ویژگی، جاذبه‏ی اصلی صدای او را می‏ساخت.

خاطره، دختر پروانه‏ی معروف

خاطره، آن‏گونه که خود می‏گفت، در سال‏های پس از انقلاب، زیر دست بازجویان شریف بسیار رنج برد و چون بسیاری دیگر از همتایانش، تعهد سپرد که دیگر هرگز گرد آواز و آوازخوانی نگردد. خاطره‏‏ی پروانه از خوانندگان پابرجای ارکسترهای وابسته به وزارت فرهنگ و هنر بود و بیش از همه، با گروه سازهای ملی فرامرز پایور همکاری می‏کرد. او با این گروه، سفرهای متعدد به کشورهای اروپایی و آسیایی داشت.

پس از انقلاب نیز، در دوره‏ی اصلاحات توانست سفری به کانادا داشته باشد و از فرزند خود دیدار کند و سرانجام سفر پایانی و بی‏بازگشت او در سال ۱۳۸۷ صورت گرفت.یاد خواننده‏ی رنج‏دیده‏ی خوش‏صدای خود را با پخش تکه‏ی زیبایی از مناجات او، گرامی می‏داریم.