داستان عاشقانه‌ی «داغ ننگ»

ونداد زمانی

پذیرش این واقعیت که داستان‌های سرگرم‌کننده‌ی عاشقانه می‌توانند در تشریح و توصیف شخصیت و ارزش‌های اصلی یک ملت نقش اساسی داشته باشند به خاطر عملکرد کارگزاران و تولیدکنندگان تولیدات فرهنگی ایرانی در صد سال اخیر و به‌ویژه ادبیات چنان دور از واقع جلوه می‌کند که حتی مطرح کردن ادعای فوق غیرمنطقی و نامعقول به نظر می‌رسد.

چرا داستانی برای این عشق ایرانی نیست؟

فرهیختگان ایرانی از بدو تماس با جهان صنعتی‌شده، با فرخندگی و شتاب تمام به انتقال بهترین، جدی‌ترین و انتزاعی‌ترین شاهکارهای موجود در غرب همت گماشتند ولی هیچگاه به‌طور پی‌گیر و آکادمیک به ادبیات سرگرم‌کننده، عاشقانه، ترسناک و پلیسی موسوم به ادبیات عامه‌پسند گوشه‌ چشمی نیفکندند. به همین دلیل، شیوه‌ی تبعیض‌گذارانه‌ و بی‌حرمت‌کننده‌ای که در اطراف ادبیات عامیانه ایجاد شده بود، باعث فرار نویسندگان خلاق و هوشمند کشور از این عرصه‌ی مهم گشت.

نتیجه‌ی بدیهی آن فاصله‌ی عمیقی است که بین ادبیات جدی و مردم عادی ایجاد شده است. اگر نسبت بی‌سوادی عمومی را بر آن بیفزاییم، شاهد دره‌ی عمیقی هستیم که بین ادبیات جدی و مردم عادی وجود دارد و عمق آن تا آن حد است که به نظر می‌رسد این دو هیچگاه به هم نزدیک نخواهند شد. از سوی دیگر شاهد پدید آمدن بی‌سلیقه‌ترین و مبتذل‌ترین تولیدات سرگرم‌کننده هستیم که بیش از پیش بر عمق دره‌ و فاصله‌ی بین مردم و فرهنگ و هنر می‌افزاید.

نمونه‌ی بارز آن سینمای ایران است که همیشه بین دو قطب بزرگ سلیقه‌ای در نوسان بوده است. یا در دوران مشخصی شاهد اوج‌گیری سینمای نابی هستیم که بیشترین استقبال از آن در خارج کشور صورت می‌گیرد و یا در اکثر مواقع دیگر، سینمای دست و پا شکسته‌ی مبتذل و مافیامانندی را شاهد هستیم که ذوق و سلیقه ایرانیان را مخدوش می‌کند.

مقدمه‌ی فوق به من فرصت می دهد تا با اطمینان خاطر اعلام کنم: اهمیت ملی داستان عاشقانه‌‌ای که « ناتانیال هاتورن» با عنوان « داغ ننگ»¹در اواسط قرن ۱۹ میلادی در امریکا به رشته‌ی تحریر در آورده است آنقدر زیاد است که بسیاری از منتقدان ادبیات امریکا معتقدند قصه‌ی عاشقانه‌ی فوق، نمونه‌ی موفقی از به تصویر کشیدن ملتی است که هنوز شکل نگرفته بود و به همین دلیل به داستانی ملت‌ساز معروف گشته است.

The Scarlet Letter

اولین گروه های مهاجر انگلیسی که در اوائل قرن ۱۷ میلادی در بنادر بوستون و ایالت « نیو انگلند» اسکان یافته بودند به همت اعتقادات سفت و سخت مذهبی و باوری که به قاره‌ی جدید به عنوان سرزمین موعود داشتند، توانستند ضمن به‌کارگیری توانایی‌های سوداگرانه و بازاری مسلکِ فرقه‌ی پروتستان، ایالت های بزرگ امریکا را متحد سازند و بعد از غریب ۲۰۰ سال جنگ و شورش، به نوبت، پایگاه‌های مستعمره‌نشین‌ هلندی، سوئدی، فرانسوی، اسپانیایی و در پایان انگلیسی را برچینند و ایالت متحده‌ی امریکا را بنیان‌گذاری کنند.

در اواسط قرن ۱۹ میلادی بود که آمریکا بعد از فراز و نشیب‌های زیاد به تعریف مطمئن سیاسی از ملیت خود دست یافت و در همان دوران، ادبیات امریکا نیز دغدغه‌ی اصلی خود را معطوفِ تعریفِ متنوع از کشور جدید آمریکا کرده بود. از همه مقدم‌تر داستان عاشقانه‌ی دختری به نام «هوپ لزلی» بود که در رمانی به همان نام، توسط یک امریکایی سرخپوست/انگلیسی تبار به نام «سگویک» نوشته شد؛ داستانی که بیش از هر چیز از تراژدی جدایی امریکا و انگلیس نشأت گرفته بود و تلاش نویسنده برای آشتی دادن این دو سرزمین در قصه‌های عاشقانه بین زنان و مردان ملیت‌ها و نژادهای مختلف امریکا و و انگلیسی‌‌ را نشان می‌داد.

در همان دوران متفکران و منتقدین اجتماعی و فرهنگی نظیر « اِمرسون» و « تورو» به آرزوهای بزرگ امریکایی برای برپایی دمکراسی واقعی می‌اندیشیدند و از انواع مختلف آزادی‌های فردی به‌عنوان حق طبیعی بشر که حتی در «بیانیه استقلال امریکا» نیز به صراحت عنوان شده بود حمایت می‌کردند. این گروه بعد از مدتی به نوعی رمانتیسم دست یافتند که از آن با عنوان « نظریه‌ی تعالی»²که در واقع نوعی یاد می‌شود.

در کنار همهمه‌ها و تلاش‌های هنری قرن ۱۹ میلادی امریکا، شاهد شیوه‌های سنتی داستان‌سرایی نیز هستیم که به‌ویژه در داستان‌های تمثیلی « واشنگتن ایروینگ» که معروف‌ترین آن درباره‌ی کشاورزی به نام « جان» است تبلور یافته است. داستان‌های عامیانه و فولکلور نویسندگانی چون « ایروینگ» در همین راستا در حال بازتابِ نگرانی و تشویشی بود که تغییرات سریع بعد از استقلال ملت بزرگ، در ضمیر ناخودآگاهِ کشور تازه تاسیس آمریکا رخنه کرده بود.

« ناتانیال هاتورن» همراه با متفکرین ایالت « نیو انگلند» که در حقیقت پایه‌گذاران چالش‌های فرهنگی و سیاسی ملت رو به تأسیس امریکا بودند، از هیچ فرصتی برای تبیین و تجسم‌ بخشیدن به هویت امریکایی دریغ نمی‌کردند. داستان‌ها و مقالات و گفتمان‌های مطرح شده در قرن ۱۹ میلادی ضمن مهم شمردن روایت‌های تاریخی و زمینه‌های مذهبیِ مدینه‌ی فاضله‌ای که فرقه‌ی « خالصان»³با تمام قوا در فکرش بودند، سعی در به تصویر کشیدن ملت جدید خود داشتند.

داستان «داغ ننگ» بر طبق همین برداشت با درایتی آگاهانه توسط یکی از بهترین و خلاق‌ترین نویسندگان امریکا به رشته تحریر در آمد. ناتانیال هارتون با عمدی آشکار به سراغ «رمانس» می‌رود که بیش از هرچیز به سبکی شهرت دارد که از ماجراهای روزمره سیاسی و اجتماعی به‌دور است.

نویسنده‌ی داستان «داغ ننگ» با دانستن این حقیقت که سابقه‌ی داستان عاشقانه به داستان‌های شهر پریان، افسانه‌های جادویی و شوالیه‌های اسفندیارگونه‌ی اروپایی می‌رسد با مدد گرفتن از روایتی تخیلی می‌تواند تأثیر عمیق‌تری بر روی خوانندگان امریکایی داشته باشد. ناتانیال هاتورن با رندی غیر قابل‌وصفی در فصل اول کتابش به ساختمان یک اداره گمرک منحل شده می‌رود و در درون انبار پوشیده از گرد وغبار با بسته‌ای روبرو می‌گردد که یکی از کارمندان اداره در گوشه‌ای بایگانی کرده. این بسته حاوی اسناد و مدارکی است درباره‌ی داستان عاشقانه زنی به نام «هستر».

کشف داستان حامله شدن زنی به نام «هِستر» که شوهرش مفقود شده است و حتی شایعه‌ی مرگ او در سفرش به اروپا نیز به گوش می‌رسد، به زمامداران سیاسی و مذهبی شهر امکان می‌‌دهد که برای پوشاندن نابه‌سامانی‌های اخلاقی و فساد موجود در مراکز قدرت، او را محکوم به پوشیدن لباس «داغ ننگ» کنند که بر آن حرف اول گناهی که او مرتکب شده را دوخته بودند.

وقتی که خوانندگان کتاب متوجه می‌شوند که پدرِ فرزندِ نامشروعی که «هستر» به دنیا آورده است، کشیش باتقوای شهر است، داستان شکل جالب‌تری به خود می‌گیرد. نویسنده‌ی داستان در ادامه و به‌آرامی «هستر» را به زن خیر و معتبری تبدیل می‌کند که مشاور زنان سرخورده و ناراضی از شوهران و زنان جوانی که دچار ماجراهای عشقی شده‌اند می‌گردد.

فصل‌های بسیار جذاب دیگر نظیر ملاقات های پنهانی کشیش شرمسار جوان با «هستر» در جنگل، بزرگ شدن شخصیت بسیار زیبا و کمابیش جادویی دختر «هستر»، بازگشت شوهر انتقامجو و تلاش کیمیاگرانه و جادویی‌اش برای نابودی کشیش و افزایش عذاب برای «هستر» در کنار فصل‌های دیگر داستان که حتی به گذشته‌های دورتر و روزهای اولیه‌ی جنگ استقلال‌طلبانه‌ی مهاجران اولیه با انگلیسی‌ها نیز می‌پردازد وجود دارد. مجموعه‌ی دلپذیری که در کنار داستان عاشقانه‌ی سرگرم‌کننده، تصویر زیبایی ارائه می‌دهد از آرزوها و ناهنجاری‌هایی که در درون ملت وجود داشته است.

1-The Scarlet Letter

2-Transcendentalism

3-Puritans