«خاتمی از اختیارات ریاست جمهوری استفاده نکرد»

اردوان روزبه

محمد خاتمی که در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴دو دوره ریاست جمهوری ایران را بر‌عهده داشت، برای انتخابات ریاست جمهوری امسال هم شرایط خود را اعلام کرده است.

اما آقای خاتمی در سخنانی تازه، اشاره‌ای به موانع نکرده است. در این رابطه با احمد زیدآبادی، کارشناس مسایل ایران و خاورمیانه گفت‌ و ‌گو کرده‌ام.

آقای خاتمی اعلام کرده‌اند که برای حضور در انتخابات دو پیش‌شرط دارند. ملت بر سر خواسته‌هایشان تفاهم داشته باشند و امکان عملی شدن برنامه‌ها وجود داشته باشد. می‌خواستم نظر شما را راجع به نفس وجودی این دو پیشنهاد بدانم.

بحث توافق با مردم قدری عجیب است. چون نمی‌توان صورت عینی به آن داد. مردم اقشار و گروه‌های متعدد و متفرقی هستند و هر کدام در گوشه‌ای از کشور زندگی می کنند.

بنابراین آقای خاتمی باید توضیح بدهند که منظورشان چیست. تصور می‌کنم منظورشان این است که اگر منشوری از اصلاحات را ارایه کند و مردم آن را بپذیرند، به معنای توافق با مردم در محدوده‌ی انتظاراتی است که از آقای خاتمی به‌عنوان رییس جمهور دارند.

اما قاعدتاً مردم نمی‌توانند راجع به آن منشور نظر بدهند مگر آن‌که بعد از انتخابات یعنی با انتخاب آقای خاتمی قبول کنند که آن منشور را پذیرفته‌اند.

این هم یک پیش‌شرط محسوب نمی‌شود بلکه «پس‌شرط» است که معنای لازم را ندارد. به نظر من شرط دوم هم قابل بحث است.

به نظر می رسد آقای خاتمی فکر می‌کند با میان گذاشتن آرا خودش در برابر قدرت می‌تواند چیزی را به آن‌ها بدهد و چیزی را بگیرد.

البته باید به‌طور شفاف این را توضیح دهد تا دریابیم که منظور ایشان از این موضوع همین است یا اهداف دیگری مد‌نظر ایشان است.

احمد زیدآبادی، عضو هیأت مدیره انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران

به نظر می‌رسد دو نکته‌ی اشاره شده در صحبت‌های آقای خاتمی خیلی کلی است. آقای خاتمی در دوران ریاست جمهوری خود در سال ۸۴ هم با مساله‌ای تحت عنوان تعیین اختیارات حدود ریاست جمهوری یا گسترش حدود اختیارات ریاست جمهوری مواجه بودند. آقای زیدآبادی، آیا این به معنی تغییر رویکرد‌ در نگرش به حکومت تعبیر نمی‌شود؟

قاعدتاً از فردی در حدود سنین ۶۰ سالگی نمی‌توان انتظار داشت که در عرض چهار سال کلاً روحیه‌، خط مشی‌، مرام و سلوک فردی‌اش در حوزه سیاست و غیر‌سیاست به کلی عوض شود.

این خاتمی همان آقای خاتمی است. اما یک بحث مطرح است. آقای خاتمی در آن دوره به دنبال گسترش و توسعه قدرت ریاست جمهوری بود.

در حالی که به جای این باید دنبال دلایل کارشکنی حکومت‌، برای استفاده‌ی رییس جمهور از همان قدرت موجود می‌بود.

به هر حال ریاست جمهوری اختیاراتی دارد که آقای احمدی‌نژاد دارد از آن استفاده می‌کند. اما این امکان برای آقای خاتمی فراهم نبود.

راه حل این نبود که بخواهد حوزه‌ی اختیاراتش را بسط دهد. راه حل این بود که به آن عواملی که مانع انجام وظیفه‌ی رییس جمهور به طریق صحیح می‌شدند توجه کند.

ظاهراً آقای خاتمی به این قضیه پی برده که فقط از طریق یک قرارداد یا پیمان با کانون قدرت می‌تواند حوزه‌ی اختیاراتی برای خود تضمین کند.

به این صورت که اگر حکومت بپذیرد به آقای خاتمی و آرایی که مردم به او می‌دهند، نیاز دارد، آقای خاتمی آرای خود را وسط بگذارد و از قدرت مقابل بخواهد در حوزه‌ی اختیارات ریاست جمهوری دخالت کمتری بکند و اساساً دخالت نکند و حداقل بگذارد در بعضی حوزه‌ها رییس جمهور کار خود را انجام بدهد.

این نیازمند یک بیان صریح و توافق کلان بین آقای خاتمی و رئوس قدرت در نظام سیاسی است که اگر دقیق شود و در‌مورد آن گفت‌و گو‌ شود، این قضیه حداقل از ناحیه آقای خاتمی مورد پذیرش است‌.

حالا این‌که طرف مقابل بپذیرد یا نه‌، محل ابهام است. آیا آن‌ها خود را در بحران می‌بینند و فکر می‌کنند رای خاتمی به آن‌ها کمک می‌کند که بخواهند امتیاز متقابلی بدهند در مراحل بعدی مشخص می‌شود.

اما همین که آقای خاتمی به این نتیجه رسیده است، ناشی از واقع‌بینی بیشتر، حداقل نسبت به هواخواهان خود است که به هیچ‌کدام از این مسایل فکر نمی‌کنند و فقط می‌گویند آقای خاتمی بیاید و کشور را نجات بدهد.

شرایط را نسبت به انتخابات دوره‌ی قبل متفاوت می‌بینید؟

قطعاً از بعضی جهات تغییراتی داریم. یک سرخوردگی عمیق در سطوح مختلف جامعه نسبت به عملکرد آقای احمدی‌نژاد پیش آمده است.

بنابراین اگر کاندایدایی وارد شود که کارنامه دولت آقای احمدی‌نژاد را نقد کند، شانس خوبی برای پیروز شدن دارد.

اما در حوزه‌ی حکومت هم اتفاقاتی افتاده است و ایران به نحوی در دام قطعنامه‌های شورای امنیت گرفتار و درگیر تحریم‌های بین‌المللی شده است.

باید به این نکته توجه کرد که آیا نظام سیاسی این‌ها را یک تهدید علیه خود فرض می‌کند که بخواهد انعطافی از خود بروز بدهد یا این‌که همچنان فکر می‌کند، بی‌نیاز از همه‌ی افراد و گروه‌هایی است که به نحوی می‌توانند برای حاکمیت نوعی مصونیت بین‌المللی ایجاد کنند.

تا این لحظه حکومت فکر می‌کند هیچ تهدیدی علیه‌اش اتفاق نیفتاده و همچنان باید به رفتار سابق خود ادامه بدهد.