کردهای ایران و طرح اشتی دولت ترکیه با کردها

ایرج ادیب‌زاده

آقای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه از ارائه طرحی سخن گفته است که به توصیف وی یک راه حل بنیادی برای پایان دادن به مناقشه‌ی دیرینه با کردهای جدایی‌طلب آن کشور است. به گفته‌ی نخست‌وزیر ترکیه، این «طرح صلح» با حذف اصل ترک بودن برای تعریف شهروندی در قانون اساسی آن کشور، می‌تواند در راستای اجرای حقوق شهروندی برای کردها باشد که تا کنون وجود نداشته است.

این رویداد تازه در ترکیه چه تأثیری در میان کردهای دیگر کشورهای منطقه، از جمله در کردستان ایران خواهد گذاشت؟ این پرسشی است که با آقای حسن شرفی، جانشین دبیر کل «حزب دموکرات کردستان ایران» در میان می‌گذارم.

تأثیراتش برای خود ترکیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و برای منطقه هم همین طور. تأثیراتش در خود ترکیه حداقل این خواهد بود که هزینه‌ای که ارتش ترکیه به بهانه‌ی سرکوب کردها طرح می‌کند، به خزانه‌ی دولت ترکیه برمی‌گردد و دولت ترکیه دیگر مجبور نیست امتیازات ویژه‌ای را که تا کنون به ارتش داده است، باز هم بدهد.

بعد هم حل این مسأله، امنیت ترکیه را افزایش می‌دهد و امنیت عبور لوله‌های نفت و گاز را. می‌دانید که همیشه در حین قراردادهایی که با ترکیه در این زمینه ممکن بوده است بسته بشود، این نگرانی وجود داشته است. چون این لوله‌ها از مناطق کردنشین باید عبور کنند، همیشه نگرانی وجود داشته که این لوله‌ها به وسیله‌ی کردها تخریب شوند. حل این مسأله باعث می‌شود که امنیت ترکیه در این زمینه و در زمینه‌های دیگر امنیتی هم افزایش پیدا کند.

تأثیرش بر روابط ترکیه با عراق هم مسلماً مثبت خواهد بود. زیرا روابط دولت ترکیه تاکنون با دولت عراق، بویژه با حکومت اقلیم کردستان، همیشه روابطی ناسالم یا بگوییم تیره بوده است. به دلیل این‌که ترکیه مدعی بوده است که این نیروهای «پ.ک.ک.» یا نیروهای مسلح کرد دیگر در خاک عراق هستند و از آن‌جا به داخل ترکیه نفوذ می‌کنند.

ترکیه که هم وسعت خاک کردستانش و هم جمعیت کردش از تمام کشورهای دیگر بیشتر است، نمی‌تواند بیش از این وجود ۱۵ میلیون کرد را انکار کند و جنبش‌ها و خیزش‌های کردها را سرکوب کند. پس حالا دیگر متوجه شده است که باید این را به شکلی حل کند.

تأثیر این طرح بر منطقه چه خواهد بود؟

تأثیر آن در منطقه بسیار خواهد بود. از این نظر که می‌دانید در ایران هم حکومت جمهوری اسلامی بر سر کار است و در ترکیه هم دولت اسلامی بر سر کار است. این تفکر که در یک دولت اسلامی یا در یک حکومت اسلامی قضیه‌ی کردها به شیوه‌ی دموکراتیک اصلاً حل نخواهد شد، تا اندازه‌ای زیر پرسش می‌رود که در یک دولت اسلامی هم می‌شود مسأله‌ی کردها به شیوه‌ای دموکراتیک حل بشود.

تأثیر این مسأله بر روی کردهای ایران حتماً خواهد بود؛ ولی بر دولت ایران تردید دارم. زیرا دولت جمهوری اسلامی یا نظام جمهوری اسلامی به طور کلی از یک نوع اسلام واپس‌گرا و متعصب متأثر است که وجود دیگران را شدیداً انکار می‌کند. بنابراین فکر نمی‌کنم تأثیر زیادی بر سیاست‌های جمهوری اسلامی داشته باشد. ولی شاید تأثیر روابط ترکیه با جمهوری اسلامی را در بر داشته باشد. به این معنا که ایران از این حرکت ترکیه خوشایند نخواهد شد.

طرحی که دولت ترکیه برای آشتی با کردها اعلام کرده است، دادن استقلال داخلی به شهرداری‌ها، اختصاص درآمد این مناطق به خود مناطق کردنشین، کتاب‌های درسی به زبان کردی و ایجاد کرسی زبان کردی در دانشگاه‌ها، چه قدر با خواسته‌های کردهای ایران تفاوت دارد؟

تفاوت دارد؛ ولی شاید تفاوت آن‌چنان هم نباشد. برای این‌که کردهای ایران خواهان ایرانی دموکراتیک و فدرال هستند. فدرال به این معنا که کردها، آذربایجانی‌ها، عرب‌ها و بلوچ‌ها در مناطق محل سکونت آباء و اجدادی‌ خودشان نوعی حکومت محلی داشته باشند که زبانشان و تحصیلاتشان به زبان مادری‌شان باشد.

اختیارات حکومت‌های مرکزی را مشخص کرده‌اند که ارتش است؛ سیاست خارجی است؛ اوزان و مقیاس‌هاست و چاپ پول و اسکناس است؛ همه‌ی این‌ها در اختیار دولت مرکزی است؛ ولی اختیارات محلی در دست حکومت‌های منتخب مردم در محل خواهد بود.

این مسائل که آقای اردوغان مطرح کرده است، مسائلی‌ است که هر چند همه‌ خواست‌های کردهای ترکیه را در بر نمی‌گیرد، اما به نظر من برای کشوری مثل ترکیه و برای دولت‌هایی که در گذشته متکی به افکار کمالیستی بودند و موجودیت کردها را انکار می‌کردند و خیزش‌های آنان را سرکوب می‌کردند، به نظر من، بسیار بدیع و تازه است و سیاست جدیدی است از طرف اردوغان که من خودم شنیدم که گفت ما این کار را می‌کنیم و هر باجی هم در این رابطه اگر لازم باشد، خواهیم داد.

پرسش این است که آیا در کردستان ایران هم احزاب یا گروه‌هایی مثل «پ.ک.ک.» هستند که خواهان جدایی یا خودمختاری باشند؟

حزب دموکرات کردستان ایران که من سمت معاونت دبیر کلی‌اش را دارم و امروز شصت و چهارمین سال تأسیس‌اش است، از ۶۴ سال پیش برای خواست‌های دموکراتیک در ایران دموکراتیک مبارزه می‌کند.

این خواست‌ها وجود دارد؛ اما به هیچ وجه هرگز به مفهوم تجزیه‌طلبی مطرح نشده است. الان هم که نیروهای دیگری علاوه بر حزب دموکرات کردستان ایران وجود دارند، هیچ کدام به آن صورت مدعی این نیستند یا سیاستشان سیاست تجزیه و جدایی از ایران نیست؛ بلکه دموکراتیک شدن ایران است.

اگر ملاحظه کنید، از روز اول پا گرفتن، جمهوری اسلامی همیشه با دید امنیتی به کردستان نگاه کرده است. زیرا آن زمانی که آخوندها بعد از پیروزی انقلاب خواستند نظام جمهوری اسلامی را با نظام پادشاهی در کنارهم بگذارند و به مردم بگویند یکی از این‌ها را در رفراندوم انتخاب بکنید، حزب دموکرات کردستان ایران و مردم کردستان این نحوه‌ی تعیین شیوه‌ی نظام آینده را نادموکراتیک دانستند و در همان رفراندوم شرکت نکردند. زیرا می‌دانستند رژیمی که بر اساس ایدئولوژی مذهبی روی کار بیاید، نه به دموکراسی اعتقاد دارد نه به حقوق ملی دیگر قومیت‌ها. بنابراین این‌ها زیر بار نرفتند و همیشه مورد هجوم دستگاههای امنیتی، نظامی، سپاه پاسداران و این‌ها بودند.

به عنوان جانشین دبیر کل حزب دموکرات کردستان ایران، به نظر شما طرح آشتی با کردها و دیگر اقوام در ایران باید شامل چه مواردی باشد؟

مهم‌ترین مسأله این است که اساساً این تبعیض‌ها از کجا سرچشمه گرفته‌ است؟ وقتی در یک کشور مذهب رسمی وجود داشته باشد، در مورد پیروان دیگر مذاهب احجاف می‌شود. وقتی در کشوری قانون اساسی بر اساس ایده‌ی یک حزب یا یک ایدئولوژی خاص پی‌ریزی شود، نسبت به پیروان دیگر ادیان احجاف خواهد شد و تبعیض روا داشته می‌شود.

مهم‌ترین مسأله‌ای که می‌تواند مسأله‌ی همه‌ی ما ایرانی‌ها را حل کند، دموکراسی در ایران است. یعنی استقرار دموکراسی در ایران به مفهوم واقعی خودش است که همه‌ی ایرانی‌ها را ایرانی بداند و ایران را متعلق به همه‌ی ایرانی‌ها بداند و هیچ تبعیض ملی، تبعیض زبانی، نژادی، جنسی و مذهبی در آن نباشد. این مشکل‌گشای نه تنها ما کردها، همه‌ی ما ایرانی‌هاست.