نقطه آغاز صلح بین کردها و دولت ترکیه

ایرج ادیب‌زاده

دولت ترکیه می‌گوید زمان آن رسیده که به طور مستقیم به ناراحتی‌های چندین ساله‌ی کردهای آن کشور پرداخته شود. آقای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه روز جمعه از یک راه حل بنیادی سخن گفت که به توصیف وی، برای پایان دادن به مناقشه‌ی دیرینه با کردهای جدایی‌خواه تهیه شده است.

در این باره با آقای رضا شجاعی، وکیل دادگستری در ترکیه و عضو جامعه‌ی حقوق بشر آن کشور گفت و گو کردم و نخست از او پرسیدم چه عواملی پیش آمده است که دولت ترکیه که از حزب اسلامی «عدالت و توسعه» هم می‌آید، خواهان حل مناقشه با کردهای جدایی‌طلب شده است؟

بسیار فاکتورهای مهمی در این روند نقش بزرگی داشتند. این موضوعات زمانی ‌حوزه‌ی وسیعی پیدا کرد که آقای باراک اوباما اعلام کرد نیروهای آمریکایی تا سال ۲۰۱۱ خاک عراق را ترک خواهند کرد. بعد از ترک خاک عراق توسط نیروهای آمریکایی، یک خلأ بخصوص در شمال عراق به وجود خواهد آمد.

دولت آمریکا به هیچ وجه نمی‌خواهد اجازه بدهد که بعد از ترک عراق در آن‌جا تشنج ایجاد بشود؛ این‌که منافع آمریکا در آن‌جا مستمر و دائم است و باید آن را بتواند حفظ کند. در نتیجه مرتب به دولت ترکیه فشار آورد که این مسأله‌ی کردها را به صورت ظاهری و صوری هم که شده، حل کند.

در نتیجه باید به این دو مطلب اشاره کنم. یکی این‌که کردها واقعاً دیگر مانند آن برنامه‌ای که قبلاً اعلام کرده بودند، تجزیه‌طلب نیستند. آقای عبدالله اوجالان و حزب دموکراتیک اجتماعی ترکیه که در مجلس دارای ۲۱ کرسی است، اعلام کرده است که ما در یک جمهوری به نام جمهوری دموکراتیک ترکیه می‌خواهیم زندگی کنیم.

دولت طیب اردوغان هم که اشاره کردید، خواهان حل بنیادی مسأله‌ی کرد نیستند. چون مسأله‌ی کردها در داخل ترکیه متأسفانه حل نمی‌شود و مثل مسائل دیگر از بیرون به دولت ترکیه دیکته می‌شود.

ولی باز هم به نظر من، برای خلق کرد، پیروزی بسیار بزرگی است چون کردها خواهان این هستند که پلیس‌های کردزبان در منطقه خدمت بکنند که آقای اردوغان هم دیروز اشاره کرد که ما پلیس‌هایی که زبان کردی بلدند، خواهیم گذاشت.

البته یک مقدار با کلمات بازی کرده‌اند. چون کسی کردی بلد نیست. یا کسی کرد است یا نیست.

ولی همین که قبول کرده‌اند پلیس‌های کرد خدمت کنند، مسأله‌ی خیلی بزرگی است یا ایجاد کرسی‌های زبان کردی در دانشگاه‌های ترکیه و بعد هم دادن بعضی استقلال‌ها به شهرداری‌ها و اختصاص‌ سهمیه از بودجه‌ی کشور برای عمران و آبادی مناطق کردنشین، (نکته مثبتی است.)

همین قدر که ترکیه بعد از نزدیک به ۱۵۰ سال قبول کرده است که یک کردی در ترکیه وجود دارد، این پیروزی بزرگی برای خلق کرد است. ولی باز هم می‌گویم، دولت ترکیه به لحاظ قلبی خواهان حل این مسأله نیست.

آیا این‌که دولت حاضر به دادن حقوق بیشتری به کردها شده است، می‌تواند به منظور تقویت امنیت منطقه‌ای و بهبود شانس ترکیه برای ورود به اتحادیه اروپا باشد؟

البته اتحادیه اروپا از بدو تأسیس‌اش و از زمانی که دولت ترکیه خواهان ورود به چنین جامعه‌ای شد، بارها به مسأله‌ی کردها اشاره کرده است. یعنی تنها جامعه بین‌المللی که به مسأله‌ی کرد حساسیت نشان داده است و خواهان حل دموکراتیک آن شده است.

ما باید بُعد نظامی مسأله را درنظر بگیریم. آیا «پ.ک.ک.» (حزب کارگران کردستان) اسلحه را ترک خواهد کرد؟ سلاح‌هایش را به نیروهای دولتی تسلیم خواهد کرد؟ و یا این‌که مثل بعضی‌ها از طرف دولت گول زده شده‌ و بعضی‌ها خلع سلاح و قتل عام خواهند شد؟

چون آقای عبدالله اوجالان توسط وکلایی که دارد، اعلامیه‌ای منتشر کرد که اعلام کرده است ما باید مطمئن بشویم که دولت ترکیه در این مسأله جدی است. رییس ستاد ارتش ترکیه هم به این مسأله اشاره کرده است. ولی این‌ها می‌گویند به بُعد نظامی مسأله هیچ کسی اشاره نمی‌کند و در حقیقت هنوز این‌که چه کسی چه می‌خواهد اعلام نشده است.

قرار بود آقای عبدالله اوجالان در ۱۵ آگوست بیانیه‌ای صادر کند و خواسته‌های خلق کرد را اعلام کند. حزب دموکراتیک اجتماعی که در مجلس نماینده دارد، خواهان این است که آقای عبدالله اوجالان هم طرفی از این مذاکرات باشد؛ حالا تا چه حد بتوانند این دولت را قانع کنند. چون واقعاً اگر آقای اوجالان طرف این مذاکره قرار بگیرد، این مسائل راحت‌تر حل خواهند شد.

ولی گفتم مسأله بُعد نظامی قضیه است. اگر بُعد نظامی قضیه حل شود، منطقه استقرار خواهد داشت. ولی اگر حل نشود، امکان این‌که منطقه را به وضع بحرانی‌تری پیش ببرد، زیاد است. چون فردا کردهای ایران هم همین را خواهند خواست و حق طبیعی‌شان هم هست. امروز در شمال عراق یک دولت خود مختار است؛ چرا در جنوب نباشد؛ چرا در ایران نباشد؟

به این علت، حل کردناین مسأله به طور بنیادی از طرف دولت ترکیه در دستور روز نیست؛ فقط یک مقدار آرایش‌ دادن مسأله و دادن بعضی چیزها به کردها مطرح است. البته گفتم، بیشتر به خاطر مسأله‌ی کردستان است و ترک نیروهای نظامی آمریکایی در عراق.

مخالفان و سیاستمدارانی هم در ترکیه هستند که مخالف دادن امتیاز به شورشیان کرد هستند. آن‌ها می‌گویند دادن امتیاز به کردها کشور را تقسیم می‌کند. به نظر شما منظور آن‌ها چیست؟

ببینید؛ حزبی داریم به نام «حزب حرکت ملی» که این یک حزب ناسیونالیست است؛ یک حزب راستگرای افراطی است. این حزب از جنگ داخلی ترکیه بهره‌برداری انتخاباتی می‌کند. وقتی که سربازها در آن‌جا کشته می‌شوند، این‌ها شعار می‌دهند و پرچم‌های ترکیه را حمل می‌کنند. یعنی این جنگ برای این‌ها یک نعمت است. اگر یادتان باشد یکی هم می‌گفت جنگ برای ایران نعمت است.

این جمله را آقای خمینی می‌گفت.

بله. این‌جا هم جنگ را برای خودشان نعمت می‌دانند. چون از این جنگ قاچاقچی‌ها استفاده می‌کنند و تسلیحات نظامی فروخته می‌شود. این جنگ اگر تمام شود، دولت ترکیه واقعاً بحران اقتصادی‌اش پشت سر گذاشته می‌شود و شکوفایی اقتصادی پیدا خواهد کرد.

این جنگ باید تمام بشود و به این علت است که امروز من از اردوغان ستایش می‌کنم. واقعا این‌ها را باید حزب‌های سوسیال‌دموکرات ترکیه حل می‌کرد و متأسفانه حزبی که اسلام‌گراست، دارد حل می‌کند. این قابل ستایش است. به هر صورت قبول کردن این حق و حقوق، برای کردها پیروزی بزرگی است.

ارتش در این میان چه نقشی دارد؟

البته در ارتش ترکیه هم تصفیه‌های بزرگی انجام شده است. این ارتش، ارتش دو سال قبل نیست. می‌دانید که عده‌ای از ارتشی‌ها به علت کودتا، از ژنرال‌های بازنشسته تا کسانی که معاون ستاد ارتش، فرمانده نیروها یا فرمانده پادگان‌ها بودند، الان در زندان به سر می‌برند و محاکماتشان در دادگاه جزایی ادامه دارد.

به ارتش ضربه خورد. ارتش ضربه‌ی بسیار بزرگی خورد. ارتش دیگر مثل ارتش سابق نیست که بخواهد تحکم به کار ببرد؛ یعنی حکم بدهد. ولی ستاد ارتش هم اعلام کرده است که ما هم خواهان حل مسأله هستیم؛ ولی به شرطی که اسلحه‌شان را تحویل دهند و بیایند تسلیم شوند.

در صورتی که این مسأله طبق خبرهایی که در پشت اتاق‌ها و در محافل سیاسی گفته می‌شود، قرار است سران نظامی حزب «پ.ک.ک.» به خارج از کشور انتقال پیدا کنند؛ چریک‌های «پ.ک.ک.» از کوهستان‌ها به منزلشان برگردند و به خانواده‌هایشان دولت غرامت بدهد. یعنی مسائل بزرگی در حال حل شدن است. بازهم می‌گویم، تا بنیادی حل شدنش ما هنوز فاصله‌ی زیادی داریم.

این طرح آشتی با کردها که از سوی دولت ترکیه اعلام شده است، چه تأثیری به طور مثال در منطقه‌ی کردستان ایران خواهد گذاشت؛ جایی که روزنامه‌نگاران و فعالان جنبش مدنی، به دلیل طرح همین مسائلی که الان دولت ترکیه اعلام کرده است، در زندان به سر می‌برند؟

اگر فراموش نکرده باشیم، فکر می‌کنم ۷-۶ ماه قبل بود که حزب «پژاک» از مبارز‌ه‌ی مسلحانه دست کشید. خبر داشتید که این باز هم به خاطر فشار دولت باراک اوباما بود.

در ایران هم چنین مسأله‌ای رو به حل خواهد رفت. چون اگر حل نشود، این مسأله بیشتر بُعد نظامی که پیدا نمی‌کند، چون پژاک از مبارزه‌ی مسلحانه دست کشید. آنها هم بالاخره دولت ایران را راضی خواهند کرد که بعضی از حق و حقوق کردها را به رسمیت بشناسد.

من فکر نمی‌کنم مبارزه‌ی مسلحانه یا درگیری شدید نظامی در آن‌جا پیش بیاید؛ ولی باز هم به مذاکرات این طرف، یعنی در داخل ترکیه بستگی دارد و این که تا چه حد مسأله را در چه روندی حل کنند.

و مسأله‌ی حقوق بشر هم حل شود.

بله. یعنی دیگر دولت ترکیه را مرتب به خاطر مسأله‌ی حقوق بشر مورد مذمت قرار ندهند. ترسی از حقوق بشر نداشته باشد. این که واقعاً الان بسیاری از مبارزان کرد به خاطر یک کلمه کردی استفاده کردن در زندان هستند.

الان در زندان ما افرادی داریم که چرا به آقای اوجالان آقا گفتید. ما الان کسانی از وکلا داریم که در زندان هستند. یک کلمه آقا گفتن جرم است. شما می‌توانید بگویید آقای هیتلر، ولی آقای اوجالان نمی‌توانید بگویید. سران کودتای نظامی ترکیه را می‌توانید آقا خطاب کنید.

بسیاری مسائل در ترکیه حل خواهد شد و این دست ترکیه را در مسائل اقتصادی‌اش و اجتماعی‌اش باز می‌گذارد. صلح برای ترکیه بسیار فایده خواهد داشت و در آینده لمس خواهیم کرد. چون کردها نیروهای مولد کشور هستند.

یعنی این خاک ترکیه متعلق به ترک‌ها و کردها است. مال هر جفت‌ این قوم است. ما هیچ وقت نمی‌توانیم بگوییم این خاک مال ماست. یعنی قبل از این که ترک‌ها به آناتولیا بیایند، کردها در آن‌جا زندگی می‌کردند. این‌ها تاریخی است. ما نمی‌توانیم انکارشان کنیم.