راه رفتن روی ماه

ایرج ادیب‌زاده

روز ۲۰ ژوئیه سال ۱۹۶۹ بود که آرمسترانگ آمریکایی با قدم گذاشتن بر سطح کرهٔ ماه یک لحظه‌ تاریخی را رقم زد. قدم گذاشتن و راه رفتن بر سطح کرهٔ ماه دورهٔ تازه‌ای بر پیشرفت‌های بزرگ انسان را آغاز کرد و همچنین بلندپروازی‌های تازهٔ انسان برای رسیدن به کرات دیگر.

در همین رابطه با دکتر محمد حیدری ملایری، اخترشناس و اخترفیزیکدان رصدخانه‌ی پاریس و از دانشمندان جهانی در رشتهٔ اخترشناسی گفت و گو کرد‌ه‌ام.

آقای دکتر ملایری، شما معادل فارسی رصدخانه‌ی پاریس را «نپاهشگاه پاریس»، قرار دادید. از آن لحظه‌ای که نیل آرمسترانگ قدم به روی کرهٔ ماه گذاشت، چه چیزی به یاد دارید؟

آن موقع دانشجو بودم. دانشجوی رشتهٔ فیزیک دانشگاه تهران. یادم هست ما تلویزیون نداشتیم و به خاطر همین موضوع، یعنی برای دیدن فرودآمدن این فضانوردان آمریکایی بر سطح ماه، به هر صورتی بود رفتیم و یک دستگاه تلویزیون خریدیم که این صحنه را ببینیم. چون تلویزیون ایران آن موقع این را نشان می‌داد. و من فکر می‌کنم مثل همه کسانی که این صحنه را دیدند، کاملاً عجیب و بسیار شگفت‌آور بود و ما یکی از حماسه‌های تاریخ بشری را می‌دیدیم. چیزی که نظر من را بسیار جلب کرد، این سیاهی سایه‌ها و سیاهی آسمان بود که اصلاً فکرش را نکرده بودم.

طبیعتاً آن موقع اخترشناسی را مثل الآن نمی‌شناختم. بعداً که مطالعه کردم و پرسیدم و این‌جا و آن‌جا خواندم، دیدم به خاطر این است که در ماه جو وجود ندارد و چون جو وجود ندارد، این حالتی را که نور پخش می‌شود در جو خودمان در آنجا نیست و به خاطر همین است که سایه‌ها بسیار بسیار تاریک هستند و آسمان هم تاریک است.

دکتر محمد حیدری ملایری، اخترشناس /عکس: ایرج ادیب‌زاده

قدم گذاشتن این فضانوردان آمریکای بر کرهٔ ماه و راه رفتن روی کره‌ای که سال‌ها به‌عنوان یکی از چراغ‌های آسمان برای بشر به حساب می‌آمد؛ یک چراغ زیبا؛ چه تأثیری در پیشرفت‌های علمی بشری ایجاد کرد؟

تأثیر بسیاری داشت و این را می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم. یک، پیشرفت‌های تکنولوژیک. مثلاً می‌بایست بسیاری از آلیاژهایی که ساخته شدند یا مواد خاصی که برای پروازهای فضایی و بخصوص برای رفتن به ماه مورد احتیاج بودند سبک باشند و این‌ها از سوی تکنسین‌هایی که روی این‌ها کار می‌کردند در نظر گرفته شدند و دستاوردها و ساخته‌های این‌ها بعدها در جاهای دیگر هم مورد استفاده قرار گرفت و پیشرفت بسیار زیادی داشت، مثلاً درصنعت و زندگی امروزی بشری.

و الکترونیک که ناگزیر به ابداعات بسیاری شد نظیر کامپیوترها و یا ساختن باطری‌های پیشرفته و به طور کل ارتقا تکنولوژی ارتباطات. تمام این‌ها دستاوردهای این پروژهٔ ماه بودند. در پزشکی هم همین طور روش‌های تازه‌ای پیدا شد برای بهبود دیالیز کلیوی و این‌که چطور آب را تصفیه کنند. همه‌ی این‌ها از پیشرفت‌های تکنولوژیکی بودند که برای زندگی امروزهٔ بشری پیامدهای بسیاری داشتند.

از نظر علمی ما به چیزهای بسیار مهمی دست یافتیم. برای مثال منشأ ماه که نمی‌دانستیم ماه چطور پدید آمده است. تصور می‌شد که در آغاز منظومه‌ی خورشیدی ماه و زمین هر دو باهم درست شده‌اند. با سنگ‌هایی که از ماه به زمین آوردند، ۳۸۲ کیلو سنگ در این نه مأموریتی که فضانوردان آمریکایی به ماه رفتند، با مطالعهٔ این سنگ‌ها ما پی بردیم که ماه و زمین باهم درست نشده‌اند بلکه ماه قسمتی از زمین بوده که در آغاز بوجود آمدن منظومهٔ خورشیدی در اثر برخورد جرم دیگری که به بزرگی مریخ بوده از زمین جدا و به مدار زمین پرتاب شده است.

آقای دکتر ملایری، صحبت از مأموریت بعدی ناسا (سازمان هوانوردی آمریکا) در مورد مریخ است. فکر می‌کنید که مریخ برای بشر محیط مناسب‌تری برای زندگی دارد و فکر می‌کنید که این رؤیا چه موقع عملی بشود؟

مریخ جو دارد، برخلاف ماه که جو ندارد. و این که محیط مریخ برای زیست بسیار مناسب‌تر است. و در مریخ آب وجود دارد، البته در زیر سطح مریخ. در صورتی که در ماه هنوز روشن نیست که آبی وجود داشته باشد خیر. و در حقیقت یکی از بزرگترین فعالیت‌های فضایی انسان در آینده رفتن به مریخ خواهد بود. ولی قبل از این که به مریخ برود، بشر به ماه خواهد رفت. همان طور که سازمان فضایی آمریکا در نظر دارد در سال ۲۰۲۰ این پروازها را شروع کند.

به چند دلیل. یک، ماه پایگاهی خواهد شد برای رفتن به کرهٔ مریخ و همچنین به علت این که نیمی از ماه همیشه تاریک است، این یک منطقهٔ بسیار بسیار مناسبی است برای مطالعات اخترشناسی که در آنجا تلسکوپ گذاشته‌ بشود و بسیاری از چیزهایی که ما هنوز نمی‌شناسیم از این منطقه مورد کاوش قرار بگیرد.

بنابراین رفتن به ماه واجب است هم برای مطالعهٔ خود ماه و هم به عنوان پایگاهی برای رفتن به کرهٔ مریخ. منتها رفتن به سیاره‌ی مریخ مثل سفر به ماه نیست که سه چهار روز طول بکشد. ماهها و حتی یک سال طول خواهد کشید. کاری است بسیار بسیار دشوارتر و همچنین می‌بایست فضاناوهای بسیار بزرگتری در نظر گرفته بشوند که تمام ابزار مورد نیاز فضانوردان را با خودش بتواند حمل کند. و به طوری که تصور می‌رود، که البته دقیق نیست، ممکن است در آخر قرن بیست و یکم و اوایل قرن بیست و دوم باشد که انسان شروع کند به چنین پروازهایی.

درست در روز سالگرد چهلمین سال قدم گذاشتن انسان روی کرهٔ ماه برخی روزنامه‌های اغلب متعلق به اردوی چپ، به ویژه در فرانسه، این رویداد را مورد تردید قرار داده‌اند و به هرحال بحث‌هایی را به وجود آورده‌اند. از نظر شما که مسایل را علمی نگاه می‌کنید، این مسأله را می‌شود اصلا مورد تردید قرار داد؟

خیر! فکر می‌کنم اصلا چنین کاری را نمی‌شود کرد. این کسانی که چنین شایعاتی را پراکنده می‌کنند معمولا دو دسته هستند. یک دسته هستند که با آمریکا به کلی مخالف‌اند و به علت این که آمریکا را امپریالیست می‌دانند، هر نوع مبارزه‌ای با آن را درست می‌دانند و هر کاری که امریکا بکند از نظر آنها بد است! بنابراین یکی از کارهایش (که بد است) مثلا همین رفتن به ماه است.

دستهٔ دیگری هم که به این شایعات دامن می‌زنند آن گروهی هستند که باورهای مذهبی دارند و برایشان ماه مقدس است و به علت‌های مختلف و این که انسان نباید برود به ماه و ماه را آلوده کند. پس اگر چنین چیزی اتفاق بیفتد از نظر ایشان غیرممکن است چون خدا چنین چیزی را اجازه نمی‌دهد.

ولی چیزی که جالب است این که روس‌ها که با آمریکایی‌ها در رقابت بودند و حتی شاید دشمنی هم داشتند، هرگز واقعیت این سفر آمریکایی‌ها به ماه را زیر سؤال نبرده‌اند. نکتهٔ بسیار مهم‌تر این است که، همان‌طور که قبلا گفتم، در این سفرها ۳۸۲ کیلو سنگ از ماه آورده‌اند که سازمان ناسا آن‌ها را به پژوهشگاه‌ها و لابراتورهای مختلف جهان فرستاده‌است که اخترفیزیکدانان روی آن‌ها مطالعه کنند که کرده‌اند و الآن هم دارند می‌کنند.

این سنگ‌ها را اصلا نمی‌شود جعل کرد. به خاطر این که در روی زمین بوجود نمی‌آیند و درست کردن این سنگ‌ها تقریبا غیرممکن است. زیرا این سنگ‌ها ترکیب شیمیایی‌شان با ترکیب شیمیایی زمین فرق می‌کند. و وجود همین سنگ‌ها نشان‌دهندهٔ این است که درهر صورت کسانی رفته‌اند و این‌ها را آورده‌اند. جالب است که آمریکایی‌ها نه بار به ماه رفته‌اند.

اگر دروغ بود، چرا نه بار؟ یک‌ بار کافی بود دیگر! بنابراین یک سلسله از این ملاحظات هست که نشان می‌دهد این‌ها تمام شایعه ‌است و در این شکی نیست که بشر به ماه رفته‌است و این یکی از حماسه‌های تاریخ بشر بوده ‌است.