«شرایط برگزاری رفراندوم بی‏طرف، موجود نیست»

ایرج ادیب‌زاده

پس از پیشنهاد محمد خاتمی و مجمع روحانیون مبارز مبنی بر انجام همه‏پرسی در مورد مقبولیت یا عدم مقبولیت نتایج رسمی اعلام شده‏ی انتخابات اخیر ریاست جمهوری در ایران، این پیشنهاد از زوایای مختلف، هم‏چنان مورد بحث محافل مختلف سیاسی و مطبوعات است.

در گفت و ‏گویی با آقای دکتر محمد رضا جلیلی، کارشناس روابط بین‏الملل، به بررسی این مسأله‏، از جنبه‏ی معیارهای بین‏المللی پرداخته‏ام.

آقای دکتر جلیلی، به نظر شما، پیشنهاد رفراندوم در شرایط کنونی ایران قابل اجرا است؟

به نظر من، خیلی بعید است که چنین همه‏پرسی در ایران انجام شود. چرا که اولاً، سابقه ندارد. در ایران یک بار رفراندوم انجام گرفته، آن هم هنگام بنیان‏گذاری جمهوری اسلامی است.

دوم این‌که طبق قانون اساسی، فقط رهبر جمهوری اسلامی، آقای خامنه‏ای، حق دارد خواهان انجام رفراندوم بشود که ایشان هم تا به حال چنین نظری را عنوان نکرده و بعید به نظر می‏رسد که قبول کند.

بنابراین، این خواسته‏ی آقای خاتمی خیلی جنبه‏ی تئوریک دارد. من زمینه‏ی اجرایی جنبه‏ی عملی آن را در آینده‏ی نزدیک نمی‏بینیم. مگر این‌که تحولات جدیدی در ایران رخ بدهد. ولی در حال حاضر، مقام رهبری که باید این تصمیم را بگیرد، هیچ نشانه‏ای در این زمینه بروز نداده است.

از نظر معیارهای بین‏المللی، رفراندوم باید دارای چه شرایطی باشد؟

در عرصه‏ی بین‏المللی، رفراندوم موقعی اعتبار دارد که دو شرط را در نظر بگیرد؛ یکی این‌که سوالی که مطرح می‏شود، کاملاً روشن باشد و دارای هیچ ابهامی نباشد. دوم این‌که تحت نظارت کامل داخلی و بین‏المللی قرار بگیرد که در آن تقلبی نشود و مردم کاملاً آزاد باشند که نظر خود را بدهند.

در ایران، امروز این شرایط وجود ندارد. گمان نمی‏کنم نهادی که در داخل خود رژیم است، بتواند کاملاً بی‏طرف باشد. اگر حتا چنین خواسته‏ای عملی شود، شرایط برای انجام رفراندومی بی‏طرف و مورد قبول جامعه‏ی بین‏المللی موجود نیست.

رفراندوم مورد پذیرش نظام بین‏المللی، چگونه باید تدارک و برگزار شود که دیگر امکان تقلب در آن وجود نداشته باشد؟

اولاً، به زمان زیادی نیاز دارد. دوماً، دستگاه‏های خیلی منظم لازم دارد و سوم این‌که باید سیستم اسم‏نویسی دقیق تمام رأی دهندگان وجود داشته باشد. در حال حاضر در انتخابات ایران، چنین لیستی وجود ندارد. هر کسی می‏تواند با یک شناسنامه برود، رأی بدهد.

به همین دلیل راه تقلب زیاد است. کسانی دو یا سه بار رأی می‏دهند و یا می‏توان از شناسنامه‏های کسانی که حتا از بین رفته‏اند، استفاده کرد و رأی داد. بنابراین اگر بخواهند رفراندومی مورد قبول نظام بین‏المللی و هم‏چنین همه‏ی شرکت کنندگان در رفراندوم برگزار کنند، زمان زیادی لازم است که زمینه‏ آماده شود.

سوال تهیه شود، سوال قشنگ مطرح شود و در‌‌باره‏ی فراندوم در مطبوعات و وسایل ارتباط جمعی بحث و گفت و ‏گو شود. موافقین و مخالفین نظرشان را بدهند تا جنبه‏ای دمکراتیک داشته باشد. به نظر من، این امکانات در نظام فعلی ایران، در دسترس نیست.

در گفت‏ و گویی با روزنامه‏ی لیبراسیون (چاپ فرانسه) به دو مطلب اشاره کرده‏اید؛ یکی این‌که نتایج انتخابات ریاست جمهوری، تمرکز قدرت در جامعه‏ی ایران را نشان داد و دیگر این‌که هرگز چنین تقلب گسترده‏ای در انتخابات تدارک دیده نشده بود. ممکن است در این باره هم توضیحاتی بدهید؟

این انتخابات، جزو مسایل تاریخی شده است و امروز بعد از گزارش‏های خیلی علمی که در مورد این انتخابات تهیه شده، تردیدی در ابعاد گسترده‏ی تقلب وجود ندارد. به خصوص گزارش «چتم هاوس» در لندن نشان می‏دهد که با داده‏های آماری، این نتایج غیر ممکن بوده است.

به طور کلی، همیشه در انتخابات در کشورهایی مانند ایران، مقداری تقلب می‏شود، ولی این بار به فرم خیلی گسترده‏ای بوده است و حتا کوشش کرده‏اند که دیگر مرحله‏ی دومی هم در انتخابات وجود نداشته باشد و ریسکی که در مرحله‏ی دوم هست، از بین برود.

میلیون‏ها نفر از هم‏وطنان ما نتایج این انتخابات را قبول ندارند. بنابراین، زیاده‏وری فوق‏العاده‏ای شده است. خواسته‏ی مردم در تظاهرات چند هفته‏ی‏ اخیر این بود که: «رأی ما را پس بدهید». شک و تردید وسیعی در میان ایرانیان در ارتباط با مشروعیت این انتخابات وجود دارد.

همین‏جاست که این بحران به وجود آمده است. بحرانی که به نظر من، در تاریخ سی ساله‏ی جمهوری اسلامی بی‏سابقه است و فصل جدیدی را در این جمهوری آغاز می‏کند. هیچ کس هم نمی‏تواند بگوید، این فصل ما را به کجا می‏برد.

مسأله‏ای که جدیداً به وجود آمده، این است که در داخل خود نظام، در میان تمام رهبران سابق و فعلی جمهوری اسلامی اختلافات شدید ایجاد شده است.

همان‏گونه که در سخنان آقای رفسنجانی در نماز جمعه‏ی هفته‏ی گذشته و هم‏چنین اظهارات آقای خاتمی مشهود است. آنان هر دو از مسئولین مهم این نظام بوده‏اند و می‏بینیم که امروز نظرات کاملاً متفاوتی در برابر نظر اقای خامنه‏ای و احمد‏ی‏نژاد ابراز می‏کنند.