«مناظره با احمدی‌نژاد، در افزایش آرای موسوی موثر بود»

ایرج ادیب‌زاده

چه کسی برنده‏ی مناظره‏های تلویزیونی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود؟ این منا‏ظره‏ها چه تأثیری در افکار عمومی ایران گذاشته است؟

تأثیر این مناظره‏ها در افکار عمومی و این‌که چه کسی برنده یا بازنده‏ی این منا‏ظره‏ها بود، موضوع گفت‏ و گوی من با سعید مدنی، جامعه‏شناس و پژوهش‏گر جامعه‏ی مدنی در ایران است.

آقای مدنی، به نظر شما، این مناظره‏ها تا چه اندازه تأثیرگذار بودند و تا چه حد می‏تواند در تغییر بخت نامزدها، در انتخابات روز جمعه، موثر باشد؟

به طور کلی‏، می‏توان گفت که این مناظره‏ها پدیده‏ی انتخابات اخیر هستند. از این جهت که به طور قابل توجهی، مورد استقبال مردم قرار گرفتند و در کوچه و بازار هم راجع به آن‏ها صحبت می‏شود.

برای اولین بار، به صورت بسیار صریح و روشنی، نامزدهای انتخابات توانستند نقد خود را نسبت به هم‏دیگر و برنامه‏های‏شان ارائه بدهند و از این جهت بسیار تازگی داشت. زیرا که حداقل سانسور روی ‏آن اعمال می‏شد و نامزدها هم در یک رقابت واقعی، دیدگاه‏ها و مواضع خود را مشخص می‏کردند.

سعید مدنی، جامعه‏شناس و پژوهش‏گر / عکس: دویچه‌وله

توجه عمومی به این منا‏‏ظره‏ها چطور بود؟ جامعه این کشش را داشت که بعد از مناظره‏ها، به مسایل مطرح شده فکر کند؟

دقیقاً، متناسب با هر منا‏ظره، حساسیت‏های ویژه‏ای هم در جمعیت شکل می‏گرفت. برای توضیح این مسأله‏، خیلی مختصر به تاکتیک‏ها و روش‏ها و محتوای سخنان چهار نامزد اشاره می‏کنم:

تاکتیک اول آقای احمدی‏نژاد، نقد افراد بود و سعی کرد با بیان نقطه‏ضعف‏های رقبایش، از موضع خودش دفاع کند. محور دیگر مورد تأکید آقای احمدی‏نژاد، دفاع از وضع موجود بود و به میزان بسیار کم و قلیلی هم به نقد برنامه‏های رقبا پرداخت.

آقای موسوی و آقای کروبی محور سخنان و دیدگاه‏های‏شان را روی نقد وضع موجود قرار دادند. با این تفاوت که آقای موسوی در حوزه‏های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، به صراحت نقدها‏یی را نسبت به دولت آقای احمدی‏نژاد مطرح کرد. اما آقای کروبی بیشتر روی برنامه‏ها، فعالیت‏ها و عمل‏کرد سیاسی دولت متمرکز بود.

اما نکته‏ی برجسته‏ی برخورد آقای موسوی این بود که برنامه‏های‏‏ خود را ذیل نقد وضع موجود، به صراحت، مشخص می‏کرد و توضیح می‏داد. آقای رضایی، در مناظره با آقای احمدی‏نژاد، ضمن نقدی خیلی محافظه‏کارانه از وضع موجود، توضیح ضعف‏های جدی دولت و همین‏طور اطلاعات و آمارهای نادرستی که آقای احمدی‏نژاد ارائه داده بود، سعی کرد از برنامه‏های خودش هم دفاع کند.

در بین این چهار مناظره، دو مناظره به شدت اثرگذارتر از آن دوی دیگر بودند. یکی مناظره‏ی میان آقای موسوی و آقای احمدی‏نژاد که موج اثرگذاری آن بسیار زیاد بود و بلافاصله، یک دو قطبی‏ای را در جامعه به‏وجود آورد که قطبی از آن، آقای موسوی به عنوان نماینده‏ی حامی تغییر وضع موجود و نماینده‏ی اصلاح‏طلبی بود. در مقابل هم آقای احمدی‏نژاد قرار داشت.

انعکاس این مناظره در سطح جامعه، از ساعت دوازده نیمه‏شب همان شب، خود را نشان داد. هواداران دو طرف و اغلب هواداران آقای موسوی، در خیابان‏ها حضور پیدا کردند و از مواضع و دیدگاه‏های کاندیدای خود ابراز رضایت کردند.

منا‏ظره‏ی اثرگذار دوم، مناظره‏ی آقای رضایی و آقای احمدی‏نژاد بود. از این جهت که با توجه به مواضع صریح آقای رضایی در مقابل آقای احمدی‏نژاد و با توجه به این‌که آقای احمدی‏نژاد، اساساً، تاکتیک برخورد با فرد و خانواده‏ی افراد را کنار گذاشت و وارد برنامه‏ها شد، به نظر می‏رسید که دست بالا را آقای رضایی داشت. در نتیجه، موجب ریزش آرای احمدی‏نژاد و تفکیک شدن صف‏بندی در جناح محافظه‏کار شد.

تأثیر این مناظره‏ها روی توده‏های مردم، روشنفکران و کسانی که تصمیم می‏گیرند، یکی بود یا این که تفاوت داشت؟

به طور قطع، متفاوت بود. نوع حساسیت عمومی جامعه، در مقایسه با نوع حساسیت نخبگان تا حدی متفاوت بود. به عنوان مثال‏‏‏‏‏‏‏‏، نشان دادن عکس همسر آقای موسوی، توسط آقای احمدی‏نژاد، کاملاً حساسیت عموم جامعه را برانگیخت و آن را به عنوان رفتاری نامطلوب که شأن و منزلت و حرمت انسان‏ها را نادیده می‏گیرد، به شدت مورد توجه قرار گرفت.

شواهد نشان می‏دهد که در بسیاری از مناطق موجب تقویت نوعی دیدگاه منفی و بدگمانی نسبت به دیدگاه آقای احمدی‏نژاد و در مقابل، قایل شدن نوعی مظلومیت برای آقای موسوی شد. یا تاکتیک آقای احمدی‏نژاد در مناظره با آقای موسوی و کروبی و منتسب کردن آنان به آقای هاشمی و تلاش آقای احمدی‏نژاد برای ایجاد یک دو قطبی کاذب احمدی‏نژاد هاشمی در انتخابات، می‏توان گفت در موج اول، توانست اثراتی در جامعه بگذارد.

ولی بلافاصله، با توضیحاتی که نامزدها دادند و تفکیک مواضعی که در سخنرانی‏ها، نشریات و مقالات انجام دادند، تا حدود زیادی تخفیف پیدا کرد. بالاخره، جنگ آمار و اطلاعات بود که در این مناظره‏ها، بسیار جدی مورد توجه اغلب، نخبگان قرار گرفت.

آمارهای غلطی که آقای احمدی‏نژاد ارائه می‏داد و مغایرت آن با آمارهای رسمی بانک مرکزی، موضوعی بود که به شدت حساسیت نخبگان، صاحب‏نظران، اقتصاددانان و افراد متخصص را برانگیخت. به نظر می‏رسد که بازنده‏ی نهایی جنگ آمار، آقای احمدی‏نژاد بود. چرا که نخبگان طبیعتاً، بر صحت و دقت در ارائه‏ی آمار تأکید دارند.

نکته‏ی دیگری که آقای احمدی‏نژاد در مناظره‏هایش اعلام کرد، فساد در خانواده‏های مسئولان درجه اول جمهوری اسلامی، از جمله خانواده‏های هاشمی رفسنجانی، ناطق نوری در این سال‏ها بود. فکر می‏کنید، این افشاگری‏ها ادامه پیدا کند یا به همین مناظره‏ها ختم شود.

تصور من این است که چراغ سبز موقتی به آقای احمدی‏نژاد داده شده بود که در یک دوره، این مسایل را عنوان کند. به همین دلیل ارزیابی‏ام این است که این مسأله‏‏‏‏‏‏‏‏، کاملاً انتخاباتی و موقتی بود.

زیرا در چهار سال گذشته هم آقای احمدی‏نژاد هم تریبون و هم امکان آن را داشت که این موارد را مطرح کند و اگر صحت داشته باشد، پای دفاع از آن‏ها بایستد. ولی در چهار سال گذشته، جز تهدید به ارائه‏ی این اطلاعات، حرف جدیدی نزد.

به نظر می‏رسد، بعد از انتخابات، یک چالش اساسی که آقای احمدی‏نژاد خواهد داشت، اثبات ادعاهایش است و سعی می‏کند از این چالش فرار کند و وارد این منازعات نشود.

در پایان به کوتاهی می‏خواهم از شما بپرسم که آیا می‏توانید پیش‏بینی کنید، برنده‏ی انتخابات روز جمعه، چه کسی یا چه کسانی خواهند بود؟

ارزیابی‏ها و نظرسنجی‏ها نشان می‏دهند که در شهرها، دو قطبی بعد از مناظره‏ی موسوی و احمدی‏نژاد ادامه پیدا کرد و این دو قطبی به سمت افزایش آرای آقای موسوی در شهرهای بزرگ، به شدت، موثر بود.

نهایتاً، می‏توان گفت که در شهرهای بزرگ، به طور قطع، آقای موسوی رأی بالاتری خواهد داشت. در روستاها و شهرهای کوچک، تا حدودی، وضع مبهم است. نظرسنجی‏ها هم رقابتی بسیار نزدیک را بین آقای موسوی و آقای احمدی‏نژاد نشان می‏دهند.

در مجموع، به نظر می‏رسد که بالاترین رأی را احتمالاً، آقای موسوی خواهد داشت. اما این‌که این رأی بالا، تا چه حد منجر به این می‏شود که نتیجه‏ی انتخابات در دور اول مشخص شود یا در دور دوم، روشن نیست.

نیمه‏ی خاموش جامعه هم به حرکت درآمده و به طور قطع، این نیمه که به شدت نسبت به وضعیت موجود و آقای احمدی‏نژاد به عنوان نماینده‏ی آن، معترض است، احتمالاً آرای خود را به سود آقای موسوی به صندوق‏ها خواهد ریخت.