دکتر کهرم: دغدغه‌ام در ایران، جنگل‌ها و آب است

ایرج ادیب‌زاده

بیست و دوم آوریل، هم‏زمان با دوم اردیبهشت ماه، «روز زمین» است. روزی برای آگاهی دادن به انسان‏ها و ستایش از محیط زیست کره‏ی زمین.

برای بررسی بیشتر در مورد روز زمین و اهمیت آن، با آقای دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه در حیات وحش و محیط زیست، در تهران، گفت‌و‏گو کرده‏ام.

آقای دکتر کهرم، هدف روز جهانی زمین چیست؟

برگزاری چنین روز و اساساً نامیدن چنین روزی، می‏تواند دو هدف را در بر داشته باشد؛ یکی این‌که ما برای قدردانی از پدر، مادر، معلم و کسانی که در زندگی به ما خدمت کرده‏اند، روزی را داریم. همه‏ی ملت‏ها الان، روز مادر، روز پدر، روز معلم و… دارند.

بنابراین در درجه‏ی اول، برای قدردانی از این کره‏ای است که تا آن‏جایی که می‏دانیم، تنها کره‏ی مسکونی در تمام جهان پهناور است و هم‏تایی برای آن پیدا نشده است. یک سیاره‏ی بسیار کوچک که دارای ذخیره و گنجینه‏ی بسیار مهم و باارزشی به نام حیات است که دیگران ندارند.

پس بنابراین، ما در این روز به خودمان یاد‏آوری می‏کنیم که این زمین قیمت دارد، ارزش دارد، حیات دارد و تمام حیات ما و نسل‏های گذشته و آینده به او مربوط است.

هدف دوم این است که، برای بسیاری از کشورها، شاید تمام کشورهای روی زمین، یک اخطار و گوش‏زد باشد به این‌که همان‏طور که یک گل می‏تواند پژمرده شود، از بین برود و بمیرد، حیات هم در روی زمین، اگر بی‏مبالاتی کنیم‏، اگر قدر آن را ندانیم و اگر سرگشته و بی‏محابا، به طرف توسعه‏ی ناپایدار برویم، ممکن است از دست ما برود.
بنابراین، یک جشن و یا نام‏گذاری دو منظوره است؛ اول برای قدردانی و دوم برای نگاه‏داری آن‏چه که آن را زمین می‏نامیم.

دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه در حیات وحش و محیط زیست

شما خود از عاشقان طبیعت ایران هستید. نگرانی شما بیشتر در مورد از میان رفتن چه مکان‏هایی از طبیعت سرزمین ایران است؟

نگرانی من در مورد ایران، الان بیشتر در زمینه‏ی از بین رفتن جنگل‏های ما است. تا سی و دو سه سال پیش، ما حدود سی میلیون هکتار جنگل در سرزمین‏مان داشتیم و الان بین یازده و نیم تا دوازده میلیون هکتار بیشتر نیست. اگر به همین منوال ادامه پیدا کند، با کمال تاسف، شاید حتا من در عمر خودم ببینم که این جنگل‏ها دارد از بین می‏رود.

یعنی ما هر درختی را که قطع می‏کنیم، تیشه به ریشه‏ی جنگل‏های «هیرکانی» ایران می‏زنیم. این جنگل‏ها از اجداد جنگل‏های اروپا هستند. جنگل‏شناسانی که می‏خواهند اجداد جنگل‏های خود در اروپا را بررسی کنند، به ایران می‏آیند و جنگل‏های شمال ایران را بررسی می‏کنند. این اولین دغدغه‏ی من است.

دومین دغدغه‏ام، مربوط به آب است. در ایران دویست و پنجاه و دو تالاب داریم. برخی فصلی هستند، برخی دائمی، برخی شور و برخی آب شیرین. این تالاب‏ها را هم در اثر خشک‏سالی و زه‏کش کردن زمین، داریم از دست می‏دهیم.

این دو مساله‏، دغدغه‏ها و نگرانی‏ اصلی من در زمینه‏ی کشور پهناور ایران است.

چه پیشنهادهایی، شما و دیگر دوست‏داران طبیعت و کارشناسان امور محیط زیست برای حفظ محیط زیست ایران، به دولت ایران ارائه می‏دهید؟ یا اصلا، در سیاست امروز دولت جمهوری اسلامی، محیط زیست جایی دارد؟

اتفاقا، دیروز جلسه‏ای با حضور عده‏ای از علاقه‏مندان و مطلعین محیط زیست برگزار شد و قرار بر این بود که در این جلسه، ما توصیه‏هایی را به رییس جمهور آینده (هرکس که باشد، خانم یا آقا) به عنوان گروهی از دل سوختگان طبیعت و کارشناسان، تسلیم کنیم.

در این جلسه‏ی سه چهار ساعته، در تمام سخنرانی‏ها و اظهارنظرها تنها چیزی که خواسته شد، عمل به اصل پنجاهم قانون اساسی است.

اصل پنجاهم در قانون اساسی ما به قدری مترقی و خوب تنظیم شده که هرگونه عملیات مخل به حال محیط زیست را قدغن کرده است. اصل عمل به این قانون یکی از خواسته‏ها است.

دومین پیشنهاد کسانی که جمع شده بودند، در زمینه‏ی آموزش بود و این که آموزش محیط زیست اولا، به کسانی که در مملکت تصمیم‏گیر هستند (رییس جمهور، وزیر و وکیل و…) داده شود و دوم به مردم عادی. سوم، آن‏چه که من روی آن تاکید دارم، خود کوچولوهای ما هستند که نسل آینده را خواهند ساخت.

آخرین و مهم‏ترین توصیه که فکر می‏کنم باید جهانی شود، مساله‏ی افزایش جمعیت است. ما در طول سی سال گذشته، جمعیت‏مان را بیش از دو برابر کرده‏ایم. در حالی که منابع طبیعی ظرفیت محدودی دارند و نمی‏توانند پاسخ‏گوی تمام این تقاضاها بشوند. در نتیجه‏، فشار روی طبیعت می‏آید و به ما منعکس می‏شود.

این سه اصل مهم از میان نه اصلی است که ما تقدیم رییس جمهور آینده، هر کس که باشد، حتا کاندیداهای ریاست جمهوری کردیم.

علاوه بر استادی دانشگاه، به گفته‏ی خودتان، شغلی اصلی‏تان شکاربانی است. آیا این هم از سر علاقه به طبیعت و پرنده‏ها است؟

کاملاً. روز اولی که من کارم را شروع کردم، در زیر سایه و سر سفره‏ی شکاربان‏های قدیمی ایران بودم که آن‏ها با وجود این که سواد آکادمیک چندانی نداشتند، ولی طبیعیت را خوب می‏شناختند و من آن روزها آرزو می‏کردم به اندازه‏ی آن‏ها از طبیعت ایران آگاهی داشته باشم. من این صفت را از این نظر برای خودم انتخاب کردم و به آن می‏بالم.

فکر می‏کنم، شما هم مثل خیلی از دوست‏داران حفظ محیط زیست، علاقه دارید بیشتر بچه‏ها با این مسایل آشنا شوند و این که هر روز را روز زمین بدانیم، نه فقط این هفته را. سیاره‏ی خودمان، زمین را فراموش نکنیم. نظر شما هم همین است؟

حتماً همین‏طور است. فردا (سوم اردیبهشت) در جنوب شهر تهران، میدان بهمن، در جمع هزار و دویست دانش‏آموز، قرار است مراسمی برپا شود.

من هم افتخار حضور خواهم داشت و در زمینه‏ی محیط زیست، حفاظت از طبیعت، در زمینه‏ی این که وظیفه‏ی ما به نام نسل فعلی چیست و وظیفه‏ی نسل بعدی که همین دانش‏آموزان هستند، چه خواهد بود، صحبت خواهد شد.

بنابراین، اگر ما الان داریم روی زمین زندگی می‏کنیم، پس‏فردا باید آن را به نسل آینده تحویل بدهیم. به قول شاتوبریان: «ما زمین را از پدران‏مان به ارث نبردیم، بلکه از فرزندان‏مان به عاریت گرفتیم». گفته‏ی بزرگی است.