«‌تغییر شکل ناتو از پیمان دفاعی به پیمان امنیتی»

ایرج ادیب‌زاده

سازمان ناتو در سال ۱۹۴۹ با هدف دفاع گروهی کشورهای هم‌پیمان آمریکا در واشنگتن پایه‌گذاری شد. ۲۸ کشور در حال حاضر عضو این پیمان نظامی هستند و در همین روزها جشن شصت سالگی آن با حضور روسای جمهوری آمریکا، فرانسه، آلمان و دیگر کشورهای غربی البته با تظاهرات ضد ناتو در استراسبورگ همراه شد.

برای بررسی بیشتر درباره‌ی این سازمان نظامی با دکتر هوشنگ حسن یاری، استاد کالج سلطنتی کانادا و تحلیل‌گر مسایل سیاسی گفت و گو کرده‌ام.

آقای دکتر حسن‌یاری، امسال جشن شصت سالگی ناتو بود. چقدر این پیمان با هدف‌های اولیه‌اش در روزهایی که آن را تشکیل دادند تفاوت دارد و فکر می‌کنید مانند ۶۰ سال گذشته به حیات خود ادامه بدهد؟

اگر به اهدافی که در ابتدای تشکل ناتو مورد نظر بود توجه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که این پیمان توانایی این را داشت و در تحقق آن اهداف موفق بود. به خاطر این‌که هدف اصلی و اولیه، جلوگیری از گسترش سیستم کمونیستی و دفاعی در برابر گسترش شوروی به اروپای غربی بود.

بنابراین از آنجایی که این پیمان حتا زمانی که شوروی و پیمان مقابلش یعنی پیمان ورشو از بین رفت همچنان به حیات خود ادامه داد، معنای آن این است که توانسته به آن اهداف اولیه دست پیدا بکند.

امروز دنیای ۲۰۰۹ و قرن بیست و یک با قرن گذشته تفاوت‌های اساسی دارد‌. سوال اساسی این است که آیا پیمان ناتو این توان و نرمش را دارد که در برابر چالش‌های امروز که چالش‌های غیر متعارف هستند و از جانب گروه‌های مختلف متوجه‌ی امنیت جهانی هستند روبه‌رو شود یا نه.

آیا واقعا آینده‌ای دارد؟

به اعتقاد من، امروز هیچ دولتی قادر نیست که از نظر نظامی با پیمان ناتو به جنگ بپردازد و با آن روبه‌رو شود. در نتیجه اهداف اولیه نبرد با دولت ـ دولت و یا دولت‌ها بوده که امروز محلی از اعراب ندارد.

ناتو امروز با یک‌سری شرایط جدید امنیتی در سطح جهان روبه‌رو شده است. پیمان ناتو باید این توانایی را داشته باشد که از پیمان دفاعی به پیمان امنیتی تغییر شکل بدهد و بتواند در برابر گروه‌های مختلف و گروهای تروریستی در مورد افغانستان تأثیر‌گذار باشد.

آقای دکتر مثلاً می‌تواند حتا دزدان دریایی و کسانی را که از راه اینترنت کارهای خلاف می‌کنند، در بربگیرد؟

بله،مشکلاتی که امروز در این فضای مجازی وجود دارد و موردی که شما اشاره کردید یعنی دزدان دریایی چالش‌هایی هستند که در گذشته وجود نداشتند. به همین خاطر است که سوال اساسی این است که آیا پیمان ناتو چنین نرمشی را دارد یا نه‌.

به اعتقاد من چیزی که در مورد پیمان ناتو لازم است که در این زمینه به آن اشاره شود این است که این پیمان چنین نرمشی را از خود نشان می‌دهد. یعنی آن سفتی و سختی پیمان ورشو را ندارد و قدرت این را دارد که خود را با شرایط امنیتی جهان تطبیق بدهد.

دکتر هوشنگ حسن یاری، استاد کالج سلطنتی کانادا و تحلیل‌گر مسایل سیاسی

اگر ناتو برای جنگ‌های یوگسلاوی وارد نمی‌شد، معلوم نبود جنگ چه وضعیتی پیدا بکند. امروز اما به نظر می‌رسد ناتو در افغانستان آن کارآیی زمان یوگسلاوی را نداشته باشد. آیا افغانستان برای ناتو کلیدی نیست؟

مقایسه‌‌ای که شما بین یوگسلاوی سابق، کوزوو و افغانستان انجام دادید، جالب بود. در مورد یوگسلاوی سابق، نیمه‌ قدرت دولتی هنوز وجود داشت. یعنی دولت آقای میلوسویچ در صربستان بر سر کار بوده. درگیری نظامی ناتو با این دولت باز هم در همان قالب و چارچوب اولیه‌ای که برای ایجاد ناتو به وجود آمده بود، وجود داشته است.

اما در مورد افغانستان چالش به طور کلی از خصلت دیگری برخوردار است. در مورد افغانستان گروه‌هایی که امروز ناتو با آن‌ها درگیر است گروه‌هایی هستند که از افراد غیر منظم تشکیل شده‌اند. غیر منظم از نظر نظامی. کسانی هستند که یونیفرم نظامی ندارند.

کسانی هستند که جنگ‌افزار سنتی، کشتی، تانک، هواپیما و تجهیزاتی از این قبیل ندارند. به خصوص کسانی هستند که بیشتر تکیه بر ایمان خود و یا این‌که عملیات تروریستی دارند. بنابراین مشکل اصلی پیمان اصلی پیمان ناتو در افغانستان این است که این پیمان باید در چارچوب محدودیت‌هایی که از نظر اخلاقی و از نظر فن نظامی و جنگی به آن‌ها احترام بگذارد و آن‌ها را اجرا بکند همه‌‌ی این‌ها برای پیمان ناتو دست و پاگیر هستند.

در حالی که در مقابل گروه‌های القاعده‌، طالبان، قاچاقچیان و کسان دیگری که در افغانستان با ناتو می‌جنگند به هیچ یک از این تعهدات دست و پاگیر وقعی نمی‌نهد و در نتیجه این خود مشکل جدی برای ناتو است.

اما کاری که ناتو باید در افغانستان انجام بدهد و امروز بعد از چند سال به این نتیجه رسیده‌اند که این کار نیاز به آن دارد این است که نه تنها مبارزه با گروه‌هایی که پیشتر از آن‌ها نام برده شد ادامه بدهد که باید سعی بکند مردم افغانستان را هم با خود همراه داشته باشد.

یعنی امیدی را که بعد از از بین رفتن گروه طالبان در افغانستان به وجود آمده بود، تقویت ببخشند و آن هم زمانی تقویت پیدا خواهد کرد که پیمان ناتو بتواند در افغانستان امنیت ایجاد بکند و به خصوص بتواند برای مردم افغانستان کار، شرایط آموزش و تحصیلات و کارهایی که به توسعه و رشد این کشور مربوط می‌شود، ایجاد بکند.

آقای دکتر حسن‌یاری، فرانسه از زمان دو‌گل از ناتو خارج شد. اما پس از ۴۰ سال نیکولا سارکوزی دوباره فرانسه را به این پیمان برگرداند. این چه تأثیری دارد؟

بازگشت فرانسه به کمیته‌‌ی نظامی ناتو مهم است. یعنی این‌که امروز فرانسه می‌تواند نیروهای خود را تحت عنوان ناتو به قسمت‌های مختلف جهان و جاهای مختلفی که ناتو در آن جاها درگیری نظامی دارد، ارسال بکند.

از این نظر بازگشت فرانسه به ناتو امر بسیار مهمی است و به طور قطع نه تنها از نظر روانی تقویت کننده‌ است بلکه از نظر در اختیار قرار دادن نیروهای بیشتر برای پیمان، مثمر ثمر خواهد بود. همان‌طور که می‌دانیم امروز نیروهای فرانسوی در افغانستان هستند.

در گذشته این نیروها در نبرد با گروه‌های مختلف افغانی و غیر افغانی که در افغانستان فعال هستند شرکت نمی‌کردند. امروز چنین امری محقق شده است که شرکت می‌کنند و انتظار می‌رود با ادامه‌ی جنگ در افغانستان، کشور فرانسه هم نیروهای بیشتری را در اختیار این پیمان قرار بدهد.

به مسأله‌ی ایران هم اشاره‌ای بکنیم. هم‌اکنون ناتو می‌کوشد با کمک ایران به مهار اوضاع در افغانستان و پاکستان بپردازد. درباره‌ی این مسأله چه فکر می‌کنید؟

از افغانستان دیدن کردم. در آن زمان از ژنرال انگلیسی که مسئول نیروهایش در افغانستان بوده و همین‌طور از فرماندهان ناتو در این کشور‌، پرسیدم شما‌ که مدعی هستید جنگ در افغانستان و یا مسأله‌ی افغانستان را باید از بعد منطقه‌ای بررسی کرد و به آن پرداخت، آیا چنین کاری را انجام می‌دهید. و اگر چنین است چرا به کشوری نظیر ایران که همسایه‌ی افغانستان است و امنیت ایران تا حد زیادی به امنیت افغانستان بستگی دارد‌، توجه نکردید؟

جواب این بود که یکی از کشورهای دوست بدون این‌که فقط مقصود آمریکا بوده است، با چنین امری موافق نیست. امروز آن شرایط عوض شده است. حتی پیش از آن‌که دولت در واشنگتن جابه‌جا بشود و آقای بوش جای خودش را به آقای اوباما بدهد به تدریج صداهایی به خصوص از جانب ناتو و دبیر کل این پیمان برخاسته شد.

مبنی بر این‌که نیاز هست که کشورهای همسایه افغانستان از جمله ایران در مورد مسأله افغانستان با پیمان هفت، پیمان ناتو همکاری بکنند و نظراتشان در مورد ایجاد امنیت در این کشور مورد توجه قرار بگیرد.

از زمانی که آقای اوباما به قدرت رسید این مسأله پر‌رنگ‌تر شد. دیدیم که افراد مختلفی در دولت اوباما به این امر توجه کردند و درباره آن گفت ‌و گو شد. شرکت ایران در اجلاس اخیر لاهه در هلند در مورد افغانستان به چنین مسأله‌ای رنگ بیشتری داد.

تصمیم گرفته شد که به تدریج کشورهای همسایه‌ی افغانستان به خصوص کشورهایی که امنیت آن‌ها تابعی از امنیت افغانستان است نظیر ایران، در این امر کمک و شرکت بکنند. ایران نیاز دارد که در مورد افغانستان و ایجاد امنیت در این کشور با پیمان ناتو و دولت افغانستان، نیروهای افغانی همکاری بکند که این امر به تدریج انجام خواهد شد.

یکی از مواردی که به خصوص به ناتو مربوط می‌شود در اختیار قرار دادن خاک ایران برای رساندن تجهیزات و نیازهای پیمان ناتو در افغانستان است. گزارش‌هایی در مطبوعات حتی در مطبوعات ایران به خصوص خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا وجود دارد مبنی بر این‌که ایران با بعضی از شرکت‌های خصوصی آلمانی که چنین کاری را انجام می‌دهند برای گشودن مرزهای خود برای ارسال چنین تجهیزاتی به نیروهای آلمانی در افغانستان در حال گفت‌ و ‌گو است.

آقای دکتر هوشنگ حسن یاری،پرسش پایانی‌ام از شما درباره تظاهرات شدید ضد ناتو در استراسبورگ بود که نزدیک به سیصد نفر شاید بیشتر از سیصد نفر بازداشت و عده‌ای زخمی شدند. اصولاً این گروه‌های ضد ناتو چه می‌خواهند؟

گروه‌های مختلفی در این تظاهرات شرکت می‌کنند. بعضی‌ها اساساً مخالف به کاربری زور در روابط بین‌الملل هستند‌. بعضی دیگر بر ناتو خرده می‌گیرند که علت وجودی‌اش را از دست داده است اما باز هم‌چنان بر حیات خود ادامه می‌دهد.

در حالی که علت وجودی‌اش خطر شوروی بوده است که از بین رفته است و در نتیجه ناتو هم از نظر این عده باید از بین می‌رفت. عده‌ای دیگری هم به طور کلی با هر گونه میلیتاریستی و نظامی‌گری مخالف هستند و معتقدند بهتر است سرمایه‌هایی که در این زمینه به کار گفته می‌شوند در آموزش و پرورش و در بهداشت خرج شود.

همچنین گروه‌هایی هستند که به طور کلی با سیستم‌های سیاسی در بعضی از کشورهای اروپایی مشکل دارند. بنابراین گروه‌های مختلفی در این تظاهرات شرکت می‌کنند. منتها از آن‌جایی که فرانسه یک کشور دموکراتیک است و حق چنین افرادی محترم شمرده می‌شود، تظاهر کنندگان چنین حقی دارند تظاهرات صورت می‌گیرد و اگر هم درگیری پیدا شده به احتمال زیاد این بازداشت‌ها به دنبال برخوردهایی بوده است که به وجود آمده است.

منتها در نهایت چیزی که مهم است این است که پیمان ناتو وظیفه‌ای را بر عهده گرفته است و این وظیفه هم امروز مورد حمایت سازمان ملل است.