«احتمال توزیع قدرت در مدیریت اقتصاد جهانی»

ایرج ادیب‌زاده

نشست سران گروه بیست، متشکل از کشورهای صنعتی پیشرفته و کشورهای در حال توسعه، روزهای چهارشنبه و پنجشنبه (اول و دوم آوریل) در لندن برپا شد.

برای بررسی بیشتر این نشست، با آقای دکتر هادی زمانی، استاد اقتصاد انرژی در لندن، گفت‏گو کرده‏ام.

آقای دکتر زمانی، لیبراسیون، روزنامه‏ی چپ‏گرای فرانسه، در تیتر درشت امروز (دوم آوریل) خود، در رابطه با نشست سران گروه بیست، از تغییر جهان صحبت کرده و فیگارو، روزنامه‏ی دیگر صبح فرانسه، از اتحاد سارکوزی و مرکل در برابر اوباما، نوشته است. به نظر شما، آیا زمان تغییر جهان، به‏ویژه در ساختارهای اقتصادی آن فرا رسیده است؟

این نشست گروه بیست، نقطه‏ی عطف بسیار مهمی است. شاید تا دو دهه‏‏ی گذشته، نظام اقتصادی سرمایه‏داری، بیشتر در جهت آزادداری اقتصاد بود و از اهمیت نظارت کاسته شده بود.

در اثر بحرانی که به‏وجود آمده، نشست کنونی گروه بیست، در حقیقت، نقطه‏ی پایانی بر آن شیوه‏ی اداره‏ی نظام سرمایه‏داری اقتصاد جهانی است و آغاز بازگشت به شیوه‏ی گذشته که در آن نظام اقتصاد سرمایه‏داری، عمدتاً، تحت نظارت بیشتر دولت عمل می‏کند.

این تحولی بسیار مهم است که این کنفرانس به لحاظ تاریخی می‏تواند نقطه‏ی عطفی باشد.

تحول مهم دیگری هم که احتمالاً صورت خواهد گرفت، توزیع قدرت در مدیریت اقتصاد جهانی است.

به این معنا که در مدیریت اقتصاد جهانی تحولاتی احتمالاً به‏وجود خواهد آمد که تعدادی از کشورهای در حال رشد که موفقیت قابل ملاحظه‏ای در اقتصاد جهانی داشتند، مانند چین، برزیل، هندوستان و… بتوانند با صدای بلندتر و رساتری در مدیریت اقتصاد جهانی مشارکت کنند و برای مثال در صندوق بین‏المللی پول و سایر سازمان‏های بین‏المللی، نقش موثرتری داشته باشند.

دکتر هادی زمانی، استاد اقتصاد انرژی در لندن

به توزیع قدرت در مدیریت اقتصاد جهانی اشاره کردید. به‏نظر می‏رسد، در ساختار بین‏المللی پول به‏ویژه، این تغییرات شروع شده و بانک جهانی، همان‏طور که شما هم اشاره کردید، به نظر می‏رسد، بین امریکا و روسیه، چین، برزیل، (قدرت‏های جدید) تقسیم شود. این‏طور نیست؟

به احتمال قابل ملاحظه‏ای در این جهت حرکت خواهیم کرد و اصلاحاتی در ساختار این سازمان‏ها به‏وجود خواهد آمد. ولی این که عمق آن تا چه حد باشد، و این که بتواند خواسته‏های چین را برآورده کند، هنوز جای سوال است.

برای مثال، صندوق بین‏المللی پول را در نظر بگیریم، در حال حاضر، بودجه‏ی این صندوق مبلغی نزدیک به دویست و پنجاه میلیارد دلار است. به‏نظر می‏رسد، توافق گسترده‏ای وجود دارد که بودجه‏ی صندوق بین‏المللی پول، حداقل دوبرابر شود و صحبت‏هایی هست که حتا سه برابر شود.

احتمال دوبرابر شدن آن تقریبا قوی است. یعنی به پانصد میلیارد دلار برسد. ژاپن قبول کرده صد میلیارد دلار تجدید سرمایه را متقبل شود. چین هم قبول کرده، در صورتی که اصلاحاتی در بخش مدیریت آن انجام بگیرد، سرمایه‏گذاری بیشتری در این صندوق انجام دهد.

به احتمال قوی، ساختار مدیریت صندوق تغییر خواهد کرد که چین روسیه، برزیل، هندوستان، صدای رساتری داشته باشند.

اما، برای مثال، چین از این فراتر می‏رود و خواستار این است که اساساً پول جدیدی برای ذخیره‏ی ارزی جهان تعیین شود.

الان دلار نقش ذخیره‏ی ارزی جهان را بازی می‏کند. چین معتقد است، یکی از دلایل بحران این است که اقتصاد امریکا و به تبع آن، دلار دیگر توانایی آن را ندارد که این نقش را بازی کند و خواهان ایجاد پول جدیدی به اسم «گلوبال» است که سبدی از ارزهای مهم اقتصاد جهانی است.

به اعتقاد من، انجام این تحول آسان نخواهد بود و بعید است در این مقطع مشخص، این تحول به توافق برسد و صورت بگیرد. ممکن است، گام‏های کوچکی در این جهت برداشته شود. ولی اگر قرار باشد در این جهت حرکت کنند، احتمالا این تحول، تحولی بلندمدت خواهد بود.

بنابراین، تغییراتی در ساختار این سازمان‏ها به‏وجود خواهد آمد. ولی بعید است این تحول آنقدر باشد که دلار را کنار بگذارد و سیستم مالی کاملاً جدیدی را به‏وجود بیاورد.

چشم‏انداز مساله‏ی ایران در این نشست گروه بیست چیست؟ به نظر می‏رسد، ایران درگفت‏گوهای دوجانبه میان امریکا و روسیه، جای ویژه‏ای داشته است. از سوی دیگر گفته می‏شود، در صورت شکست مذاکرات، احتمال دارد تحریم‏های بیشتری برای ایران درنظر گرفته شود. در حالی که بریتانیا، از همین حالا گفته که وقت تماس با ایران است، نه تحریم. نظر شما چیست؟

در موضع‏گیری‏های رسمی،‏ هم آقای اوباما و هم آقای گوردن براون، بر استفاده از ابزارهای دیپلماتیک تاکید کرده‏اند. این را هم آقای اوباما در کنفرانس مطبوعاتی مطرح کرد و هم آقای براون.

علاوه بر این، وزیر خارجه‏ی بریتانیا، همان‏طور که شما اشاره کردید، مطرح کرد که در مقطع کنونی، افزایش تحریم‏ها در دستور کار نیست.

به عبارت دقیق‏تر، صحبتی که مطرح می‏کند، این است که با به قدرت رسیدن آقای اوباما در امریکا، فصل جدیدی در سیاست خارجی امریکا و ایران آغاز شده و خواهان این هستند که به این تحول فرصت بیشتری داده شود تا ‏ظرفیت‏های خود را نشان دهد.

مطرح نمی‏کنند که تحریم‏های اقتصادی کاملاً کنار گذاشته شود، بلکه خواهان این هستند که به این تحول فرصت داده شود تا ببینند تا چه حدودی ظرفیت دارد.

علاوه بر این صحبت‏های رسمی، خبرهایی که از گفت‏گوهای دوبه‏دو، درز کرده، حاکی از این است که موضع‏گیری‏ها و توافق‏هایی علیه ایران برای کنترل این کشور، به خصوص، در زمینه‏ی موشک‏های دوربرد شده است.

به نظر می‏رسد، با روسیه صحبت‏هایی شده و احتمال دارد توافق‏هایی صورت بگیرد که این تکنولوژی را روسیه در اختیار ایران نگذارد. همین‏طور، در رابطه با تامین سوخت هسته‏ای، ممکن است صحبت‏هایی شده باشد.

در این گفت‏گوهای دو جانبه و پشت پرده، به نظر می‏رسد، صحبت‏ها بیشتر در جهت کنترل ایران بوده است. در عرصه‏ی عمومی‏، تاکید بر استفاده از ابزارهای دیپلماتیک است.

واکنش‏های شدید گروه‏های تظاهر کننده در لندن هم قابل توجه بوده است. در این تظاهرات بسیار خشمگینانه‏، حتا یک نفر کشته شده است. به چه علت، چنین واکنش شدیدی در مقابل نشست گروه بیست انجام گرفت؟

مردم و افکار عمومی از این بحران، بسیار خشمگین هستند و آن را نتیجه‏ی سودجویی و سوداگری سیستم مالی می‏دانند و نتیجه‏ی این می‏دانند که دولت نظارت کافی بر سیستم مالی نداشته است و چشم‏انداز نگران کننده‏ای را در برابر خود می‏بینند. به معنای افزایش نرخ بیکاری، رکود اقتصادی و… و خواهان این هستند که تحولی در سیستم اقتصادی انجام بگیرد.

اگر قدمی به عقب بردارید، مشاهده خواهید کرد که در مقطع کنونی، هم‏سویی قابل ملاحظه‏ای بین سیاست‏های احتمالی که گروه بیست می‏تواند اتخاذ کند و خواست مردم وجود دارد.

یکی از خواسته‏های این تظاهر کننده‏ها، برای مثال، جلوگیری از گرمایش زمین و بهبود محیط زیست است. یکی از سیاست‏هایی هم که به احتمال قوی گروه بیست دنبال خواهد کرد، این است که دو هزار میلیارد دلاری که قرار است در اقتصاد جهانی تزریق کند، به صورتی تزریق کند که برای آینده‏ی بلندمدت کشورها‏، مفید باشد.

عمده‏ترین زمینه‏ای هم که بر روی آن به توافق رسیده‏اند، این است که این پول را در عرصه‏هایی تزریق کنند که کمک کند به کاهش وابستگی غرب به سوخت‏های کربنی، به نفت.

این در حقیقت، همان دستور کار کاهش گرمایش زمین و بهبود محیط زیست است.

زمینه‏ی دیگری که روی آن توافق هست، این است که گروه بیست به این نتیجه رسیده که فقط کاهش نرخ بهره کافی نیست،

باید در اقتصاد تزریق شود و معتقدند یکی از مشکلاتی که ما الان داریم، کمبود تقاضای موثر است.
در دهه‏ی نود تلاش شد که این تقاضای موثر با ایجاد حباب‏هایی در بخش مسکن به‏وجود بیاید. اما الان دارند به این جهت سوق می‏کنند که برای افزایش تقاضای موثر، تاکید بیشتری به بهبود درآمد، چه در درون کشورها و چه بین کشورها داشته باشند تا توانایی اقتصاد بالا برود.

این هم هم‏سویی با خواست تظاهر کنندگان است.

سوالی که مطرح می‏شود، این است که این کنفرانس تا چه حدی بتواند خواسته‏های تظاهر کنندگان را تامین کند. هم‏سویی وجود دارد. سوال بیشتر بر سر مقدار و عمق این اصلاحات است.