مقاومت در برابر فاشیسم در سینمای تبعید

ایرج ادیب‌زاده

هفتمین جشنواره‌ی «سینمای ایران در تبعید» از پنج‌شنبه، دوم آوریل در پاریس برپا می‌شود که تا روز یک‌شنبه، پنجم آوریل ادامه دارد. مجموعاً سی ‌و پنج فیلم کوتاه و بلند به همراه گفت‌ و گو و نقد فیلم‌ها در هفتمین جشنواره به نمایش درمی‌آید.

درباره‌ی همین عنوان از آقای جواد دادستان، مدیر جشنواره‌ی سینمای ایران در تبعید می‌پرسم که چرا مقاومت در برابر فاشیسم؟

چون فیلم‌هایی که در جشنواره به نماش درمی‌آید یک نوع حالت مقاومت در برابر فاشیسم و رژیم‌هایی را که ضد آزادی هستند، دارند. امسال هم دو برنامه داریم که درباره‌ی نهضت مقاومت ملی فرانسه و بحث و گفت‌ و گو با بازماندگان نهضت مقاومت است.

متأسفانه آخرین سال‌هاست و این‌ها آخرین کسانی هستند که بازماندگان نهضت مقاومت فرانسه هستند. در نتیجه فکر می‌کنم برای این جشنواره تیتر به جایی باشد.

آیا این جشنواره مورد استقبال سینماگران ایرانی که فیلم‌هایشان در ایران اجازه‌ی اکران نگرفته یا سانسور شده‌اند، قرار گرفته است؟

اگر فیلمی بخواهد از ایران بیرون بیاید باید با اجازه‌ی وزارت ارشاد‌، فارابی و تمام دستگاه‌های دولتی باشد. اگر به صورت مخفی بیرون بیاید و آن شخص در ایران بماند و این فیلم در جشنواره‌ی ما نمایش داده شود، برای کارگردان مشکل پیش خواهد آمد.

مگر آن‌که فیلم‌هایی در جشنواره شرکت کنند که به همراه خود کارگردان باشد. یعنی کارگردان در خارج از کشور زندگی کند، پناهنده شود و به ایران برنگردند.

پوستر جشنواره‌ی سینمای ایران در تبعید

از این‌‌گونه فیلم‌ها که کارگردان‌ها هم آمده‌اند و در خارج زندگی می‌کنند امسال در جشنواره هست؟

بله، چندین فیلم هست و افرادی که این فیلم‌ها را ساخته‌اند جوان هم هستند و شروع خوبی است.

در لیست فیلم‌ها که نگاه می‌کردم، یکی از فیلم‌ها «زنان روسپی» از مسلم منصوری بود.

فیلم آقای مسلم منصوری را چند بار نمایش داده‌ایم. ولی این‌بار انجمن، این فیلم را هم مانند فیلم «محاکمه»‌ آقای مسلم منصوری زیر‌نویس فرانسه کرده است و این اولین نمایش آن با زیرنویس فرانسه است.

شما تماشاگران فرانسوی هم دارید؟

خوشبختانه تماشاگران فرانسوی هم داریم. چون برایشان جالب است که جشنواره‌ای است که نام آن سینمای ایران در تبعید است. هر چند درِ این جشنواره روی تمام سینماگران غیر ایرانی باز است‌.

ولی ملت فرانسه هم می‌تواند تفاوتش را با نگاه ما و نگاهی که جمهوری اسلامی سعی می‌کند در خارج از کشور رواج بدهد، درک کند و از آن استقبال هم می‌کنند و مشوقین زیادی در این مورد داریم.

در گفت ‌و گوها و نقد فیلم‌ها و بحث‌هایی که می‌شود، آیا نگاهی هم به سینمای کنونی ایران هست؟

بله، به هر بهانه‌ای. اگر فیلم توسط بچه‌های ایرانی ساخته شده باشد حتماً بحث و گفت ‌و گویی که بعد از نمایش فیلم پیش می‌آید در مورد مسایل سینمای ایران و مسایل اجتماعی ایران خواهد بود.

بعد هم یک جلسه با حضور آقای بصیر نصیری است که از آلمان می‌آید. پژوهش و گزارشی در سی ‌سال سینما در جمهوری اسلامی که یک‌سری فیلم‌هایی هم هماهنگ با محتوای برنامه‌شان و بحث و گفت‌ و‌ گو پخش خواهد شد.

آقای دادستان از سینماگران تبعیدی دیگر کشورها هم گفتید به نظر می‌رسد جشنواره مورد توجه سینماگران تبعیدی دیگر کشورها و بنیادهای مستقل سینمایی در کشورها هم قرار گرفته است. در فهرست امسال جشنواره بسیاری از کشورهای مختلف حضور دارند. معیار انتخاب فیلم‌ها چیست؟

به نظر من هر فیلمی که خیلی چیز خاصی را مطرح نکند و در مورد عشق و زندگی صحبت می‌کند، ولی به وسیله یک تبعیدی ساخته شده باشد و هیچ‌گونه نگاه انتقادی هم نسبت به مسایل کشورش ندارد، می‌تواند در این جشنواره شرکت کند.

کارگردان فیلم «اوکی» از کوزوو

فیلم‌هایی که درباره زندگی است؟

بله، در مورد زندگی است. مثلاً دوستانی که از اسپانیا برای ما فیلم فرستاده‌اند در مورد مهاجرت و متقاضیان مهاجرت اسپانیا فیلم ساخته‌اند. از طرف بچه‌های مراکشی یا آفریقایی در مورد مشکلاتشان که خود را به در و دیوار می‌زنند، فیلم ساخته‌اند.

در کشورهایی مثل مراکش هم آزادی و کار نیست و این‌ها برای خودشان بهشتی در اسپانیا پیدا کرده‌اند، مثل خیلی از افغانی‌ها، ایرانی‌ها و کردها که دوست دارند به انگلستان بروند. فیلم‌هایی در مورد کشورهای آفریقایی داریم که کارگردانی از آفریقا این فیلم را ساخته و کار جالبی هم هست.

فیلم خیلی کوتاهی است حدود ۱۱ دقیقه است، در مورد ترافیک و برده‌داری و زنان در کوزوو و آلبانی است که البته زبان اصلی‌اش آلمانی است. در دنباله‌ی این هم یک بحث و گفت ‌و‌ گو با کمیته ضد سنگسار داشته‌ایم. فیلم «بدون زمین» است که در برزیل به وسیله کارگردان‌ فرانسوی مستقل ساخته شده است.

این فیلم‌ها موضوعاتی را مطرح می‌کنند، چون اگر این‌ حساسیت را در جوامع مختلف از بین ببریم دیگر دنیا فقط دنیای شدیداً مادی بدون احساس خواهد بود. دنیایی که فقط همه به دنبال پول و ثروت و پر کردن جیب و خیانت و دروغ‌گویی و از این صفت‌های بد هستند.

خوشبختانه این بچه‌ها هستند و گوشه‌هایی از این حقایق تلخ جوامع مختلف را افشا می‌کنند. فقط ضد سانسور نیست‌. فیلم‌هایی ضد تبعیضات مختلف در مورد زنان، بچه‌ها و درمورد متقاضی‌های پناهندگی هم هست.

امسال از فیلم‌های عمده سینماگران ایرانی در کشورهای مختلف هم هستند، اگر ممکن است بفرمایید چند فیلم است و چه فیلم‌هایی معمولاً‌...؟

فیلمی از مسلم منصوری به نام «کلام آخر» داریم که آخرین فیلمی است که ایشان درمورد شاملو ساخته است. با فیلم دیگر مسلم منصوری که در مورد شاملو بود و چندین سال پیش، قبل از این‌که از ایران خارج شود ساخته، تفاوت دارد.

از خانم لیلا قبادی، آقای فریبرز علی‌محمدی‌کیوانی و آقای رضا آزادی از هلند هم فیلم هایی داریم. همچنین فیلمی در مورد افغانستان داریم که چگونه می‌شود با استفاده از تئاتر کشور را بازسازی کرد. فیلم جالبی است که یک خانم فرانسوی ساخته است.

ولی بازیگرهایش همه افغانی و ایرانی هستند. فیلم دیگری درمورد هنرمندان ایرانی که در تئاتر بازی می‌کنند و در ضمن متقاضیان اقامت در بلژیک هستند، داریم.