به یاد زندانیان، در آستانه‌ی سال نو

ایرج ادیب‌زاده

رضا معینی‏، مسئول بخش ایران، افغانستان و تاجیکستان سازمان «گزارش‏گران بدون مرز» در پاریس است. با او درباره‏ی کارنامه‏ی حقوق بشر و ‏آزادی بیان در سال ۱۳۸۷ در ایران و نقطه‏های امید و روشنی برای سال نو گفت‌وگویی کرده‌ام.

آقای معینی، ممکن است توضیحی در مورد تعداد افرادی که در حال حاضر در زندان هستند بدهید؟

سال گذشته را با نُه روزنامه‏نگار و وب‏نگار زندانی در ایران آغاز کردیم. از این تعداد برخی خوش‏بختانه آزاد شده‏اند و تعدادی هم‏چنان در زندان هستند.

هم‏اکنون در آستانه‏ی سال ۱۳۸۸، در ایران ۱۱ نفر را در زندان داریم که اسم آن‌ها را می‌برم تا در آخرین روزهای سال به یاد آن‏ها باشیم:

خانم‏ها و آقایان: رکسانا صابری، بهمن توتونچی و مسعود کردکو، که در کردستان زندانی هستند، محمد صدیق کبودوند، در زندان اوین، عدنان حسن پور، کاوه جوانمرد که امیدوارم تا چند ساعت دیگر آزاد شود، محمد حسن فلاحی زاده که هم‏چنان قدیمی‏ترین روزنامه‏‏نگار زندانی است.

و از زندانیان وب‏نگار هم: حسین درخشان، مجتبی لطفی، که در زندان قم به سر می‏برد و همچنین اسماعیل جعفری که در زندان بوشهر است.

از روزنامه‏نگاران و وبلاگ‏نویسان زندانی، چند نفری درطی سال گذشته آزاد شده‏اند. به‌طور کلی در سال گذشته، چهل و یک نفر بازداشت شده‏اند، بیست و یک نفر از این تعداد آزاد شده‏اند. این تعداد از یک تا دو روز تا سه ماه در زندان‏های جمهوری اسلامی به سر برده‏اند.

تاکید می‏کنم، تمام بازداشت‏هایی که انجام شده‏، بازداشت‏های غیرقانونی بوده است. یعنی تمام این دستگیری‏ها بنا بر قوانین خود جمهوری اسلامی که قوانین زیاد پیشرفته‏ای هم نیستند و مغایر با حقوق بشر هستند، غیرقانونی بوده و حتی این قوانین هم رعایت نشده‏اند.

هم‏چنین بیش ازهفده نشریه که اگر دقیق‏تر بخواهیم حساب کنیم، نوزده نشریه‏ در طی سال گذشته توقیف شدند. این توقیف شدن‏ها و بستن مطبوعات، عملا، غیر قانونی و مغایر با قوانین جمهوری اسلامی بوده است. به شکل کلی، خودسرانه، ناعادلانه و مبنای آن، نه کار حرفه‏ای روزنامه‏نگاری که مبنای سیاسی بوده است.
طی این مدت‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏، هم‏چنین چهار خبرنگار خارجی، خبرنگار «العالم»، «فرانس پرس» و خبرنگار دو نشریه‏ی دیگر، از ایران اخراج شده‏اند.

هفته‏ی پیش روزهای چهارشنبه و پنجشنه، در روز جهانی مبارزه با سانسور، سازمان گزارش‏گران بدون مرز فعالیت زیادی کرد. از جمله، پوسترهایی به در سفارت‏خانه‏های دوازده کشور، از جمله سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاریس که از آن‏ها به عنوان دشمنان شماره یک اینترنت نام می‏برد، نصب کرد. چه بازتابی این کار در جهان داشت؟

روز دوازدهم مارس از سال‏ها پیش‏، از سوی خود گزارش‏گران بدون مرز، «روز جهانی مبارزه با سانسور بر روی اینترنت»، اعلام شده است.

هر سال یک سری تلاش‏ها در همین رابطه انجام می‏دهیم. فعالیت امسال نصب این پوسترها و آفیش‏ها و انتشار گزارش ما بود.

در گزارشی که بر روی اینترنت منتشر کردیم، وضعیت بسیار اسف‏باری را توضیح دادیم و از جمله دوازده کشور را به عنوان دشمنان اینترنت در سراسر جهان، معرفی کردیم.

یک روز پیش از این مراسم، به در سفارت‏خانه‏های این کشورها و ده کشور دیگر که در لیست مراقبت گزارش‏گران بدون مرز قرار دارند، رفتیم، هم‏زمان با آن گزارش، آن آفیش‏ها و پوسترها را هم بر در سفارت‏خانه‏ها نصب کردیم که اخبارش منتشر شد.

رضا معینی

برای ما مهم این بود که از این طریق بگوییم: این سانسور وجود دارد، نه تنها در کشورها، بلکه با چند شرکت مختلف هم همین کار را کردیم. از جمله شرکت گوگل، یاهو و مایکروسافت. یک روز قبل از آن هم با سازمان عفو بین‏الملل، به طور مشترک، خطاب به این شرکت‏ها نامه نوشتیم و آن نامه را هم منتشر کردیم. گزارش ایران منتشر شد. ایران از جمله‏ی دوازده کشور دشمن اینترنت است.

گزارش مفصلی در رابطه با اینترنت منتشر کردیم که بر روی سایت ما هست و برای رسانه‏های بین‏المللی ارسال کردیم. بخشی از عکس‏هایی را هم که نام بردید، در رابطه با سفارت‏خانه‏های مختلف روی سایت ما هست.

ممنوع‏الخروج کردن آقای ناصر زرافشان که به «نشست پیرامون محیط زیست» به پارلمان اروپا دعوت شده بود، از موارد دیگری بود که سازمان گزارش‏گران بدون مرز آن را محکوم کرد و در اعلامیه‏ای گفته است: این تنها مورد، برای جلوگیری از خروج فعالان حقوق مدنی، روزنامه‏نگاران و فعالان زن برای شرکت در مراسم و نشست‏های مختلف در جهان نیست و از لیست سیاهی هم نام بردید.

از سال گذشته تا کنون، بیش از هیجده روزنامه‏نگار و فعال حقوق بشر در ایران، بنا بر اطلاعی که ما داریم، ممنوع‏الخروج شده‏اند.

این تعداد وقتی به فرودگاه آمده‏اند (مثل آقای زرافشان، آقای تاجیک، پروین اردلان، سوسن طهماسبی و…) در آخرین مراحل وزارت اطلاعات پاسپورت آن‏ها را ضبط کرده و از آن‏ها خواسته، خود را به دادگاه انقلاب در تهران و یا جای دیگر معرفی کنند.

این مجموعه، یعنی لیست. یعنی جمهوری اسلامی بر مبنای لیستی که تهیه کرده، خواهان برقراری ارتباط بین بخشی از فعالین ایران و آمدنشان به خارج از کشور نیست.

این نوعی ایجاد تضییقات و نوعی نقض حقوق این شهروندان، به عنوان حق مسافرت است که یک حق واقعی و انسانی است و باید رعایت شود.

اما در کنار آن، ما فکر می‏کنیم، جمهوری اسلامی علاوه بر آزار و اذیت، نوعی ارتباط با خارج را هم می‏خواهد قطع کند. همان چیزی که ما در اطلاعیه‏ی منتشره از قول آقای زرافشان عنوان کرده‏ایم.

ایشان یک واقعیتی را طرح می‏کند که ممکن است این واقعیت برای جمهوری اسلامی بسیار گران باشد. به بهانه‏ی‏ این که یازده ماه پیش ایشان پرونده‏ای داشته، گویا کسی هم به خود او اطلاع نداده تا وقتی که به فرودگاه می‏آید، در فرودگاه پاسپورتش را می‏گیرند و می‏گویند شما پرونده‏ دارید و ممنوع‏الخروج هستید.

این کمی غیرطبیعی است. آن‏چه که طبیعی و واقعی است، این است که صحبت‏های ایشان در رابطه با فجایع زیست محیطی در ایران، می‏تواند امروز تاثیراتی در جامعه‏ی بین‏المللی داشته باشد.

این آن عاملی است که مانع خروج آقای زرافشان می‏شود و نمی‏گذارد پروین اردلان‏ها به خارج بیایند و از مصائب و فشارهایی که بر آن‏ها می‏رود، بگویند. در کنار این‏، نوعی آزار و اذیت از سوی جمهوری اسلامی است. اما این لیست وجود دارد و جمهوری اسلامی بر طبق این لیست عمل می‏کند.

در کنار همه‏ی این بازداشت‏ها، سرکوب و فشار سنگین این روزها که انتخاباتی هم توصیف شده، صدای جامعه‏ی مدنی ایران در داخل و خارج، هم‏چنان بلند بوده است:

این نامه‏ها و امضاها، سبب دلگرمی فعالان حقوق بشر در ایران شده است. نظر شما چیست؟

دقیقاً همین‏طور است. جنگ نابرابری است که در آن جمهوری اسلامی از همه‏ی امکانات امنیتی و غیراخلاقی‏اش برای به زانو درآوردن جامعه‏ی مدنی و پیش‏برد آن‏چه که خود می‏خواهد، استفاده می‏کند که همان سیاهی طالبانی را بر ایران برقرار کند.

اما در کنار آن، مقاومت وجود دارد. ما خوشحالیم. شاید نقش ما گزارش‏دهی این مقاومت باشد. اطلاعیه‏ای که از آن نام بردید ـ در رابطه با سودان و عمرالبشیرـ حرکت بسیار جالبی است. یعنی صدای جامعه‏ی مدنی ایران، صدای خاموش نشدنی مدنی ایران است و محکوم کردن جنایاتی است که در سراسر جهان وجود دارد.

در کنار این، همین جامعه‏ی مدنی همان‏گونه که دلاورانه و شاید به نوعی متهم‏اش کنند که هم‏صدا با جمهوری اسلامی از جنگ غزه دفاع می‏کرد، امروز در مقابل جمهوری اسلامی و زمانی که دولت عالی‏ترین مقاماتش را برای حمایت از جنایت‏کاری می‏فرستد که باید محاکمه شود، این حمایت را از دادگاه بین‏المللی و از مجازات برای فراموش نکردن اعلام می‏کند.

امسال، سی‏امین سال‏گرد انقلاب بود. در این سی سال ممکن است همه‏ی ما اشتباهات زیادی انجام داده باشیم و انجام داده‏ایم. اما همین تلاش‏های جامعه‏ی مدنی که اشاره کردید، نشان می‏دهد بسیاری از مسایل را فراموش نکرده‏ایم.

در طی همین سال، تلاش‏های بسیار زیادی برای لغو حکم اعدام شد. متاسفانه، ایران، هم‏چنان بالاترین آمار اعدام را دارد.

اما این تلاش‏ها از سوی جامعه‏ی مدنی در ایران، بیشترین اثرات را برای مبارزه با فراموشی، با مرگ و سیاهی و برای روشنایی و بهار داشته است.