«تأثیر مراکش در ایجاد فضای ضد ایرانی در جهان عرب»

ایرج ادیب‌زاده

وزارت خارجه‌‏ی جمهوری اسلامی ایران، از قطع رابطه‌‏ی پادشاهی مغرب (مراکش) با ایران، ابراز شگفتی کرده و آن را پرسش‌برانگیز خوانده است.

برای بررسی بیشتر این موضوع، با آقای دکتر حسن هاشمیان، استاد دانشگاه در تهران و تحلیل‏‌گر سیاسی خاورمیانه، گفت و گو کرده‌‏ام.

آقای دکتر هاشمیان، آیا بحث مربوط به بحرین برای قطع رابطه‏‌ی دیپلماتیک، فقط بهانه‏‌ای برای ابراز ناخشنودی به سیاست‌‏ها و احساس خطر از نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی در منطقه بوده است؟

مسأله‏ی بحرین تشدید کننده‏ی این جریان بود. می‌‏دانید که کشور مراکش نسبت به سخنان آقای ناطق نوری اعتراض کرد. بحثی که مراکشی‌‏ها مطرح و ادعا می‌‏کنند، این است که اکثر کشورهای عربی و از جمله سوریه، دوست ایران، این سخنان را محکوم کرده‏‏‏‏‏‌اند، اما وزارت خارجه‏‌ی ایران فقط کاردار مراکش در ایران را به حضور خواست و با زبان بسیار تندی با او صحبت کرد.

آن‏ها هم در اعتراض به این کار جمهوری اسلامی، کاردار خود را به مدت یک هفته به مراکش فرا خواندند و بعد از یک هفته هم اعلام قطع رابطه کردند. این ظاهر قضیه است.

ولی در باطن، بحث مربوط به صحرای غربی است که اخیراً الجزایر باز هم این موضوع را تحریک کرده و از آن سو، ایران به الجزایر خیلی نزدیک شده است و در هفته‌‏های اخیر هم آقای احمدی‌‏نژاد به الجزایر سفر کرد.

به همین خاطر، فکر می‏‌کنم مشکلات ایران و مراکش به نوعی به موضوع صحرای غربی مربوط می‏‌شود. مشکلات داخلی هم که بین ایران و مراکش وجود دارد، این‏‌جا تأثیر گذاشته است.

به خصوص که مراکشی‏‏ها فکر می‌‏کنند، ایران به مذهب مالکی که مذهب حاکم در این کشور است، به شکلی توهین کرده است. به همین دلیل، قطع رابطه به این شکل مطرح می‌‏شود.

دکتر حسن هاشمیان / عکس: دویچه‌وله

قطع رابطه‌‏ی پادشاهی مغرب با ایران، چه تأثیر منفی‌‏ای در رابطه‏‌ی ایران با کشورهای عرب و به طور کلی دیگر کشورها، خواهد داشت؟

مراکش، کشور مهم تجاری و اقتصادی برای ایران نیست. همین‌‏طور کشور توریستی هم نیست. ولی چون مراکش بخشی از جهان عرب و همین‏‌طور رییس کمیته‌‏ی فلسطین در جهان عرب است، می‏‌تواند تأثیر به‏‌سزایی در ایجاد فضای ضد ایرانی در جهان عرب ایجاد کند.

همین‌‏طور پس از صحبت تند سعود‌الفیصل بر ضد ایران، قطع رابطه‏ با یکی از کشورهای مهم عربی، در حالی که با مصر هم رابطه نداریم، می‌‏تواند فضای روانی منفی‌‏ای را ایجاد کند.

اما از نگاه ایران، این قضیه که بین مغرب و ایران پیش آمده، در سطحی نیست که روی قطع روابط تأثیر بگذارد و فکر می‏‌کنند این قطع رابطه تحت تأثیر عوامل دیگری صورت گرفته است.

چون ایرانی‏ها معتقد هستند آن‌‏چه اتفاق افتاده، اتفاق پیش پا افتاده‏‌ای است و از طریق گفت‏ و گو می‌‏توان آن را حل کرد و نباید به قطع رابطه منجر شود.

به خصوص که در سال ۲۰۰۷ هم روابط ایران و مغرب، خیلی گسترش پیدا کرد و حتا آقای احمدی‌‏نژاد هم از پادشاه مغرب، محمد ششم، دعوت کرد که به ایران بیاید. بنابراین، ایران از زاویه‏‌ی دیگری به این بحران نگاه می‌‏کند، ولی مغرب با دید دیگر و توجه به مسایل دیگری این موضوع را دنبال می‏‌کند.

به مسأله‏ی فلسطین و مسایل دیگر منطقه اشاره کردید. در حال حاضر، بسیاری از کشورهای عربی میانه‌‏رو، مثل مصر، عربستان، مراکش، اردن، امارات و … در برابر روند صلح خاورمیانه میانه‏‌روی می‌‏کنند و خواهان گفت و ‏گو و تشکیل کشور مستقل فلسطین در کنار اسرائیل هستند. به همین جهت هم مورد حملات تبلیغاتی جمهوری اسلامی قرار گرفته‌‏اند. فکر می‏‌کنید، قطع رابطه‏‌ی مراکش با ایران، هشداری از سوی این کشورها‏، به جمهوری اسلامی است؟

می‌‏تواند این‌‏طور باشد. ضمن این‌که در روزهای اخیر هم شاهد حمله‏‌ی تندی از سوی مسئولان فتح و حکومت خودگردان فلسطین، بر ضد ایران و به خصوص بر ضد رهبری ایران، بودیم.

آقای محمود عباس، به شدت به آقای خامنه‌‏ای حمله کرد. هم‏‌چنین آقای یاسر عبدالربو، رییس کمیته‏‌ی اجرایی سازمان آزادی‌‏بخش فلسطین، به شدت به ایران حمله کرد.

بنابراین، شاهد موجی از حملات تبلیغاتی علیه ایران هستیم و به اعتقاد من، ایران باید سیاست خیلی نرم و محتاطانه‌‏ای را نسبت به آن‌‏ها پیش‏ بگیرد. چون الان از هر سو دارند به ایران حمله می‏کنند و این نباید به درگیری و تصادم میان ایران و این کشورها منجر شود.

چنین درگیری‏‌هایی از سوی این کشورها مورد بهره‏‌برداری قرار می‌‏گیرد و ممکن است جایگاهی را که ایران در قضیه‏ی فلسطین در جهان عرب پیدا کرده، تحت‏‌الشعاع قرار دهد. هدف این کشورها هم مخصوصاً همین است که این جایگاه تحت‏‌الشعاع قرار بگیرد.

نظرتان در‌باره‏‌ی حمایت آقای احمدی‌‏نژاد، رییس جمهوری اسلامی ایران، از ژنرال عمرالبشیر (که به اتهام دست داشتن در جنایت جنگی در دارفو، تحت پیگرد بین‌‏المللی قرار گرفته) که باعث شگفتی ناظران سیاسی در غرب شده است، چیست؟

ایران با سودان، به خصوص در آن‏‌چه تحت عنوان مبارزه با غرب و آمریکا تلقی می‌‏شود، خود را هم‌‏پیمان می‌‏داند. سودان دائماً از حقوق ایران در پرونده‌‏ی هسته‌‏‏‏‏ای حمایت کرده است. ایران حکمی را که در رابطه عمرالبشیر صادر شده، غیرعادلانه و در جهت تضعیف کشورهایی می‏‌داند که سیاست‌‏های آمریکا در منطقه را برنمی‌‏تابند.

از نظر ایران، آمریکایی‌‏ها نهادهای مربوط به حقوق بشر را به شکلی به عنوان اهرم درنظر می‌‏گیرد و علیه آقای بشیر به کار گرفته می‌‏شود. ضمن این‌که، وضعیت سودان و آقای بشیر در جهان عرب، مسأله‏ی خیلی حساسی است.

ایران با حمایت از بشیر می‌‏تواند با ملت‌ها و توده‏‌های عربی که از حکمی که در مورد آقای بشیر صادر شده، خشمگین هستند، ابراز هم‏‌دردی کند و جایگاه خود را در میان مردم عرب بیشتر تثبیت کند.

هم‌‏چنین، ایران و سودان سیاست‏‌های مشابهی را از جمله در حمایت از حماس، دنبال می‏‌کنند. چنان‌که آقای لاریجانی در سفر به سودان، آقای ابومزروق، نفر دوم در حماس را همراه خود به این کشور بردند که نزدیکی ایران و سودان در مسأله‏ی فلسطین را نشان می‌‏دهد.

در مسایل دیگر خاورمیانه هم ایران تقریباً با سودان شریک است. در مسایلی که در لبنان اتفاق می‏افتد، در آن‏چه اخیراً در غزه اتفاق افتاد، سودان تقریباً دیدگاه‏‌های مشابهی با ایران دارد.

به همین خاطر، ایران به سودان به عنوان یک متحد اساسی خود در منطقه‏‌ی آفریقا، نگاه می‌‏کند و از این طریق می‌‏خواهد در آن‏‌جا به شکلی نفوذ داشته باشد. به خصوص که در شمال سودان مصر قرار دارد که با ایران قطع رابطه کرده و از این نظر هم سودان برای ایران خیلی حائز اهمیت است.