«کاهش قیمت نفت به دنبال بحران اقتصادهای کلان»

ایرج ادیب‌زاده

اروپایی‌ها سه‌شنبه سوم مارس، ۱۳ اسفند‌ماه با خبرهایی ناخوشایند، یعنی بدتر شدن اوضاع اقتصادی جهان از خواب بیدار شدند. رادیو و تلویزیون‌ها خبرهای مهم خود را با افت سهام و بورس‌ها آغاز کردند.

برای بررسی این افت سهام و بورس‌های مهم چشم‌انداز باز هم بدتر برای اوضاع اقتصادی جهان با آقای دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد در بازار جهانی انرژی در لندن گفت و گو کرده‌ام.

آقای دکتر منصور، علت سقوط بورس‌ها، سقوط نفت و دلار که نگرانی تازه‌ای در اقتصاد جهان به‌ وجود آورده، چیست؟

با خلاصه بسیار مفیدی که شما فرمودید کار بنده آسان‌تر شد. با خبرهایی که از چهارگوشه جهان می‌رسد عمده‌ترین موتور اقتصاد جهان یعنی اقتصاد آمریکا به‌طور مدام اخبار منفی بوده است.

روز دوشنبه، تمامی سهام آن‌ها به‌صورت بی‌سابقه‌ای افت کرد و تمامی شاخص‌های آمریکا اعم از داجونز و نزدک (‌NASDAQ‌) افت‌های بسیار شدیدی را تجربه کردند.

پشت این قضیه چندین خبر در مورد اقتصاد مکروی آمریکا و سیاست‌های دولت آمریکا نهفته است درمورد اقتصاد مکرو موسسه تولیدات صنعتی آمریکا دوشنبه گزارشی‌ را عرضه کرده است که نشان داد تولید صنعتی آمریکا برای سیزدهمین ماه مدام افت داشته است.

همین‌طور در دیگر گوشه جهان، خبر این بود که تولید صنعتی چین برای هفتمین ماه مداوم افت داشته است به ‌این ترتیب اقتصاد‌های بزرگ جهان که مصرف‌کننده و واردکننده بزرگ به‌ویژه در مورد نفت و انرژی هستند‌، دچار یک انقباض هستند به این ترتیب تمامی شاخص‌های بزرگ اروپا و آسیا سقوط کرده‌اند و به قیمت کم‌سابقه یا بی‌سابقه‌ای در عوض ۱۰ سال گذشته رسیده‌اند.

این مسأله قیمت برخی از کالاها را از جمله نفت را که اشاره فرمودید متأثر کرده‌ است. برای این‌که وقتی اقتصادهای کلان جهان که مصرف‌کننده بزرگ نفت هم هستند از نیرو بیفتند و واردات و مصرف را کم کنند طبیعی است که قیمت جهانی انرژی و نفت هم افت خواهد کرد.

دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد انرژی

آقای دکتر منصور فکر می‌کنید این افت و کاهش قیمت سهام، دلار تا کجا ادامه پیدا کند؟

پیش‌بینی زمان برای آن خیلی مشکل است بستگی به ‌این دارد که با کدام مدل‌ها کار می‌کنیم، بنده فکر می‌کنم در اقتصاد آمریکا در حدود دو سال طول خواهد کشید ولو که مراجع بسیار بزرگ در آمریکا روی یک سال تکیه می‌کنند.

فکر می‌کنم در آمریکا حدود دو سال طول خواهد کشید، در اروپا احیاناً اندکی طولانی‌تر به‌ویژه در انگلستان که اوضاع بسیار نابه‌سامان‌تری دارد و هر روز خبرهایی که به‌ویژه در بخش مالی، بانکی و بیمه می‌رسد ناگوارتر و ناباورتر هستند.

روز دوشنبه، این خبر که اچ‌اس‌بی‌سی (‌HSBC‌)، بزرگ‌ترین بانک بریتانیایی مجبور شده است دوازده و نیم میلیارد سهام جدید به بازار عرضه کند یعنی ارزش سهام خودش را رقیق‌تر کند، سبب شد که بخش بانکی و به‌طور کلی مالی لندن سقوط کند که بعد از چند ساعت توکیو و سنگاپور را تحت تأثیر قرار داد.

آقای دکتر منصور به پایین رفتن قیمت نفت اشاره کردید‌، اقتصاد برخی کشورهای خلیج فارس بیش‌تر از همه ایران، وابسته به آن است و از رقم بی‌سابقه ۱۴۷ دلار در تابستان گذشته یعنی ماه ژوئیه به ۳۵ دلار سقوط کرده است. فکر می‌کنید این نزول قیمت تا کجا ادامه پیدا کند؟

عمده‌ترین عاملی که برای افزایش قیمت نفت وجود دارد افزایش تقاضا است، افزایش تقاضا مربوط به رشد مصرف در کشورهای بزرگ مصرف‌کننده است وقتی این‌ها در مصرف خودشان دچار گرفتاری هستند طبیعی است که قیمت افت خواهد کرد.

منتها عوامل دیگری تأثیر می‌گذارد مثلاً دولت آمریکا تصمیم گرفت برای نجات گروه ای‌آی‌جی (‌AIG‌) بزرگ‌ترین بیمه جهان با تزریق کردن سی میلیارد دلار، دخالت کند. گزارشی که دوشنبه منتشر شد این بود که این شرکت برای سه‌ ماهه اخیر ۶۱.۷ میلیارد دلار ضرر داشته است.

این شرکتی است که قبلاً از دولت آمریکا در مقابل واگذار کردن ۸۰ درصد سهام خود صد و پنجاه میلیارد دلار وام دریافت کرده ‌است همین که دولت آمریکا تصمیم گرفت سی میلیارد دلار دیگر در این شرکت تزریق کند بازار را هراسناک می‌کند.

یعنی بازار از این‌که دولت با تمام وجود و با خطر انداختن بسیاری از عوامل برای نجات شرکت‌های بزرگ وارد می‌شود نشان می‌دهد که دولت از نظر وضعیت اقتصادی هراسناک است.

امروز قیمت نفت، قیمت مارژینال نفتی که تولید می‌شود در حدود ۳۵ دلار است در نتیجه قیمت منطقی در حد چنین مصرفی ۳۴ دلار است قیمتی که دوشنبه در لندن برای نفت ثبت شده است حدود ۴۲ دلار و در نیویورک ۴۱ دلار برای تحویل ماه آوریل آینده است.

منتها این قیمت‌های مارژینال در کشورهای اوپک زیر ۱۰ دلار است هستند ولی هرگز مصرف نفت در جهان به رقم سی ملیون بشکه در روز نخواهد رسید، به‌ این ترتیب وقتی از میزان تولید اوپک قدم را فراتر می‌گذاریم به میادینی می‌رسیم که هزینه تولید آن‌ها بالاتر هستند و متوسط این هزینه‌ها برای تأمین مصارف موجود امروز، قیمت را در حدود ۳۵ دلار تثبیت می‌کند، منتها عوامل زودگذر و ضربه‌هایی که به اقتصاد وارد می‌شود می‌تواند چندین دلار بالا ‌پایین کند.

آقای دکتر منصور اگر اجازه بدهید نگاهی به ایران داشته باشیم، در همین رابطه پایین رفتن شدید قیمت‌ نفت در بازارهای جهانی، جمهوری اسلامی در تنظیم و ارائه بودجه سال ۸۸ با مشکلات جدی روبه‌رو شده است بعد از منحل کردن غیر کارشناسی سازمان برنامه و بودجه که به شکل علمی لایحه بودجه را تنظیم می‌کرد سخن‌گوی دولت گفته است که مجلس شورای اسلامی هم در تصویب بودجه کاره‌ای نیست. به‌نظر می‌رسد که با حساب کردن نفت ۳۰ یا ۳۵ دلار در بودجه در سال آینده گرانی و تورم در ایران بیشتر شود، مردم فقیرتر شوند در ضمن دست ‌و ‌دلبازی مسئولان جمهوری اسلامی در دادن کمک‌های سرشار به ‌حزب‌الله، حماس، گروه‌های عراقی و دیگران به پایان برسد، چشم‌انداز شما چه است؟

اگر قیمت نفت زیر ۸۰ دلار برسد با هزینه‌هایی که دولت ایران پدید آورده و تعهدهایی که در داخل و خارج کرده است و تعهداتش عمدتاً تعهدهای عمرانی نیست بلکه تعهدهای مصرفی است، دست دولت بسته خواهد شد.

با این واقعیت که امروز قیمت نفت اندکی از ۴۰ دلار پایین‌تر است دولت ایران کمبود خواهد داشت و نخواهد توانست به‌تعهدات ملی در داخل و تعهداتی که در خارج به عهده گرفته است عمل کند.

درنتیجه بسیاری از یاران بین‌المللی را که با بذل و بخشش از خزانه ملت برای خود دست ‌و پا می‌کرد گله‌مند خواهد کرد و احیاناً از دست خواهد داد. بودجه ایران با رقم زیر ۸۰ دلار دچار گرفتاری خواهد شد.

این واقعیت است که قیمت نفت پایین‌تر است و در صندوق ذخیره عرضی هم پولی نیست که از آنجا برداشت شود و فلسفه ایجاد این صندوق این بود که درآمدهای مازاد برای چنین روزهایی که قیمت نفت افت می‌کند در آنجا حفظ شود.

ولی چون تمامی آن‌ها به‌صورت غیر منطقی و نادرست، هزینه، مصرف و ناپدید شده است به ‌این ترتیب پولی در خزانه نیست که بتواند هزینه‌های جاری حتی دادن سوبسید‌هایی که دولت به ناروا انجام می‌دهد برساند.

علی‌رغم افت قیمت‌ها در سطح جهانی، ناگزیر خواهد شد که در این زمینه فشار را بر مردم افزایش دهد قیمت‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و دولت از سوبسیدها خواهد کاست و به‌ این ترتیب انتظار می‌رود که دست دولت بسته‌تر و اقتصاد ایران دچار گرفتاری بیشتری شود.