«ایران، سهم ناچیزی در تولید گاز دارد»

ایرج ادیب‌زاده

یک روزنامه‌ی چاپ ایران از تحمیل قیمت گاز ترکمنستان به ایران نوشته است. روزنامه‌ی قدس نوشت: «مسکو به عشق‌آباد پیشنهاد ۲۰۰ ‌دلاری برای خرید هر هزار متر مکعب گاز از ترکمنستان داد. تهران اما بهای ۳۵۰ دلار را پذیرفت.»

این پرسش را با آقای دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد و کارشناس بازار انرژی در لندن در میان گذاشتم.

آقای دکتر منصور، این تحمیل قیمت گاز ترکمنستان به ایران در زمانی اتفاق می‌افتد که بازار نفت به شدت از رونق افتاده، نفت تقریباً به بهای ۳۰ دلار رسیده که این می‌تواند روی سایر مواد انرژی‌زا هم تأثیر بگذارد. نظر شما چیست؟

نخست، درباره‌ی قیمت جهانی گاز توضیح مقدماتی عرض کنم و آن این‌که گاز به علت ویژگی خودش، قیمت ثابتی در سطح جهان ندارد.

گاز کالایی بسیار پر حجم است و برای نقل و انتقال آن زیر‌ساخت وسیعی نظیر لوله‌های گاز مورد نیاز است. بدون این هزینه‌ی آن به شدت افزایش پیدا خواهد کرد.

از طرف دیگر، وقتی گاز حمل و نقل می‌شود به صورت گاز مایع حمل و نقل می‌شود. مایع کردن گاز فناوری بسیار پیچیده‌ای است که ایران همه‌ی آن را ندارد‌.

دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد و کارشناس بازار انرژی در لندن

در نتیجه، نیازمند همکاری شرکت‌های پیشرفته‌ی جهانی نظیر توتال، شل، رپسول، پترو‌ناس، اینپکس ژاپن و دیگران است.

متأسفانه این شرکت‌ها به علل اقتصادی و سیاسی در دو، سه سال گذشته از استحصال گاز ایران صرفنظر کردند و توتال‌، شل و رپسول عقب کشیدند، پروناس مردد بود، اینپکس ژاپن نیز دو، سال پیش از شرکت در پروژه‌ی میدان آزادگان صرفنظر کرد. به این ترتیب ایران را از نظر تولید دچار مشکل کردند.

نکته‌ی دومی که باید به آن اشاره کرد این است که قیمت جهانی گاز و نفت در سال گذشته به شدت افزایش پیدا کرده است.

قیمت سال گذشته برای ایران ۷۰ دلار بود‌. ایران رقم ۱۴۰ دلار را رد کرد ولی امروز به همان ۳۵۰ دلار تن داده است. این البته از ردیف قیمت‌های بالای جهانی است برای این‌که روسیه با اوکراین قیمت ۴۵۰ دلار را منظور می‌کند.

با وجود این، این قیمت برای ایران نشان‌دهنده‌ی حدود ۵.۴ برابر افزایش است که بسیار سنگین خواهد بود. نکته‌ی سومی که باید عرض بکنم این است که درست است که ایران به لحاظ داشتن ذخایر گازی، کشور دوم در جهان است.

یعنی روسیه حدود ۲۵ درصد ذخایر جهان و ایران حدود ۱۶ درصد ذخایر جهان را دارد. ولی از نظر تولید، ایران سهم بسیار بسیار کمتری دارد.

مثلاً قطر، از همان پارس جنوبی که میدان مشترک ایران است، پنج برابر کل تولید ایران از تمام میادین خود استخراج و استحصال می‌کند.

الجزیره هفت برابر ایران تولید دارد، مصر چهار برابر ایران‌، نیجریه سه برابر ایران و روسیه ۵۲ برابر ایران تولید دارد. یعنی ایران به لحاظ سرمایه‌گذاری برای استخراج گاز بسیار عقب‌افتاده است و طبق گزارش مسئولان صنعت گاز در ایران حدود ۱۴ میلیارد دلار سالانه نیاز به سرمایه‌گذاری وجود دارد و دولت از تأمین این سرمایه‌گذاری ناتوان است.

تولید گاز در ایران به علل مختلف که عمده‌ی آن‌ها بی‌توجهی دولت به این صنعت است، بسیار عقب‌ مانده است و با رسیدن زمستان، فروشنده‌ی آن‌که امروز همسایه‌ی شمالی ایران باشد حداکثر استفاده را از این قضیه خواهد کرد و قیمت آن را بالا خواهد برد.

گاز وارداتی ایران از ترکمنستان روزانه ۲۳ تا ۲۴ میلیون متر مکعب است و پنج درصد گاز وارداتی ایران را تشکیل می‌دهد. در این میان، وزیر نفت کشوری که به گفته‌ی شما دومین معادن طبیعی گاز در جهان را دارد که باز هم یادآوری کردید نمی‌تواند از این سرمایه‌ی طبیعی به خوبی استفاده بکند، برای استفاده‌ی مردم از گاز شرط تازه‌ای گذاشته و گفته است تنها در صورت صرفه‌جویی مردم،‌ گاز قطع نخواهد شد‌. نظرتان در این باره چیست؟

نخست، درباره‌ی مخازن ایران در مورد گاز بگویم که ایران در حدود ۲۸ تریلیون متر مکعب گاز دارد. از این رقم بسیار بزرگ، سالانه فقط در حدود صفر ممیز یازده تریلیون متر مکعب را تولید می‌کند که رقم بسیار ناچیزی است.

به مسأله‌ی شرطی که آقای وزیر نفت و گاز گذاشته‌اند، می‌پردازم، این البته خنده‌دار است به خاطر این‌که مکانیزم صرفه‌جویی همان قیمت است.

وقتی روی کالا قیمتی را می‌گذاریم، نمی‌گوییم شرط صرفه‌جویی بگذاریم، شرط صرفه‌جویی وقتی است که شما این را بدون قیمت تحویل بدهید، آن‌وقت از مردم می‌خواهید که در مصرف رعایت کنند.

ولی این‌که قیمت را بالا می‌برید و در جای دیگر هم صحبت می‌کنید که این قیمت‌ها باید معادل قیمت جهانی باشد، در این صورت خود قیمت، تنظیم‌کننده‌ی‌ میزان صرفه‌جویی مردم است.

گذاشتن شرط دیگری، مسأله را به امر تبعیض تبدیل می‌‌کند زیرا معلوم نیست که با کدام مکانیزم تصمیم خواهید گرفت که خانواری در مصرف گاز صرفه‌جویی کرده یا نکرده است و قطعاً این شامل حال میلیاردهای جمهوری اسلامی نخواهد شد‌.

آقای دکتر منصور، شاید تنها نکته‌ی خوب و امیدوار کننده در این معامله‌ای که انجام شده (‌هر چند با قیمت بسیار بالاتر از بازار کنونی گاز) این می‌تواند باشد که مردم استان‌‌های مختلف ایران نگران قطع گاز نباشند. البته اگر وزیر نفت قیمت‌ها را آن‌قدر بالا نبرند که به خصوص مردم فقیر نتوانند از گاز طبیعی استفاده بکنند، نظر شما هم همین است؟

امیدواریم چنین بشود‌. برای این‌که زیرساخت گازرسانی در جمهوری اسلامی می‌تواند با تغییر شرایط جوی دچار مشکل شود. امیدواریم چنین نباشد و مردم مثل سال گذشته رنج نبرند.

در مجموع چنین است که ظاهراً دولت احمدی‌نژاد با پایین آمدن درآمدهای نفتی راه دیگری ‌ندارد، چون همه‌ی ذخیر‌ه‌ها را مصرف کرده‌اند و چیز قابلی به جز افزایش قیمت‌ها باقی نگذاشته‌اند.

به افزایش قیمتِ مایحتاج مردم از جمله گاز، و کاستن تمام سوبسیدهایی که صرف می‌کردند، متوسل خواهند شد. در نتیجه این تحمیل بزرگی، روی قیمت‌ها برای مصرف‌کننده خواهد شد.