«در سینمای ایران، کپی‌برداری می‌شود»

ایرج ادیب‌زاده

جشن سالگرد تولد فستیوال سینمای سه قاره نانت در این شهر غربی فرانسه با روشن کردن ۳۰ شمع با حضور کارگردانان و سینما‌گران شرکت‌کننده و دعوت شده از جمله امیر نادری و ابوالفضل جلیلی، دو کارگردان مولف سینمای ایران برپا است.

اما ویژگی دیگر فستیوال سه قاره نانت، علاقه‌مندی دست‌اندر‌کاران آن به سینمای ایران بوده است. درباره این فستیوال با محمد حقیقت، کارگردان و کارشناس سینمای ایران در فرانسه گفت و گو کرده‌ام.

هر سال، دست کم یک فیلم از ایران در برنامه مسابقه‌ فستیوال سه قاره حضور داشته است. سال اول در سال ۱۹۷۹ که هم‌زمان با انقلاب بود‌، برادران ژالادو از من خواستند به آن‌ها یک فیلم را معرفی کنم، چون فرصت خیلی کم بود، ‌به یاد فیلم آقای بهرام بیضایی به نام «کلاغ» افتادم و آن را معرفی کردم.

منتها فرصت نبود آن‌ها این فیلم را ببینند، بر مبنای صحبت من این فیلم را قبول کردند و در مسابقه گذاشتند که همان سال، آقای بیضایی جایزه ویژه داوران این مسابقه را برد.

از همان موقع به بعد، حداقل یک یا دو فیلم از ایران بود. به ویژه در سال ۱۹۹۰‌، مروری بر آثار بزرگی با حدود ۴۰ فیلم از قبل و بعد از انقلاب در این فستیوال برپا شد که می‌توانیم بگوییم اولین فستیوال در خارج از کشور بود که هم‌زمان فیلم‌های قبل و بعد از انقلاب را یک جا نشان می‌داد‌.

مسوولان فارابی و غیره، هیچ علاقه‌ای نداشتند که فیلم‌های قبل از انقلاب به نمایش در بیاید، ولی توانستیم این فیلم‌ها را از کشورهای گوناگون جمع کنیم.

فیلم‌های قبل از انقلاب، هم‌زمان با فیلم‌های بعد از انقلاب و با یک ترکیب بزرگ در این فستیوال به نمایش در‌آمد. فیلم‌سازان خیلی مهمی مثل آقای گلستان‌، فرخ غفاری و خیلی از فیلم‌سازان مشهور، در آن سال یعنی ۱۹۹۰در این فستیوال شرکت کردند.

محمد حقیقت، منتقد سینما / عکس: زمانه

سی‌امین جشنواره از بیست و پنجم نوامبر تا دوم دسامبر (پنجم تا دوازدهم آذر) ادامه دارد. ۱۲ فیلم از آسیا‌، آفریقا و آمریکای لاتین برای بخش مسابقه برگزیده شدند، اما جای سینمای ایران در این بخش خالی است.

می‌توانیم بگوییم در این چند ساله اخیر، فیلمی در مسابقات فستیوال‌های خیلی مهم مثل کن، ونیز و... نبوده است، منهای فیلم آقای مجیدی که در فوریه همین امسال در بخش مسابقه برلن بود، ولی سینمای ایران حضور خاصی در فستیوال‌های مهم نداشت‌.

یک دلیل این است که خیلی کپی‌برداری می‌شود، دیگر این‌که آن کنجکاوی که نسبت به سینمای ایران در طول سال‌ها از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۵ در این ۲۰ سال به وجو آمده بود، کم کم فروکش کرده است.

نکته دیگر این‌که، سینمای آمریکای لاتین و اروپای شرقی خیلی قوی‌تر شدند و توجه‌ها به طرف آن‌ها رفته است. نکته آخر این‌که، اورژینالیته (اصلیت) یکی از چیزهایی که باید جذاب باشد، اخیراً در سینمای ایران کم‌یاب یا شاید تقریباً نایاب است.

با این همه در بخش خارج از مسابقه، یک فیلم ایرانی، فیلم «خستگی» از بهمن معتمدیان حضور دارد. در حالی که کارهای پیشین دو کارگردان مولف و به نام ایرانی، امیر نادری و ابوالفضل جلیلی که هم اکنون در نانت حاضر هستند، جای خالی امسال سینمای ایران را در بخش مسابقه فستیوال پر می‌کند.

آقای امیر نادری از سال ۱۹۸۰، با فیلم «جست‌وجو» در این فستیوال شرکت کرد که در مسابقه بود‌. در سال ۱۹۸۵ با فیلم «دونده» توانست جایزه بزرگ این فستیوال را به دست بیاورد.

چند سال بعد از آن هم با فیلم «آب‌، باد و خاک‌» موفق شد برای بار دوم جایزه بزرگ فستیوال را به دست بیاورد. بعد از آن، آقای جلیلی بود که توانست با دو فیلم، دو بار جایزه اول این فستیوال را به دست بیاورد.

ولی جدا از این‌ها‌، فیلم‌های خیلی زیادی از ایران، جایزه‌های گوناگونی در این‌جا برده‌اند‌. دو سال پیش، فیلم «‌چند کیلو خرما برای مراسم تدفین‌» به کارگردانی سامان‌ سالو جایزه بزرگ این جشنواره را برد.

امسال به مناسبت سی‌امین سالگرد این فستیوال، مسوولان تصمیم گرفتند از کارگردانانی که موفق شده‌اند دو بار جایزه بزرگ این فستیوال را تصاحب کنند، دعوت کنند. از سراسر دنیا چهار کارگردان بودند که هر کدام دو بار موفق به دریافت این جایزه شدند. از ایران دو کارگردان یعنی آقای نادری و آقای جلیلی هستند.

ستایش از امیر نادری و ابوالفضل جلیلی، دو کارگردان ایرانی که دو بار «بالن طلایی» این فستیوال را بردند با رویداد‌های دیگری همراه شد. از جمله فیلم مستند جالبی است که فیلمساز جوان ایرانی ساکن هلند در‌باره امیر نادری ساخته است. این فیلم همراه فیلم «انتظار» نادری به نمایش در می‌آید.

گرفتاری‌های اقتصادی، عقیدتی و سیاسی و بد‌تر از همه سانسور، سد راه کارگردانان ایرانی است. محمد حقیقیت سانسور شدید را یکی از مشکلات اصلی دوران کنونی سینمای ایران توصیف می‌کند.

توجه داشته باشیم که در این دو سال اخیر، سانسور روز به روز شدید‌تر می‌شود و هر‌چه سانسور شدید‌تر شود، بر وضعیت فرهنگی، به ویژه سینما تأثیر می‌گذارد.

به این نتیجه رسیده‌اند که سینما‌، کاربرد خیلی مهمی نه تنها در ایران بلکه در سطح بین‌الملل دارد. بنابر‌این بیشتر حواسشان جمع سینما است و روی آن و خیلی از کارگردانانی که با آن‌ها در تماس هستیم، نظارت می‌کنند.

همه ناراضی و گله‌مند هستند و می‌گویند ما نمی‌توانیم کار بکینم. حتی بعضی از آن‌ها سوال می‌کنند که می‌شود در کشورهای خارج کار کرد‌؟

به آن‌ها گفتم تا آنجایی که می‌دانم در کشورهای خارج هم دشواری‌های خودش وجود دارد. دشواری‌های فرهنگی‌، اقتصادی‌، زبان و غیره‌. بنابر‌این باید بتوان یک راه‌حل، در ایران پیدا کرد.

نمایی از فیلم «وگاس» به کارگردانی امیر نادری

اما با بالا رفتن تعداد فستیوال‌های سینمایی در جهان، مسوولان برخی فستیوال‌ها از جمله فستیوال سه قاره نانت با پیدا کردن راه‌حلی که کمک به تولید فیلم‌های خوب در کشورها است، قدم مثبتی در این راه بر‌داشته‌اند.

تعداد فستیوال‌ها خیلی زیاد شده است. در سراسر دنیا بیش از هزار فستیوال فیلم وجود دارد. بنابر‌این همه آن‌ها با مشکل پیدا کردن فیلم خوب روبه‌رو شده‌اند.

از این جهت، فستیوال سه قاره و بعضی از فستیوال‌های دیگر به شرکت در تولید فیلم‌های کشورها شروع کرده‌اند. مثلاً در فستیوال سه قاره، سعی می‌شود به نوعی در تولید فیلم‌های کشورهای سه قاره شرکت داشته باشند.

مستقیماً کاری انجام نمی‌دهد، ولی تهیه‌کننده پیدا می‌کند. شرط آن این است که بعداً این فیلم‌ها را برای فستیوال خودش بگیرد‌.

بعضی از فستیوال‌ها مثل رتردام و غیره هم این چند ساله به همین کار دست زده‌اند تا فیلم‌هایی را که می‌توانند جلب توجه کنند و هنری باشند، جذب کنند. در این سال‌ها این نکته جدیدی است.

و حرف آخر این‌که شهر نانت، شهر ژول‌ورن، شهر ساختمان‌های تاریخی، تا هشت روز، پایتخت سینمای سه قاره آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین خواهد بود. با روشن کردن ۳۰ شمع برای سی سالگی این فستیوال سینمایی که تا کنون سینما‌گران بسیاری را به جهان سینما و تهیه‌کنند‌گان و پخش‌کننده‌ها معرفی کرده است.