پیش‌نیازهای صلح پایدار در خاورمیانه

ایرج ادیب‌زاده

«خاورمیانه‌ی بزرگ» طرحی است که بویژه بعد از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر در آمریکا، توسط رییس‌جمهور آمریکا و همکاران او در محدوده‌ای از موریتانی در آفریقا تا پاکستان که ۲۲ کشور عرب و سه کشور غیر عرب منطقه، یعنی ایران، اسراییل و پاکستان را شامل می‌شود، در دستور کار قرار گرفت.

علی راست‌بین، رییس «انستیتو بین‌المللی مطالعات استراتژیک‌» در پاریس، از انگیزه‌ی برپایی این کنفرانس می‌گوید:

انگیزه‌ی ما در برگزاری این سمینار به انگیزه‌هایی که ما برای تأسیس انستیتو مطالعات استراتژیک در پاریس داشتیم، برمی‌گردد و آن انگیزه، بررسی و مطالعه‌ی مسایل استراتژیک سیاست بین‌الملل در رابطه با محیط زیست، دفاع و اقتصاد است.

همین طور محیط مناسب برای بحث و گفت و گو بین صاحب‌نظران و پژوهندگان را ایجاد کنیم.

مهم‌ترین مسأله‌ای که در این کنفرانس عنوان شد و همه در آن مشارکت داشتند و مذاکره کردند و به اتفاق آرا به نتیجه رسیدند، این است که برای رسیدن به صلح در این منطقه‌ی بحرانی که قلمرو طرح سیاسی استراتژیک جدید ایالت متحده آمریکا را تشکیل می‌دهد، جز پایان دادن به جنگ فلسطین و برچیده شدن پایگاه‌های نظامی غرب در این منطقه و همین طور پایان یافتن حضور نظامی قدرت‌ها در آب‌ها و خشکی‌های خاورمیانه و آسیای مرکزی و نیز اعلام فضای امن در آب‌های اقیانوس هند، خلیج فارس و دریای عمان تا کانال سوئز و همین طور استقرار همکاری و همبستگی کشورهای منطقه برای حفظ امنیت و منع حضور سلاح‌های کشتار جمعی و هسته‌ای با حمایت و نظارت مستقیم سازمان ملل، راهی وجود ندارد.

البته در میان سخنرانان بودند کسانی که با رفتن نیروهای غربی از این منطقه مخالف بودند. آقای پاشکو، نماینده‌ی پارلمان اروپا یکی از آنان بود که استدلال می‌کرد «رفتن ارتش‌های غربی از منطقه با جانشین شدن آنان توسط تروریست‌ها مصادف خواهد بود.»

در این کنفرانس، ایران یکی از موضوع‌های محوری، بویژه در مسأله‌ی انرژی هسته‌ای و مبارزه با مواد مخدر بود. علی راست‌بین چنین شرح می‌دهد:

مسأله‌ی ایران موضوع انرژی هسته‌ای بود که معتقد بودند جز مذاکره و گفت و گوهای دیپلماتیک راه دیگری وجود ندارد. مسأله‌ی ارزنده‌تری که در این موارد مطرح شد، مسأله‌ی مبارزه با مواد مخدر بود.

دکتر هوشنگ حسن‌یاری (عکس: ایرج ادیب‌زاده، زمانه)

هوشنگ حسن‌یاری، استاد مسایل نظامی استراتژیک و روابط بین‌الملل دانشگاه کالج نظامی سلطنتی کانادا در اونتاریو، مسایل امنیتی خلیج فارس و تاریخ دخالت خارجی‌ها در منطقه را بررسی کرد. او به رادیو زمانه می‌گوید:

سخنرانی من حول محور مسایل امنیتی خلیج فارس دور می‌زند و علل و مسائلی که باعث شده که یک سیستم امنیتی جمعی در این منطقه به وجود نیاید.

از جمله، صحبت‌هایم راجع به تاریخ دخالت‌های خارجی‌ها در منطقه‌ی خلیج فارس بوده و این که این دخالت‌ها به چه شکلی بر تصمیم‌گیری‌های دولت‌های حوزه‌ی خلیج فارس تأثیرگذار بوده و این که تا چه حدی این دخالت‌ها توانسته مانع از هم‌گرایی بیشتر یا هم‌گرایی به طور کلی، در منطقه‌ی خلیج فارس بشود.

دخالت پرتقالی‌ها در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی از مواردی بود که به آن اشاره شد. بعد از آن، انگلیسی‌ها جای پرتقالی‌ها را گرفتند. دخالت‌های انگلیس به خصوص در ابتدا برای امن کردن راه هند بوده است.

دکتر پیروز مجتهدزاده (عکس: ایرج ادیب‌زاده، زمانه)

پیروز مجتهدزاده، پژوهش‌گر و استاد دانشگاه لندن و استاد کنونی دانشگاه تربیت مدرس در ایران، در گفت و گوی اختصاصی با زمانه، از علل ادعای امارات در مورد سه جزیره‌ی ایرانی سخن گفت:

انگیزه‌ی بازگشت من به ایران همین بود که بتوانم از نظر فرهنگی و تحقیقات علمی، کمکی به جامعه بکنم.

این احساس از قبل وجود داشت و هنوز هم وجود دارد که نظام جمهوری اسلامی در روابط خارجی متأسفانه دچار ضعف بسیار زیادی بوده و هست.

این ضعف از دو جهت خیلی محسوس است: یکی از جهت مطالعاتی که متأسفانه به نظر می‌آید آشنایی لازم و عمیق نسبت به مسائل خارجی ایران وجود ندارد؛ برای نمونه در همین مسأله جزایر.

در این چند سالی که من رفت و آمد کرده‌ام، در محافل و مجالس بین‌المللی اسناد و مدارکی را که در این سال‌ها پیدا کرده بودم و مطالعه و تحقیق کرده بودم، ارائه کردم.

در حالی که وزارت خارجه‌ی جمهوری اسلامی ایران در تمام مدت فقط تماشا می‌کرد و اگر هم به دستش می‌رسید - البته افراد منظور من هستند؛ نه دولت - به مناسبت دوستی که با سیاست‌مداران آن طرف آب داشتند، خراب‌کاری هم می‌کردند.

این یک نارسایی و ضعف بسیار بزرگ بود که هم‌چنان وجود دارد. این‌جا را بنده مطالعه کردم و اسناد جمع کردم و حقانیت ایران را به همه‌ی زبان‌های دنیا ثابت کردم؛ اما هزار و یک مطلب در روابط خارجی داریم که نیاز به چنین آشنایی دارد.

فکر می‌کنم دانشگاهیانی که تخصص دارند، باید برگردند و به کشور، به وطن، این خدمت را ارائه بدهند.

این یک نقطه ضعف است نه تعمد. منظورم این نیست که این دولت یا دولت قبلی (هر کدام از این‌ها) تعمدی در خراب کردن روابط خارجی دارند. نارسایی هم به این دلیل است که در نتیجه‌ی انقلاب اگر کارشناس‌هایی داشتیم، همه رفتند.

آلن برونه (عکس: ایرج ادیب‌زاده، زمانه)

سومین میهمان که در کنفرانس پاریس به طور کلی به مسأله‌ی ایران پرداخت، آلن برونه، نویسنده و سینماگر فرانسوی و از کارشناسان سینمای ایران بود که تحلیل جالبی را درباره‌ی سینمای جنگ ایران، ارائه داد که هم تخصصی بود و هم تاریخی. او در این باره می‌گوید:

در این کنفرانس شرکت کردم؛ چون موضوع جنگ بین ایران و عراق، در فرانسه زیاد شناخته نشده است و توضیحات کاملی راجع به این جنگ وحشتناک دادم.

از اول ۱۹۷۵ شروع کردم و راجع به قرارداد شاه وقت ایران و صدام حسین که معاون البکر بود، صحبت کردم.

بعد حمله به ایران توسط ارتش عراق و ادامه‌ی این جنگ به مدت هشت سال و مخصوصا راجع به دفاع مقدس صحبت کردم و شجاعت و هماهنگی بین ارتش ایران، پاسداران و هم بسیجی‌ها.