جای خالی محققان ایرانی در کنگره «نگاه اروپا به شیعه»

ایرج ادیب‌زاده

روزهای ۲۵ و ۲۶ سپتامبر شهر استراسبورگ فرانسه شاهد برگزاری کنفرانسی با عنوان «نگاه اروپا به شیعه» بود. پاشا مبشر که از مبتکران برگزاری این همایش بوده، در مورد حضور پژوهشگران مختلف و مباحث مطرح شده در این همایش به سؤالات من پاسخ داده است.

کنگره با حضور محققین چند کشور و در چه فضایی برگزار شد؟

۱۵ محقق اروپایی از کشورهای هلند، اتریش، فرانسه، انگلستان و آلمان در این کنگره حضور داشتند.

اکثر کسانی که در این کنگره شرکت کردند، مسلمان نبودند؛ ولی با گروه‌های مسلمان عراقی، ایرانی یا ترک در ارتباط بودند.

مطالب مطرح شده هم درباره‌ی سنت و آداب رسوم شیعیان در اروپا بود.

مهم‌ترین نکاتی که در مورد مذهب شیعه در این کنفرانس مطرح شد، چه بود؟

مذهب شیعه به عنوان یک اقلیت اسلامی در اروپا شناخته می‌شود. تعداد فرقه‌ها و گروه‌های این اقلیت هم زیاد است. اولین مطالبی که عنوان شد، نشناختن این اقلیت مذهبی در اروپا، کمبود کارهای دانشگاهی و تحقیقات اجتماعی درباره‌ی این گروه برمی‌گشت.

درباره‌ی پیامدهای به وجود آمدن یک حکومت شیعه در ایران هم صحبتی شد؟

این کنگره بیشتر درباره شیعیان در اروپا بود. اما در مورد کشورهایی مثل ایران، ترکیه، افغانستان، عراق هم که مهاجران از آن‌ها راهی اروپا می‌شوند، صحبت شد. اما جنبه‌ی سیاسی زیاد مطرح نشد. شکی نیست که در افکار، جمهوری اسلامی همیشه در نظر بوده است.

به مسائل اجتماعی و سیاسی شیعیان در اروپا هم اشاره‌ای شد؟

دو تا از مراسم شیعیان، عاشورا و ماه رمضان مطرح شده بود. راجع به حسینیه‌ها صحبت شد که یکی از فرق‌های شیعیان با سنی‌ها در اروپا است. به سنت‌هایی اشاره شد که مهاجران ایرانی و عراقی با خود آورده‌اند.

آیا از مراسم قمه‌زنی شیعیان هم که گاه در تلویزیون دیده می‌شود، صحبتی به میان آمد؟

بله، سوژه‌ی خانمی از دانشگاه وین، سمبولیسم شیعه در مطبوعات اروپا بود و صحنه‌هایی را که مربوط به عاشورا بود، نشان دادند و تأکید کردند که این صحنه‌ها بیشتر در عراق دیده می‌شود و در ایران بسیار کم است.

اما تصاویری که برای اروپا، مشکل به نظر می‌آید، تصاویری است که از عراق می‌آید.

به این مسأله اشاره شد که شیعیان بعضی مسایل خرافی را با خود به اروپا آورده‌اند؟

هنوز تحقیقات تا آن حد پیشرفت نکرده است. تعداد مقالات نشان می‌داد که گروه‌های مختصری توانسته‌اند به شیعیان دسترسی داشته باشند.

سازمان‌دهی شیعیان در اروپا مثل سنی‌ها نیست و محققین هنوز دسترسی به گروه‌های شیعیان ندارند. به خصوص در کشورهایی مثل فرانسه که شیعیان مثل سنی‌‌ها دارای سازمان‌دهی بزرگی نیستند که محققین اشانتیون (نمونه) برگی برای انجام تحقیق داشته باشند.

علت غیبت پژوهشگران ایرانی در این کنفرانس بین‌المللی چه بود؟

این موضوع باعث تعجب است. چون برگزارکنندگان گفتند ما از دانشگاه‌ها و سفارت جمهوری اسلامی در پاریس برای حضور در این کنفرانس دعوت کردیم که هیچ کدامشان در این کنفرانس شرکت نکردند.

حال باید پرسید آیا در ایران محققی آشنا به زبان خارجی برای شرکت در این کنفرانس وجود نداشت؟ آیا دولت جمهوری اسلامی مانع حضور محققین در این قبیل نشست‌ها می‌شود؟

غیبت در این کنگره‌ها برای فرهنگ و فلسفه‌ی شیعه - ایرانی مضر خواهد بود چون نمی‌شود دیدگاه‌های شیعه فقط از طریق کشور‌های هم‌جوار مثل عراق‌، افغانستان، ترکیه یا سنی‌‌ها معرفی شود.

بالاخره روزی محققین ما باید در این گفت‌و‌گوی دانشگاه‌ها شرکت کنند و امکان پیشرفت بحث را بدهند.

سخنرانی‌های کنگره به صورت مکتوب در خواهد آمد؟

بله، کتابی در خواهد آمد. امیدواریم این کتاب که مثل هر کنگره‌ای شش ماه تا یک سال طول می‌کشد تا چاپ شود، به انگلیسی و فارسی هم ترجمه شود.

قرار شده است که این کتاب برای محققین اسلام‌شناس ایرانی هم که در آمریکا حضور دارند، فرستاده شود که شاید این حرکت باعث شود که محققین ایرانی بیشتر در این قبیل کنفرانس‌ها شرکت کنند.