«ایران از بحران اقتصادی جهان سود می‌برد»

ایرج ادیب‌زاده

توفانی که از یک سال پیش در تجارت جهانی آغاز شده است، روز دوشنبه یک قربانی جدید گرفت: بانک مشهور «لمن برادرز» چهارمین بانک سرمایه‌گذاری آمریکا نزدیک به چهار میلیارد دلار از دست داده و اعلام ورشکستگی کرد. در این رابطه با دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد در لندن گفت و گو کردم.

ساختمان مرکزی بانک لمن برادرز (عکس: AFP)

فکر می‌کنید ورشکستگی این بانک مهم آمریکایی می‌تواند بر روی تجارت جهانی تأثیری بگذارد؟

بحران مالی حدود یک سال است که در نظام بانکی کشور آمریکا در ارتباط با بخش مسکن شروع شده است. عمده‌ترین بانک‌هایی که از این مسأله، یعنی رکود در بازار مسکن آمریکا رنج برده‌اند، آن‌هایی هستند که بیشترین وام‌ها را به خریداران مسکن داده‌اند.

چون بخش مسکن با رکود روبه‌رو شده است و این مشتریان، توانایی پرداخت آن را ندارند یا برای خود به صرفه نمی‌بینند که شرایط را عوض کنند؛ برای این‌که قیمت مسکن از قیمت وام بسیار فروتر افتاده است.

طبق خبرهای منتشره، بانک لمن برادرز که یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های سرمایه‌گذاری آمریکا است، باز هم نفس بازار مالی را گرفته است و رقم چهار و نیم میلیارد دلاری که اعلام شده، فقط برای سه ماهه‌ی اخیر است و مبالغ بیشتری را قبل از آن از دست داده‌اند.

در نتیجه حجم این ضرر و زیان بانک‌های رهنی حدود دو هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود که تا کنون حدود نیم تریلیون دلار آن اعلام شده است و هر کدام از بانک‌ها به سهم خود، ضربه‌ای از این دریافت کرده‌اند؛ هر کس به اندازه‌ی وام‌هایی که داده بود.

طبیعی است که دنیای مالی و به خصوص بخشی از بانک‌ها که با لمن برادرز ارتباط‌های مستقیم‌تری داشتند، یعنی در پورتفولیوی این بانک سرمایه‌گذاری داشتند، ضرر بیشتری خواهند دید.

بانک HSBC که بزرگ‌ترین بانک بریتانیا است، بیشترین ضرر را از این رهگذر دیده و روز دوشنبه هم یک سوم ارزشش را از دست داده است.

بانک‌های لوید تی.اس.بی و استاندارد چارترد بسیار متضرر شده‌اند؛ برای این که ارتباطاتشان با لمن برادرز زیاد بوده و لوید از سقوط روز دوشنبه، ۷۵ میلیون دلار و استاندارد چارترد هم حدود ۴۱ میلیون دلار ضرر کرده‌اند. ولی یک بانک ژاپنی رقم بالای ۴۶۳ میلیون دلار را از دست داده است.

آیا بانک‌های دیگر اروپایی هم در خطرند؟

در ارتباط با بانک‌هایی که ورشکسته می‌شوند، یک خطر عمومی وجود دارد و یک خطر ویژه.

امروزه بانک‌‌ها به صورت جهانی عمل می‌کنند. در نتیجه هیچ کس نمی‌داند که چه مقدار از سرمایه‌ی فلان بانک فرانسوی نزد بهمان بانک آمریکایی وجود دارد. وقتی آن بانک آمریکایی ورشکسته بشود، معلوم نیست که چه مقدار از ثروت این بانک در معرض خطر قرار گرفته است.

خود این بانک‌ها هم این مسائل را اعلام نکرده‌اند؛ ولو آن‌که مسئولان کشورها، این بانک‌ها را مجبور کرده‌اند که این گزارش‌ها را اعلام کنید و در آینده نزدیک، شاهد روشن شدن بیشتر این قضیه خواهیم بود.

ولی بحران عمومی ناشی از رکودی است که در برخی از بخش‌‌ها خودنمایی کرده و در وهله‌ی نخست در بخش مسکن و مقدار وامی که در این سال‌های رونق مسکن به خریداران مسکن داده‌اند.

به این ترتیب تقریباً همه‌ی بانک‌ها در این قضیه درگیر هستند؛ برخی بیشتر و برخی هم کمتر. به طوری که اعلام شده است که چند بانک دیگر نظیر رویال بانک اسکاتلند بیشتر در معرض خطر قرار دارند. ولی هنوز معلوم نیست که ماجرا تا کجا ادامه پیدا می‌کند.

در واقع یک بخش آن نامعلوم است. برای آن‌که بستگی دارد که بحران مسکن تا کجا ادامه پیدا کند و چه تعداد از مشتریان از پرداختن وام‌ها خودداری کنند.

یک سرمایه‌گذار چشم به تابلوی بورس استرالیا دوخته است (عکس: AFP)

آن طوری که شما می‌گویید نمی‌توان برای پایان بحران تاریخی گذاشت.

طبیعی است که نمی‌شود برای پایان بحران، تاریخ گذاشت. تمامی این‌ها، حدس و گمان‌هایی است که مطرح می‌شود. برخی بر اساس محاسبات کوتاه‌مدت است که باید منتظر یک سال بود که بسیار خوش‌بینانه است. اما من فکر می‌کنم بحرانی که آغاز شده است، حدود سه سال بر روی سیستم مالی سنگینی خواهد کرد.

آیا این بحران اقتصادی جهان و کاهش قیمت نفت به اقتصاد نابسامان ایران ضربه‌ای خواهد زد؟

ایران هم از این بحران سود می‌برد؛ برای آن‌که درآمد نفتی‌اش افزایش پیدا کرده است. این که با این درآمد نفتی چه کرده است، بحث دیگری است. ولی به صورت بالقوه ایران از این فرصت سود برده است.

اما از طرف دیگر وقتی بحران اقتصادهای بزرگ دنیا را در بر می‌گیرد، بدیهی است که افزایش قیمت کالا، واردات ایران را گران می‌کند.

افت تقاضا در این کشورها طبیعی است که صادرات ایران را دچار کاهش خواهد کرد و تزلزل در بازار پول‌های بزرگ، پول‌های وابسته‌ای نظیر ریال را دچار سرگیجه خواهد کرد.

تمامی این موارد و امکانات سرمایه‌گذاری که در این کشورها دچار اخلال می‌شود (که البته ایران در این زمینه بیشتر مشکلات سیاسی دارد تا اقتصادی) جریان‌های سرمایه‌گذاری در جهان را دچار اختلال می‌کند. از این رهگذر ایران نیز متأثر خواهد شد.

ولی اگر ایران از آن طرف که بهره‌مند شده است، می‌توانست استفاده‌ی درست کند، در واقع سودی که می‌توانست ببرد، بیشتر از زیانی است که متوجهش خواهد شد که متأسفانه چنین نشده است.