«فقط کردها با توافق‌نامه امنیتی آمریکا و عراق موافقند»

ایرج ادیب‌زاده

نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق که برای دومین بار به تهران سفر کرده، در دیدار با آقای محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهوری اسلامی ایران تأکید کرده که اجازه نخواهد داد از کشورش به عنوان پایگاهی برای حمله به ایران مورد استفاده قرار گیرد.

به نظر می‌رسد این سفر و گفت و گوهای آقای مالکی با مسئولان جمهوری اسلامی تحت تأثیر توافق‌نامه امنیتی باشد که قرار است بین بغداد و واشنگتن امضا شود. از آقای سعید شروینی، تحلیل‌گر مسائل سیاسی در آلمان درباره این قرارداد امنیتی می‌پرسم و این‌که آمریکا چه نیازی دارد که با عراق قرارداد امنیتی امضا کند؟

دیدار نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق با محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور ایران

به رغم این‌که این حضور نظامی آمریکا در عراق یکی از دشمنان بزرگ جمهوری اسلامی، یعنی رژیم صدام حسین را از بین برده، ولی جمهوری اسلامی از همان ابتدا نگران بوده که این حضور به یک حضور منطقه‌ای تبدیل نشود و وضعیت به گونه‌ای پیش نرود که این حضور به عامل فشار بر خود جمهوری اسلامی تبدیل بشود. یعنی حضورشان در عراق را در خدمت فشار بر جمهوری اسلامی ببینند.

حالا که این توافق‌نامه دارد می‌رود که امضا بشود و بندهای مختلفی هم دارد که چگونه مناسبات نظامی آمریکا با عراق را تنظیم کند. می‌دانید که پایان سال ۲۰۰۸، آن قطعنامه‌های سازمان ملل که تا حالا به حضور نظامی آمریکا در عراق مشروعیت می‌دادند، اعتبارشان به پایان می‌رسد و آمریکا می‌خواهد از طریق چنین قراردادی رابطه‌اش را با عراق تکمیل کند و ادامه حضور نظامی خودش را در عراق تثبیت کند.

این قرارداد یکی از مشکلاتش این است که بسیاری از مفاد و جزییات آن انتشار پیدا نکرده و کسی نمی‌داند. ولی تا آن‌جایی که گفته می‌شود، حضور دائمی آمریکا، داشتن پایگاه‌های متعدد در این کشور و هم‌چنین این اجازه که آمریکا بتواند از خاک عراق علیه کشورهای منطقه دست به عملیات بزند، ظاهراً بخشی از این قرارداد است.

خود حضور بی‌حد و حصر و این‌که حضور نظامی آمریکا در عراق زمان‌بندی نشود و هم این‌که این اجازه را داشته باشد که به کشورهای دیگر حمله بکند، با توجه به تنش و خصومت‌هایی که بین این دو کشور هست، چیزی نیست که باب طبع جمهوری اسلامی باشد.

حقیقت این است که صرفاً هم به جمهوری اسلامی منحصر نیست و به نظر من کشورهای سنی عرب هم ظاهراً از این قرارداد، با توجه به جزییاتی مبهمی که دارد، چندان خشنود نیستند.

در داخل عراق چه کسان یا گروه‌هایی با این قرارداد امنیتی بغداد - واشنگتن موافق هستند و چه کسانی مخالف هستند؟

می‌شود گفت کردها در زمره موافقان، یعنی موافقان کمتر مشکل‌دار آن هستند. یعنی کردها با توجه به این مزیتی که این حضور آمریکا برای آن‌ها آورده که هم از زیر فشار یوغ صدام حسین بیرون آمدند و هم این‌که متحد بزرگ آمریکا در منطقه هستند، طبیعی است که این حضور نظامی برای آن‌ها بسیار مثبت است و این قرارداد را هم راحت‌تر از هر گروه دیگری بپذیرند.

در میان شیعه‌ها و سنی‌ها این طور نیست. یعنی ما در شیعه‌ها آقای سیستانی را داریم که این قرارداد را نمی‌پذیرد و آقای مقتدا صدر که یک مقدار رادیکال‌تر راجع به این مسأله برخورد می‌کند.

مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و آقای حکیم که متحد جمهوری اسلامی هستند، ملایم‌تر برخورد می‌کنند و معتقدند که باید تغییراتی در این قرارداد صورت بگیرد؛ از جمله این‌که شفاف باشد؛ حاکمیت عراق نقض نشود؛ مسأله کاپیتولاسیون، یعنی این‌که اگر سربازهای عراقی به جرم و جنایتی دست زدند، خود دادگاه‌های عراقی بتوانند پیگیری کنند و این نباشد که فقط آمریکایی‌ها بتوانند پیگیری کنند و از این (دست) تغییراتی که مایلند انجام بشود.

گروه‌های سنی هم تقریباً چنین نظری را دارند. آن‌ها هم با توجه به این‌که ارتباطاتی با کشورهای سنی منطقه مثل عربستان و مصر دارند، حاضر نیستند که این حضور آمریکایی‌ها و ادامه‌اش به لحاظ زمانی مشخص نباشد و چهارچوب‌های آن معین نباشد یا این‌که خود این قرارداد تا حدودی کنترل وزارت دفاع و وزارت کشور عراق را هم برای مدت ۱۰ سال به آمریکایی‌ها واگذار می‌کند، این‌ها را نقض حاکمیت ملی عراق می‌دانند و خواهان تغییر و تحول هستند.

این‌که آیا این تغییر و تحولات در جلسات مجلس انجام بشود و متناسب با خواست شیعه و سنی تغییراتی در این قرارداد انجام بگیرد، مشخص نیست. آمریکایی‌ها می‌گویند که این قراردادی است بین دو دولت از دو کشور و مسأله اداری است و لزومی ندارد که کنگره آمریکا و مجلس ملی عراق، وارد این مسأله بشوند.

گفته می‌شود آقای نوری المالکی ضمناً به تهران هشدار می‌دهد که باعث تحریک افکار عمومی در عراق در مورد این توافق‌نامه نشود.

بله؛ ببینید، آقای المالکی پشت این قرارداد بوده و با همت ایشان و سفر ماه نوامبرش به واشنگتن متن اولیه‌اش تصویب شده و به امضای دو کشور رسیده است و طبیعی است که امروز سنگ‌اندازی در برابر این و اشکال‌تراشی‌های عمده که به نوعی تحریک و تشنج به وجود بیاورد و شیعه‌ها را بیش از پیش بربینگیزاند، زیاد موافق میلش نباشد.

تمام تلاش المالکی هم این بوده که حداقل ایران را از این موضع‌گیری شداد و غلاظی که در رسانه‌هایش دیده می‌شود، به دور بدارد.

ما از یاد هم نبریم آقای ولایتی، به عنوان مشاور عالی آقای خامنه‌ای در زمینه سیاست خارجی، اولین کسی بود که در جمهوری اسلامی سخنرانی خیلی تند و تیزی علیه این قرارداد کرد. بعد همین جا این تبلیغات منفی ایران علیه این موضوع بالا گرفت.

طبیعی است که آقای المالکی به عنوان یکی از طراحان این قرارداد نگران باشد که نکند این قرارداد با تشنج یا تحریک افکار عمومی عراق و خصوصاً در بین شیعیان دارد بالا می‌گیرد، کلاً زیر سؤال برود.

خود آمریکایی‌ها گفته‌اند در این توافق‌نامه امنیتی، به دنبال استقرار دائمی نیروهایشان در عراق نیستند.

طبق آن توافق اولیه قرار بوده که در مرداد امسال، مسأله حل شود و امضای نهایی پای این قرارداد گذاشته شود. ولی همان طور که گفته شد، با توجه به اختلافاتی که با توجه به مواضع کشورهای منطقه و کشورهای همسایه عراق و نیروهای داخلی عراق بالا گرفته، می‌شود گفت یکی از گزینه‌های محتمل این خواهد بود که یک مدتی این عقب بیفتد تا در این توافق تغییراتی ایجاد بشود.

ما یادمان نرود که حتی سرسخت‌ترین مخالفان حضور این آمریکا در عراق می‌دانند که خروج فوری آمریکا از عراق، همانا و بی‌ثباتی بیشتر در این کشور همان. چیزی که خواست هیچ کدام از کشورهای منطقه هم نیست؛ این‌که کشور تکه تکه بشود؛ این کشور بی‌ثباتی‌اش از الان هم بیشتر می‌شود.

ولی از ان طرف هم این برایشان مسأله است که چه قدر بمانند و دارای چه حقوق و اختیاراتی باشند. همان طور که گفته شد، به نظر تمام این فشارها و همه این بحث و گفت و گوها می‌رود که احتمالا در تغییراتی در توافق، بازتاب پیدا کند.