تاثیر منفی افزایش قیمت نفت بر اقتصاد ایران

ایرج ادیب‌زاده

بالا رفتن ناگهانی قیمت نفت در بازارهای جهانی به اندازه‌ی ده دلار و رسیدن به مرز ۱۳۹ دلار در هر بشکه را کارشناسان اقتصادی، شوک نفتی توصیف کردند‌که البته با ابراز نگرانی سران قدرت‌های بزرگ صنعتی روبرو شده که این روزها در ژاپن گرد آمده‌اند. از آقای دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد در دانشگاه رنه دکارت پاریس، علت اصلی این شوک نفتی را می‌پرسم؟

علت اصلی این افزایش شوک جدید آن‌طوری که از ارزیابی‌های گوناگون محافل کارشناسی بین المللی برمی‌آید طی ۲۴ ساعت گذشته ارزش دلار در مقابل یورو سقوط کرده است.

حدود دو روز پیش ژان کلود فیشر، رییس بانک مرکزی اروپا اعلام کرد که قرار است نرخ بهره‌ها در آینده نزدیک در اروپا بالا برود‌ و افزایش نرخ بهره در شرایطی که نرخ بهره در امریکا پایین می‌آید، به معنی این هست که باز هم تحکیم قدرت یورو در مقابل دلار، یا به عبارت دیگر ضعف دلار ادامه پیدا خواهد کرد و ضعف دلار هم معمولاً باعث می‌شود که نفت افزایش پیدا کند.

به این دلیل که بسیاری از سفته‌بازان و‌ گمانه‌زنان بازارهای بین‌المللی در شرایطی که دلار ضعیف است و بازار سهام هم چنگی به دل نمی‌زند، به طرف بازار مواد اولیه و به خصوص نفت می‌روند. و این عامل اصلی همین اتفاقی است که روز جمعه افتاد.

آقای خاوند، برخی از تحلیل‌گران یکی از علل مهم دیگر این شوک نفتی را اظهارات شائول موفاژ، معاون نخست وزیر اسراییل دانستند که آشکارا ایران را به حمله مستقیم نظامی تهدید کرده، نظر شما چیست؟

ببینید، نفت یک کالای بسیار حساس است و طبعاً از عوامل ژئوپولیتیک به شدت تاثیر می‌گیرد. منتها درموردی که شما اشاره می‌کنید، مساله تنش بر سر مساله هسته‌ای ایران ماه‌ها است که ادامه دارد و اظهاراتی از آن نوع که جنابعالی به آن اشاره کردید، بارها تکرار شده است.

بازار نفت این مسایل را تا اندازه‌ای جذب کرده و این اظهارات مربوط به اوضاع ژئوپولیتیک به‌ویژه در خاورمیانه در شرایطی می‌تواند به شدت تاثیرگذار باشد که شاهد یک تصاعد واقعی در عرصه تنش بر سر پرونده هسته‌ای ایران باشیم.

ولی این‌گونه سخنان، من نمی‌گویم که تاثیر نگذاشته، تا آن‌جایی که از ارزیابی بازار طی ۲۴ ساعت گذشته برمی‌آید، عامل اصلی این تحول، بیشتر اقتصادی بوده تا ژئوپولیتیک.

سران کشورهای صنعتی در نشست خود در ژاپن، از بالا رفتن قیمت نفت ابراز نگرانی کردند و گفتند برای اقتصاد جهان، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه نتایج منفی خواهد داشت. به نظر شما هم همین‌طور است؟

بله، ما شاهد شوک سوم نفتی هستیم. شوک اول در سال ۱۹۷۳ و شوک دوم در سال‌های۸۰-۱۹۷۹،بعد از انقلاب اسلامی در ایران اتفاق افتاد. و ما در حال حاضر شاهد شوک سوم هستیم و می‌بینیم که در محافل حرفه‌ای بسیاری از کشورهای اروپایی، سرو صداهای زیادی در مورد این افزایش بهای نفت به پاشده است.
قربانی اصلی و بزرگ این افزایش، به خصوص کشورهای در حال توسعه هستند که وارد کننده نفت محسوب می‌شود و ممکن است این مساله به آینده آن‌ها لطمه بزند.

منتها مساله بر سر این هست که کشورهای بزرگ صنعتی راه حل قاطعی در این مورد در دست ندارند. حتی اگر به اوپک فشار بیاورند که اوپک تولید نفت را بالا ببرد، اوپک درحال حاضر قادر به انجام این کار نیست. چون شاید عربستان سعودی بتواند چند صد هزار بشکه اضافی تولید بکند ولی در حال حاضر تمام کشورهای نفتی با حداکثر ظرفیت خودشان نفت تولید می‌کنند.

به نظر من در ورای این عوامل مقطعی، یک عامل ساختاری و درازمدت هست و به احتمال زیاد کشورهای بزرگ صنعتی هم به آن می‌پردازند و آن عدم دستیابی شرکت‌های بزرگ نفتی است به بسیاری از میدان‌های نفتی که امکان سرمایه‌گذاری در آن‌جا وجود ندارد.

‌در خاورمیانه و در کشورهایی مثل ایران‌، تولید نفت در سطح بسیار بسیار پایینی است. ایران ظرفیت تولید هشت یا نه میلیون بشکه در روز را دارد. اما الان ظرفیتش حدود چهار میلیون بشکه و حتا کمتر چهار میلیون بشکه در روز است.

دوم عراق هم به احتمال بسیار زیاد می‌تواند نفت بیشتری تولید بکند. درواقع شرکت‌های بزرگ نفتی، امکان سرمایه‌گذاری برای بسیاری از میدان‌های نفتی را ندارند و این عامل اصلی بحرانی هست که ما در حال حاضر با آن روبرو هستیم.

آقای دکتر خاوند، خیلی‌ها فکر می‌کنند که بالا رفتن قیمت نفت و سرازیر شدن دلارهای نفتی به‌سوی کشورهای تولید‌کننده نفت، برای این کشورها و از جمله ایران یک موفقیت بزرگ به حساب می‌آید. آیا به نظر شما با توجه به نتایج منفی که این امر برای اقتصاد جهان خواهد داشت، بر اقتصاد ایران هم تاثیر منفی خواهد داشت؟

اگر به‌صورت کوتاه‌مدت به قضیه نگاه کنیم این افزایش شدید قیمت نفت، طبعاً دلارهای بیشتری را به خزانه کشورهای صادر‌کننده نفت و از جمله ایران سرازیر می‌کند.

در سال ۱۳۸۶ ایران از محل صادرات نفت هشتاد و شش میلیارد دلار درآمد ارزی داشت و در سال ۸۷ درآمدش به احتمال بسیار زیاد بیشتر خواهد شد. منتها در ورای این پیامدهای کوتاه‌مدت، عوامل دیگری هست که بر اقتصاد ایران تاثیر منفی دارد.

ایران خودش وارد‌کننده بنزین است و بنابراین قیمت بنزین هم در سطح بین‌المللی به شدت اوج گرفته و ایران بخشی از پولی را که از محل صدور قیمت نفت به‌دست می‌آورد، باید بدهد و بنزین وارد کند.

از طرف دیگر نرخ تورم در جهان رو به اوج است و ‌‌نرخ تورم جهانی هم به آن نرخ بسیار بسیار شدید تورم در ایران افزوده خواهد شد. ایران وارد‌کننده غلات است و نرخ غلات به خاطر افزایش قیمت نفت و مساله حمل و نقل، به‌شدت افزایش پیدا کرده و این هم بر شرایط ایران تاثیر خواهد گذاشت.

بالاخره ایران بیش از پیش در گرداب یک اقتصاد نفتی فرو خواهد رفت و دولت آقای احمدی نژاد کماکان بیش از همه تلاش خواهد کرد فقط و فقط دلارهای نفتی را هزینه بکند. چرا که در حال حاضر چرخ اقتصاد ایران تنها و تنها، به برکت همین دلارهای نفتی می‌چرخد.