«تولید‌کنندگان هم نمی‌توانند قیمت نفت را پایین بیاورند»

بهای نفت در بازارهای جهانی از مرز ۱۳۵ دلار در هر بشکه هم گذشت. این باعث افزایش بهای بنزین و گازوییل برای مصرف‌کنندگان، بویژه در کشورهای غربی و دلیلی برای اعتراض و حتی واکنش‌های خشونت‌آمیز شده است.

از سوی دیگر سازمان اوپک در برابر اعتراض‌ها به افزایش شتابنده‌ی بهای نفت گفته است کاری از دستش ساخته نیست. از آقای دکتر جمشید اسدی، استاد استراتژی انرژی در پاریس می‌پرسم: آیا کنترل بهای نفت از دست اوپک خارج شده و کاری از دست این سازمان برنمی‌آید؟

اعتصاب ماهیگیران فرانسه در اعتراض به افزایش بی‌سابقه بهای سوخت (عکس: AFP)

بله؛ من واقعاً فکر می‌کنم که کاری از دست تولیدکننده‌ها برنمی‌آید. به خاطر این که امروز، قیمت نفت بر مبنای عرضه و تقاضا تعیین شده است. نه بر این مبنا که مثلاً عرضه را کم کرده باشند و یا افزایش تقاضا برای یک دور‌ه‌ی محدود، مصنوعی باشد که بتوان با اقداماتی قیمت را پایین آورد.

عرضه و تقاضا امروز برخورد و تلاقی با هم دارند که این قیمت ناشی از این تلاقی است. چون به شدت تقاضا برای مواد سوختی و بویژه گاز و نفت بالا رفته است؛ کشورهای بیشتری به جرگه‌ی کشورهای در حال رشد و نوظهور قدم گذارده‌اند، نیاز برای سوخت بالا رفته است. این باعث شده است که تقاضا بالا برود و لاجرم قیمت به همراه افزایش تقاضا، افزایش پیدا کند.

به نظر شما کنترل بهای نفت از دست تولیدکنندگان نفت خارج شده است؟

بله، من فکر می‌کنم امروز تقاضا هم به لحاظ کمّی افزایش پیدا کرده، هم به لحاظ کیفی، به کشورهایی که در درجات مختلف رشد اقتصادی هستند، گسترش پیدا کرده است.

مثلاً امروز به توجه به این که هند و چین به شدت در راه توسعه‌ی اقتصادی گام نهاده‌اند، نیازشان به انرژی به شدت بالا رفته است. وقتی نیاز این کشورهای بزرگی که هر یک بیش از یک میلیارد جمعیت دارد، تفاضایشان به نفت و گاز بالا می‌رود، لاجرم قیمت نفت هم به همراه آن بالاتر می‌رود.

در عین حال باید افزود بر این کشورها، کشورهای دیگری مثل آرژانتین و کشورهای دیگری جزو همسایگان هند و چین، که این‌ها هم رشد اقتصادی‌شان شدت و سرعت پیدا کرده و نیازشان به سوخت بیشتر شده است.

حتی کشورهای تولید‌کننده هم نمی‌توانند با افزایش تولید، اگر قادر به انجامش باشند، به طور محسوس و به طور قابل ملاحظه‌ای قیمت نفت را پایین بیاورند.

آقای عبدالله بدری، دبیر کل اوپک، بازار نفت را دیوانه توصیف کرده!

ببینید، البته وقتی اتفاقاتی که بازار نفت می‌افتد، خارج از انتظار ماست، ما آن را رفتاری دیوانه‌وار توصیف می‌کنیم. به نظر من هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است؛ جز باز هم تلاقی عرضه و تقاضا، منتها در سطح خاصی از عرضه و تقاضا.

باید بگویم این افزایش قیمت نفت، در عین حال خبر خوشی است. چرا خبر خوشی است؟ چون نشان‌دهنده‌ی آن است که کشورهای بسیاری در راه رشد اقتصادی شتابان گام نهاده‌اند و در نتیجه، نیازشان به مواد سوختنی برای تغذیه اقتصادشان، بالاتر رفته است.

این که قیمت به طور مرتب افزایش پیدا می‌کند، دلیل عمده‌اش این است که کشورهای نوظهور رشد اقتصادی‌شان به طور متداوم ادامه دارد.

با بالا رفتن قیمت نفت، باز هم بویژه مصرف‌کنندگان کوچک در کشورهای غربی، شاید دست به شورش بزنند؛ شاید مشکلات بیشتری برای دولت‌هایشان به وجود بیاورند. آیا این در درازمدت به ضرر کشورهای تولید‌کننده‌ی نفت نمی‌شود؟

افزایش زیاد قیمت نفت به نفع هیچ کسی نیست و شاید زیان عمده را کشورهای تولید‌کننده‌ی نفت ببرند. اگر این حرف من را کسی شتابان بشنود و شتابان از آن بگذرد، تعجب خواهد کرد که چه طور کسی که نفت می‌فروشد، اگر قیمت نفت بالا برود، او زیان خواهد دید.

دلیل عمده‌اش این است که اگر قیمت نفت بالا برود، به اقتصاد کشورهای در حال رشد و به اقتصاد کشورهای پیشرفته زیان می‌رساند. رشد اقتصادی و فعالیت اقتصادی را آهسته خواهد کرد. وقتی فعالیت اقتصادی آهسته بشود، نیاز به نفت و گاز هم پایین می‌آید و کمتر نفت و گاز می‌خرند.

زیان دیگر این است که وقتی قیمت این قدر بالا است، بسیاری از سوخت‌های جانشین که تا دیروز توجیه اقتصادی نداشته‌اند، امروز توجیه اقتصادی پیدا می‌کنند. مثلاً ما یک مواد سوختی هیدرولیک غیرمتعارف داریم که آن‌ها مثلاً از شن و ماسه نفت و گاز می‌گیرند یا چیزی معادل نفت می‌گیرند. این هزینه‌ی بسیار بالایی دارد.

اگر قیمت نفت در حد ۶۰ یا ۷۰ دلار باشد، استحصال این گونه مواد سوختی به نفع هیچ کسی نیست. در نتیجه کشورهای تولیدکننده‌ی نفت خیالشان راحت است که بازار در اختیار این‌هاست.

اما اگر قیمت نفت به شدت بالا برود، بسیاری از منابع دیگر سوخت، توجیه اقتصادی پیدا می‌کنند. یعنی خیلی‌ها ممکن است بروند دنبال این که نفت و گاز را از ته اقیانوس در بیاورند؛ از توی شن و ماسه در بیاورند؛ و حتی سراغ این بروند که از باد و اتم و این‌ها تحصیل انرژی کنند که این‌ها گزینه‌های نفت و گاز است؛ یعنی بازار را برای این‌ها محدود خواهد کرد.

آن طور که می‌بینیم، در همین سال گذشته قیمت نفت دو برابر شده و نسبت به ۱۰ سال پیش، ۱۳ برابر شده است. در سال ۲۰۰۲ قیمت هر بشکه نفت کمتر از ۲۰ دلار بوده است. چشم‌اندازی که دارند، می‌گویند که ممکن است تا پایان امسال به ۱۴۰ دلار یا بیشتر برسد. چشم‌انداز شما چیست؟

اتفاقا من در این مورد چندی پیش گزارشی به همت مدیر کل شرکت بزرگ نفتی فرانسه، شرکت توتال می‌خواندم. او هم می‌گفت که قیمت نفت محتمل است که بالاتر برود؛ اما کسی نمی‌تواند به طور مشخص تعیین بکند که در فلان تاریخ در آینده قیمت نفت چه مقدار خواهد بود.

چرا؟ مثلاً متأسفانه تنش‌هایی که در خاورمیانه وجود دارد که باعث خواهد شد که دو روند متضاد با همدیگر رشد بکند.

وقتی در خاورمیانه، تنش می‌آید و امکان جنگ می‌شود، این قیمت نفت را بالا می‌برد. چون قرار است نفت از آن‌جا بیاید و همه‌ی معامله‌گران نفت از این که ممکن است جنگ و این تنش در آن‌جا تولید و توزیع نفت را قطع بکند، شروع به نفت خریدن می‌کنند و این قیمت را بالا می‌برد.

اما از سوی دیگر این که در آن‌جا تنش بزرگی ایجاد شود، می‌تواند تأثیری منفی در دیگر کشورها داشته باشد؛ به فعالیت اقتصادشان لطمه بزند و وقتی به فعالیت اقتصادشان لطمه زد، تقاضایشان برای نفت و گاز پایین بیاید. تقاضا که برای نفت و گاز پایین بیاید، قیمتش هم پایین می‌آید.

یعنی در نتیجه این اتفاقات آینده به طریقی است که هر امکانی را می‌توان از آن انتظار داشت. البته نمی‌توان انتظار داشت و به تصدیق بسیاری از گزارش‌گران و محققان در این زمینه، بعید است که قیمت نفت پایین بیاید و مثلاً به زیر ۸۰ دلار برسد. اما این که افزایش‌اش تا چه مقدار خواهد بود، مسأله‌ا‌ی است که نمی‌توان با اطمینان در موردش سخن گفت.