تحریم نمایشگاه کتاب پاریس از سوی ایران

ایرج ادیب‌زاده

جلال علوی‌نیا؛ مدیر انجمن فرهنگی نشر نامه‌های ایرانی در پاریس

دیروز دولت جمهوری اسلامی چند روز بعد از اعلام تحریم سالن بین‌المللی کتاب پاریس از سوی لبنان به دلیل دعوت از 39 نویسنده اسراییلی، این سالن را که از 24 تا 29 اسفند (14 تا 19 مارس) در پاریس برپا می‌شود تحریم کرد.

در این باره و اینکه آیا حضور ایران در این نمایشگاه می‌توانست اهمیتی داشته باشد با آقای جلال علوی نیا، مدیر انجمن فرهنگی و نشر نامه‌های ایرانی در پاریس گفتگویی داشتم.

ـ توضیح بدهم که به نظر من شرکت یا عدم شرکت ایران در این نمایشگاه، تاثیر چندانی نخواهد داشت. برای اینکه در سال‌های اخیر ایران غرفه خیلی کوچکی در این نمایشگاه داشته و از لحاظ سهم ادبیات ایران که در فرانسه منتشر شده، رقم خیلی ناچیزی است و بنابراین عدم شرکت ایران، تاثیری در برگزاری این نمایشگاه نخواهد داشت.

همانطور که شما هم اشاره کردید، ایران سال پیش غرفه بسیار کوچکی داشت با چند جلد قرآن، چند کتاب مربوط به مناظر ایران که بیشتر تبلیغات توریستی و کاردستی و هیچ خبری از ادبیات معاصر، دست کم آن ها که به زبان فرانسه و انگلیسی ترجمه شدند، نبود.

ـ البته باید توضیح داد که این نمایشگاه اختصاص به کتاب‌های کشورهای مختلف ولی به زبان فرانسه دارد. بنابراین از انجا که تعداد خیلی کمی از آثار ادبی ایران یا آثار علمی و تاریخی ایران به فرانسه ترجمه شده، بنابراین دولت ایران و یا ناشران ایرانی، سهم چندانی نمی‌توانند داشته باشند.

اما اهمیت خود نمایشگاه کتاب فرانسه در چیست؟ چه جایگاهی در دنیای کتاب و فرهنگ جهانی دارد؟

ـ نمایشگاه کتاب پاریس، یکی از سه نمایشگاه بزرگ کتاب به زبان فرانسه در دنیا است. دو نمایشگاه کتاب دیگر، یکی نمایشگاه مونترآل در کانادا و دیگری در بیروت است. بنابراین نمایشگاه کتاب پاریس از اهمیت جهانی برخوردار است به خاطر شرکت عظیم ناشران فرانسوی در درجه اول و همین طور حدود300 ناشر خارجی.

به‌طور کلی حدود 1200 ناشر در این نمایشگاه شرکت می‌کنند که از این تعداد 300 نفر خارجی هستند. ولی 2000 نویسنده در این نمایشگاه شرکت می‌کنند. تعداد بازدید کنندگان نمایشگاه در سال 2007، 186000 نفر بوده است. که نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است. بنابراین این نمایشگاه واقعا اهمیت بین‌المللی دارد.

به این نمایشگاه هر سال یک کشور بطور افتخاری دعوت می‌شود. درمورد این دعوت، چه کسانی تصمیم می‌گیرند؟
ـ این نمایشگاه در سال 1981 از سوی سندیکای ناشران فرانسه، بنیاد گذاشته شده است. بنابراین یک نهاد مستقل است ولی با دولت فرانسه، با وزارت خارجه فرانسه، با مرکز نشر کتاب که یک واحد دولتی است و همچنین با بسیاری از نهادهای خصوصی و تجاری همکاری می‌کند. ولی سیاست اصلی نمایشگاه را، سندیکای ناشران فرانسه را تعیین می‌کند که یک نهاد مستقل است.

در ضمن توضیح بدهم که دعوت از یک کشور توسط وزارت خارجه فرانسه و همچنین مرکز نشر کتاب که آن هم وابسته به دولت است، صورت می‌گیرد. ولی این دو نهاد در انتخاب نویسندگان یا در عرضه‌ی ادبیات مورد نظر، نقشی ندارند. یعنی سندیکای ناشران فرانسه است که محتوای این سیاست را تعیین می‌کند.

درباره‌ی دعوت امسال سالن کتاب از 39 نویسنده اسراییلی به مناسبت شصتمین سالگرد تاسیس کشور اسراییل، این سندیکای ناشران بودند که تصمیم گرفتند؟

ـ اضافه می‌کنم که می‌توان حساسیت‌های کشور عرب یا ایران را نسبت به دولت اسراییل و سیاست‌های آنها درک کرد؛ ولی این 39 نفر از نویسندگان اسراییلی که در این نمایشگاه شرکت می‌کنند، کسانی هستند که به زبان عبری در داخل اسراییل کتاب منتشر کردند و کتاب‌های آنها، مستقیم توسط ناشران فرانسوی به زبان فرانسه ترجمه کردند.

اکثر این نویسندگان، روشنفکران برجسته و حتی متعلق به چپ و یا جناح‌های مبارز و معترض اسراییل هستند که با خود دولت اسراییل و سیاست‌های آن در رابطه با فلسطین، اعتراض دارند.

دو نویسنده برجسته، یکی آموس‌عوس هست که یک نویسنده بزرگ جهانی است و نزدیک به سی یا چهل کتاب منتشر کرده و از منتقدان برجسته‌ی سیاست‌های اسراییل است. دوم داوید گوسمان است که از طرفداران جنبش صلح در اسراییل هستند و همین طور از نویسنده‌های خوش‌آتیه اسراییل هم هست. سایر نویسندگان، یعنی کسانی که در این نمایشگاه شرکت می‌کنند نیز اکثرا متعلق به جامعه‌های مترقی اسراییل هستند.

و پرسش پایانی مربوط است به جایگاه ادبیات ایران در خارج از کشور، در این نمایشگاه پاریس. خود شما در نشر نامه‌های ایرانی نیز تاکنون، اشعار فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری را ترجمه و منتشر کردید. دیگران چه جایگاهی دارند؟

ـ باید اضافه کنم که ناشران فرانسوی همچنان خوشبختانه، علاقه‌ی خود را به ادبیات ایران و جامعه‌ی ایران حفظ کرده‌اند و سال گذشته در همین کشور چندین اثر مربوط به ایران، منتشر شد.

چند اثر درباره‌ی سیاست ایران، توسط نویسندگان فرانسوی منتشر شده. چند خانم ایرانی در زمینه ادبیات خیلی فعال بودند. از جمله گذرنامه ایرانی از نهال تجدد، خانم‌های تهرانی، نوشته خانم مینویی، نگاه ایرانی، از سارا یلدا و به‌ویژه یک اثر ادبی مهم یعنی انتشار کتابی به نام- زنی که زیاد می‌خواند- اثر خانم بدیعه نخجوانی که درباره‌ی یک شاعر قرن نوزدهم ایران، قرة‌العین است. یک رویداد ادبی در تاریخ نشر ادبیات ایران در فرانسه است.