جذب سرمایه گذار برای بورس نفت ایران بعید است

ایرج ادیب‌زاده

خبر روز، رکورد شکنی تازه قیمت نفت در بازارهای جهانی بود. در نیویورک، افزایش بی‌سابقه‌ی چهار دلار و پنجاه و یک سنت، باعث شد که قیمت نفت از صد و یک دلار هم در هر بشکه‌ی نفت خام، بالاتر رود.

از دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد و متخصص بازار انرژی در دانشگاه‌های لندن، از علل بالا رفتن ناگهانی این قیمت نفت می‌پرسم:

عمده دلیلی که در این یکی دو روز روی قیمت نفت تاثیر گذاشته، عبارت است از انفجار یک پالایشگاه در تگزاس و خبر کشته شدن رهبر یاغیان نیجریه، این دو تا، قیمت نفت را به شدت در کوتاه مدت بالا برده است. در کنار آن شایعه‌ی این هم هست که اپک ممکن است در برابر پس خزیدن قیمت نفت، که به 86 دلار رسیده بود، تولید خودش را کاهش بدهد و درواقع اپک این استراتژی را داده که از قیمت نفت 80 دلار، نگذارد که قیمت نفت پایین بیاید.

به این ترتیب، مجموعه‌ی اینها سبب شده است که قیمت نفت در کوتاه مدت جهش بکند. همین امروز اطلاعاتی که از وزارت انرژی ایالات متحده صادر شده‌اند، نشان داده که رزروها، ذخایر ایالات متحده از آنی که انتظار می‌رفت، اندکی ضعیف‌تراست که خودش روی افزایش قیمت نفت، تاثیر می‌گذارد. در متن قضیه، دوباره تهدید ونزوئلا به قطع نفت برای پالایشگاه‌های آمریکا مطرح است که البته حالا چقدر عملی است، این بحث دیگری است. ولی تهدید کرده است که تولید نفت را به اکسان (exan) قطع خواهد کرد.

اینها عوامل کوتاه مدت است. منتها وقتی به اساس بازار نفت توجه می‌کنیم و براساس آن تحلیل پیش می‌رویم، می‌بینیم که هیچ دلیلی وجود ندارد که قیمت نفت در این حدود بماند و به احتمال قوی برای کوتاه مدت که بین شش ماه تا یک سال، می‌شود انتظار داشت که قیمت‌ها در حدود 85 تا 90 دلار نوسان داشته باشد.

در این میان دلار هم به پایین‌ترین ارزش خود از سال 1981 رسیده است. آیا ارتباطی بین این دو هست؟
این عملا به‌صورت غیر مستقیم این تاثیر را دارد که گیرندگان پول نفت، احساس می‌کنند که قیمت واقعی دریافت شده‌شان با ارزان شدن دلار، کمتر می‌شود. به این ترتیب، اینها اصرار خواهند کرد، تا جایی که کنترل روی عرضه دارند مثلا در اپک، عرضه‌ی نفت را محدود کنند تا قیمت آن در حد معینی بالا بماند. والا قیمت کاهش برابری دلار در برابر ارزهای دیگر، تاثیر مستقیم روی قیمت نفت، نمی‌گذارد.

در ارتباط با ایران، وزیر نفت جمهوری اسلامی در گشایش فاز نخست بورس فرآورده‌های نفتی گفته است؛ با وجود صد سال تولید نفت و تولید بیش از 63 میلیارد بشکه نفت، ایران هنوز سهمی در تجارت جهانی نفت ندارد و اظهار امیدواری کرده با ورود به بورس، شفاف سازی قیمت به‌وجود بیاید. آیا اینها با هم ارتباط دارند؟
اولا این بیان جناب وزیر نفت ایران، اندکی مبهم بود برای اینکه من این بیان‌شان را شنیدم و نفهمیدم که منظورشان چیست که ایران نقشی در تجارت نفت پیدا نکرده است. ایران در صد سال گذشته، صادر کننده‌ی نفت بوده و به شیوه‌های مختلف در بازار نفت حضور داشته است. اما اگر منظورشان این است که خودشان این را در بازار آتی وارد نکردند یا نتوانسته‌اند وارد کنند و بفروشند، این بحث دیگری است.

اقدام دولت ایران در زمینه‌ی ایجاد بورس از یک‌سو، این حق هر دولتی هست که بتواند چنین کاری را بکند و ایران هم این کار را می‌کند. منتها بر مبنای کدام سنجش و به دنبال کدام استراتژی. قیمت نفت در جهان به‌صورت سنتی و بر مبنای نهاد دلار تعیین می‌شود، بعد با آن سنجیده می‌شود و پشت این، یک زیر بنای بسیار بغرنج و استوار است که در پنجاه و اندی سال گذشته در جهان تثبیت شده است.

وانگهی تمامی اسناد و تمام ابزار بازار مالی و دلایل مختلف که امروز نفت مقدار بزرگش از آن طریق به فروش می‌رسد؛ همه در بازارهای شیکاگو، نیویورک و لندن مستقر هستند. اینکه بشود این خریداران و سرمایه‌گذاران را جذب کرد به یک بازار تازه احداث شده، نظیر بورس نفت ایران، بسیار بعید است. به‌ویژه با توجه به اینکه محدودیت‌های رسمی برای محدود کردن و محاصره کردن سیستم مالی ایران در جریان است. به این ترتیب، این یکی از حرف‌های بزرگی است که به نظر من هیچ نتیجه‌ی عملی مترتب بر آن نیست و نخواهد بود. ایران فقط می‌تواند نفت خودش را و فرآورده‌های نفتی خودش را وارد بورس بکند و کس دیگری فعلا در آن شرکت نکرده است و باید ببینیم در آینده چگونه اجرا خواهد کرد.

آیا حرف‌های وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران و بورس فرآورده‌های نفتی، تبلیغاتی است و فرار از تحریم‌های بین‌المللی؟
مساله این است که حتی اگر دولت ایران قصد فرار را داشته باشد، با این وسیله نمی‌شود فرار کرد. برای اینکه هیچ شرکت بزرگ وهیچ سرمایه‌گذار بزرگی مجاز نخواهد بود، پول خودش را بیاورد و در آن بازار که تحت تحریم سازمان ملل قرار دارد، سرمایه گذاری کند. به این ترتیب ولو دولت ایران به این می‌اندیشد، ولی عملا، این عمل راه به جایی نخواهد برد و باید دید که این بورس، سرنوشت‌اش چه خواهد بود برای اینکه برای ایجاد یک بورس، امکانات بسیار وسیع مالی و امنیت و مقبولیت سیاسی لازم است که ایران در همه‌ی این ابعاد، امروز بسیار کم می‌آورد.