خوشبینی‌ها و نگرانی‌های استقلال کوزوو

ایرج ادیب‌زاده

تولد یک کشور تازه بر نقشه‌ی جغرافیای جهانی، با خوشبینی‌ها و بدبینی‌هایی همراه بوده. کوزوو یکشنبه بطور یک‌جانبه از صربستان جدا شد و استقلال خود را اعلام کرد. آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی از استقلال کوزوو حمایت کردند.
از آقای دکتر مهران براتی، تحلیل‌گر سیاسی می‌پرسم چرا اروپایی‌ها از استقلال کوزوو استقبال کردند؟

درواقع اولین اشتباه اروپایی‌ها، بعد از فروپاشی کشور یوگسلاوی این بود که کرواسی را به رسمیت شناختند، بدون اینکه به عواقب آن فکر کرده باشند و این روند همینطور ادامه پیدا کرد و مساله‌ی نسل‌کشی که به هر صورت در بوسنی و هرزگوین و در میان کوزوویی‌ها اتفاق افتاد، این حرکت را به پیش برد.

اگرچه به احتمال قوی، ۹۰ درصد کشورهای اروپایی، این کشور را به رسمیت خواهند شناخت؛ ولی به لحاظ حقوق بین‌الملل این به رسمیت شناختن دارای اشکالات فراوانی است که یک به یک به آنها اشاره می‌کنم.

مصوبه‌ی ۱۲۴۴ سازمان ملل، تمامیت ارضی صربستان را تایید می‌کرد، در عین حال در عمل، حق حاکمیت صربستان را از کوزوو گرفت. برای این هم سازمان ملل، بر‌اساس مصوبه ۱۲۴۴، به پیمان آتلانتیک شمالی امکان حضور قانونی و رسمی را در این مناطق داد. ولی با این مصوبه، هیچگاه تایید نشد که کشور مستقلی از درون صربستان به نام کوزوو بیرون بیاید. این زندگی تاکنون ادامه داشت تا نماینده‌ی معین شده‌ی سازمان ملل برای کوزوو و صربستان در مذاکرات بسیار طولانی، به قول همگی بهترین راه را از میان بدترین، انتخاب کرد.

وضع موجود این هست که سازمان ملل، علی‌الاصول طبق منشور خود، حق حاکمیت ارضی کشورها را به رسمیت ‌شناخته است. یک نوع جدیدی از ضمانت بوجود آمده و آن به رسمیت شناختن حقوق فردی و قومی در مقابله با حق حاکمیت ملی سرزمینی است. این وضع هنوز در حقوق بین‌الملل، جایی پیدا نکرده است. بنابراین به‌لحاظ حقوق بین‌الملل می‌شود گفت وضع جدیدی بوجود آمده که از نظر حقوقی پا‌در‌هواست ولی به لحاظ موقعیت، این کشور بوجود آمده و عواقب این مساله برای خود این کشور هنوز روشن نیست، همانطور که برای اروپایی‌ها هم هنوز روشن نیست. ببینید، الان قرار شده که کشورهای اروپایی، آنجا هم متخصصین حقوقدان و هم کسانی را به عنوان آموزنده‌ی پلیسی و نظامی بفرستند.

برای این حرکت اروپایی، هیچ‌گونه نمایندگی از طرف سازمان ملل وجود ندارد. تنها نمایندگی، همان مصوبه‌ی ۱۲۴۴ است. این وضع جدید باز در حقوق بین‌الملل، اشکالاتی بوجود می‌آورد که بدون اینکه سازمان ملل حقی به هیچ گروهی از کشورها، برای حضور و اداره‌ی آن کشور داده باشد؛ عملاً اروپا برای خودش این حق را بوجود آورده است.

چه نگرانی‌هایی بعد از اعلام استقلال کوزوو بوجود آمده است؟

مشکل این است که کشور جدید کوزوو، یک بخش صرب‌نشین در شمالش دارد. حق حاکمیت کشور کوزوو در این بخش، طبق برنامه‌ای که نماینده‌ی سازمان ملل در نظر گرفته، ادامه ندارد. امکان عملی وجود دارد که این بخش از کوزوو یعنی بخش صرب‌ها در شمال هم اعلام استقلال بکند. مشکل دیگری که بوجود آمده، این است که در کشور بوسنی و هرزگوین هم یک جمهوری صرب‌نشین است و قرار است که این جمهوری صرب‌نشین در مجموعه‌ی به‌اصطلاح جمهوری بوسنی هرزگوین به‌عنوان یک جمهوری واحد باشد، آنها هم از این کار خودداری کنند و اعلام استقلال کنند. این مساله ادامه پیدا می‌کند در رابطه با کشورهای دیگری که در این منطقه نیستند و در جاهای دیگر هستند. به هر صورت در اینجا مشکل یکی، دو تا نیست.

مثل جدایی‌طلبان باسک یا آبخازی؟

نه همان بخشی را مثال بزنیم که الان مربوط به یونان می‌شود. جایی که الان دعوا میان ترک‌ها و یونانی‌ها است.

آیا این استقلال بیشتر رنگ ملی و ناسیونالیستی داشته یا مذهبی؟

نخیر، ببینید بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای جدیدی بوجود آمدند که ترکیبی بودند از اقوام در کشورهایی که قبلاً مستقل بودند. این نسل کشی، این بیرون راندن اقوام از سرزمین‌ها و محل زندگی سنتی‌شان؛ شرایطی را بوجود آورده است که میان اقوام گوناگون در کشورهای گوناگون، این ترس ادامه پیدا کرده و این ترس از نسل کشی یک واقعیت است.

پیدایش ناسیونالیسم، ملیت‌گرایی در میان این اقوام پدیده‌ی جدیدتری است. آلبانی‌زبان‌ها، همیشه در کوزوو بودند، کنار کشور آلبانی. همیشه یک گرایشی هم وجود داشته که به آلبانی بپیوندند ولی آلبانی با درایت کامل، دنبال این مساله را هیچوقت نگرفته، چون از عواقب چنین حرکتی، مطلع بوده است.

در همین کشوری که همین الان بوجود آمده، شما عواقب آن را می‌توانید ببینید. برای مثال من چند نمونه را عرض می‌کنم. کشور کوزوو نمی‌تواند عضو کشورهای سازمان اروپایی همکاری امنیت بشود. نمی‌تواند عضو سازمان جهانی پول بشود. نمی‌تواند عضو بانک جهانی بشود، چون در تمام این کشورها، در تمام این موارد، به هر صورت اتفاق آرا لازم است و حق وتوی روسیه در اینجاها باقی می‌ماند.