پس از سال‌ها «توفیق» را ورق زدم

شهرنوش پارسی‌پور

در شماره پيشين در‌باره نشريه شماره سه «همين فردا بود» که فصل‌نامه «غزل پست مدرن» نام دارد، گفتارى داشتم. برنامه اين هفته را نيز اختصاص به همين فصل‌نامه مى‌دهم.

علت اين امر به سادگى اين است که ادبيات معاصر ما در مجموع از کمبود طنز رنج مى‌برد. گردانندگان اين نشريه نشان مى‌دهند که طنزى ابتکارى و قابل تأمل دارند.

در شماره پيشين، نام صاحب امتياز، سردبير و مدير مسئول را براى شما نوشتم. در اين شماره از هيأت تحريريه قدردانى مى‌کنم که نام‌هايشان عبارت است از:

محمد‌رضا شالبافان، ليلا اکرمى، آرش معدنى‌پور، سيد حميد سهرابى، سمانه نائينى، مونا زنده‌دل و زهره جعفرزاده.

طرح گرافيک هم از وحيد عرفانيان است. بدنيست پست الکترونيک اين نشريه را هم برايتان ذکر کنم:hamin_farda@yahoo.com

با شعرى از ميثاق بنى‌عهد، برنامه امروز را آغاز مى‌کنم:

شعرى طناز بود و حالا به غزلى از فاطمه شمس توجه کنيد:

وسط واژه‌ها جگر خونى، وسط واژه‌ها دل آشوبى
سر خود را به سينه‌ى ديوار، سر خود را به سقف مى‌کوبى
تتتق،تق بکوب و باور کن که غزل بچه‌اى نمى‌زايد
واژه‌ها را کفن بگير و بمير! زير اين سقف کهنه‌ى چوبى
وسط واژه‌ها دلت خون است، وسط واژه‌ها دلت آشوب
به عقب يا جلو‌... تلو...ت...تلو...و دهانت، دهان مشروبى
به تو اما نساخت بوى شراب، و دهانت پر از هلاهل شد
و تو از اتفاق افتادى، سنگ قبرت پر از گلايل شد
به سرنگت هوا بريز و بمک، که شب اکسيژنى شود از تو
بچکان ماشه‌ى تفنگت را... حرکاتت چقدر خوشگل شد!
چشم مستت که بازمانده و خشک، و دهانى کفى که پف کرده
ورم از جمله‌هات مى‌ريزد، مژه‌هايت کبود ريمل شد
قهوه‌ى ترکى‌ات شکر مى‌خواست، ته ليوان من تو مى‌افتى
سقط يک واژه در ته فنجان! تف به اين خلقتى که کامل شد
به تو شاعر شدن نمى‌ماند، به تو واژه‌هاى الکلى‌ات
بکش از خاطرات من بيرون که زبانم بريد و بزدل شد
تب من مى‌رسد به نقطه‌ى صفر، مى‌رسى، مى‌رسم به مرز جنون
حيف از آن واژه‌اى که فنجان را... حيف ديوانه‌اى که عاقل شد

بدبختانه زمان تنگ است و تعداد اشعار زياد، از هر شعر چند بيت به عنوان نمونه عرضه خواهد شد. محسن عاصى مى‌گويد:

محمد قائدى غزل خود را اين‌گونه آغاز مى‌کند:

آزاده شريفى اما به اين ترتيب زنجير پاره کرده است:

وحيد نجفى به اين ترتيب دچار الهام شده:

اين فصل‌نامه در عين حال حامل مصاحبه با شخصيت‌هاى ادبى روز است که بعضى به صورت جدى صحبت کرده‌اند و برخى به ميدان طنز گريخته‌اند.

دکتر قيصر امين‌پور در جایى از مصاحبه‌اش گفته است: «ادبيات هميشه نياز به نو‌آورى دارد. هنر هميشه نياز به نو‌آورى دارد. اما آزادى در هنر تا جايى معتبر است که به آزادى از هنر منجر نشود.»

در دريافت اين معناست که طاهره کوپالى مى‌گويد:

در اينجا با شعرى از حسين کرمانى اين مقاله را به پايان مى‌برم:

به طورى که مى‌بينيد اين دوستان صاحب طنز جالبى هستند و من احساس مى‌کنم پس از سال‌ها که روزنامه توفيق را نديدم، براى نخستين بار دارم اين صداها را مى‌شنوم و برايم بسيار جالب است.

فکر مى‌کنم يک‌جور حالت طنز در جامعه ما هم پيدا شده است. اين جامعه طنز را برنمى‌تابد. البته جامعه طنز را مى‌پذيرد اما حکومت‌ها از طنز خوششان نمى‌آيد، چون احساس مى‌کنند ممکن است عليه آن‌ها مورد و کاربرد داشته باشد.

اما اين واقعيتى است که دنياى طنز دنياى وسيعى است و الزاماً به معانى رويارویى با حکومت‌ها نيست، بلکه مى‌تواند با واقعيت‌هاى اجتماعى رودررو باشد.

و ما هرگز نبايد اين را فرموش بکنيم که طنز در يک جامعه سالم به معناى داشتن روح سالم است. ما اگر بلد نباشيم خودمان را دست بيندازيم بدون شک رشد و ترقى نخواهيم کرد.

اين يک واقعيت است. نبايد فراموش کرد که براى ادامه زندگى و براى اين‌که بتوانيم چيزى را کشف و اختراع بکنيم بايد بتوانيم خودمان را مسخره کنيم.

در عين حال اين يک واقعيتى است که در سال‌هاى اخير شعر فارسى بدجورى به بيراهه مى‌رود. قافيه را فراموش کرده، وزن را فراموش کرده و هرکس که از راه مى‌رسد تصميم مى‌گيرد شاعر بشود و شعر مى‌گويد و کتاب چاپ مى‌کند.

جالب اين است که براى تهيه اين کتاب‌ها بايد پول هم بدهيد و اگر ندهيد اين شاعران رنجيده خاطر مى‌شوند و مى‌گويند ما زنجير پاره کرده‌ايم و داريم ميدان‌هاى گسترده جديدى را تجربه مى‌کنيم.

حرفى در تجربه‌هاى جديد نيست، اما واقعيت اين است که شعر فارسى از محتوا تهى شده و اين را نمى‌شود فراموش کرد.

من فکر مى‌کنم ما نيازمند يک نوع خانه تکانى روحى براى به وجود آوردن ادبياتى هستيم که قابل تأمل و در عين حال پست مدرن باشد.

نشريه «همين فردا بود» با غزل شوخى مى‌کند و فرم‌هاى جالبى را عرضه مى‌کند. فکر مى‌کنم اين آغازى است براى آغازى ديگر و و ما در آينده مواجه با طرح مسایل جدى‌ترى از سوى اين گروه خواهيم بود.