«‌دولت، جابه‌جایی جوانان را منفی ارزیابی می‌کند»

حسین علوی

در آزمون سراسری امسال که ۱۵۸ هزار نفر از پذیرفته‌شدگان مرد و ۲۷۸ هزار نفر زن هستند، طرح سهمیه‌بندی بومی دانشگاه‌ها اجرا شد که نتیجه‌ی آن اعتراض گسترده‌ی کنکور‌ی‌ها به اجرای این طرح بود.

در این رابطه با سعید پیوندی، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسایل آموزشی ایران، گفت و گو کردم.

آقای پیوندی، رییس سازمان سنجش اعلام کرد برای رفع مشکلی که در ارتباط با دانشجویان شهرستانی یعنی داوطلبان ورود دانشگاه‌ها از شهرستان‌ها پیش آمده است، ۱۰ درصد به ظرفیت رشته‌های پزشکی، مهندسی و علوم انسانی دانشگاه‌های تهران اضافه شده است. ولی در عین حال سهمیه‌بندی بومی را حذف نکرده‌اند. وضعیت با این دو‌گانگی در پذیرش به چه صورتی خواهد بود؟

سعید پیوندی، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسایل آموزشی ایران

مشکلی که به‌وجود آمده ناشی از اطلاع نادرست یا عدم اطلاع‌رسانی به موقع است، یعنی دفترچه‌های کنکور به اندازه کافی در مورد این‌که امسال سهمیه‌های بومی نسبت به سال‌های قبل افزایش پیدا کرده است، صریح نبودند.

همین باعث شد که دانشجویان در انتخاب رشته این موضوع را در نظر نگیرند و با رتبه‌های بالا، نتوانند در رشته‌هایی که فکر می‌کردند حتماً قبول می‌شوند، قبول شوند. همین هم باعث اعتراض وسیع آن‌ها شده است.

به نظر من با نگاه به رتبه‌های این دانشجویان و حتی در نظر گرفتن سهمیه بومی، عدم قبولی برخی از این دانشجویان خیلی عجیب است.

دانشجویانی هستند که حتی رده‌ی یک رقمی یا دو رقمی داشتند؛ ولی در لیست قبولی‌ها دیده نمی‌شوند و این خیلی عجیب است، چون حتی با در نظر گرفتن سهمیه بالای بومی، نبودشان باعث تعجب است و همین هم باعث اعتراض وسیعی شده است.

ما پیش‌تر با ظرفیت حداکثری در دانشگاه حرکت می‌کردیم. اگر توجه کنید، امسال حدوداً بیش از ۵۰۰ هزار نفر در کنکور سراسری دانشجو پذیرفته‌ایم و این مقدار حدود سه برابر پنج شش سال قبل است. بدون این‌که دانشگاه‌های ما امکانات‌شان تا این حد شده باشد که بتوانند این تعداد دانشجو بپذیرند.

اضافه کردن ۱۰ درصدی فقط برای پاسخ دادن به اعتراض این عده است، ولی مشکل اساسی را حل نمی‌کند که چگونه می‌شود یک‌سری دانشجو با رتبه‌های بالا نمی‌توانند به دانشگاه‌ها راه پیدا کنند، علی‌رغم این‌که همه شواهد عینی و داده‌ها دال بر این است که حتماً باید قبول می‌شدند.

برخی اعتراض‌شان این است که اساساً سهمیه‌بندی بومی نادرست است. یعنی با وجود افزایش ظرفیت یا داشتن نمرات بالای دانشجویان، امکان پذیرش کسانی که هم با‌استعداد هستند و هم در تحصیل‌شان سخت‌کوشی داشتند، سخت می‌شود. چه راه‌حلی می‌توان برای‌اش در نظر گرفت؟

اگر به تاریخ کنکور نگاه کنیم، سهمیه بومی از ۲۴-۲۳ سال پیش همیشه در کنار سهمیه نهادها و ارگان‌های نظامی و دولتی و سپاه و انجمن‌های اسلامی و... وجود داشته است.

اسم این سیاست تبعیض مثبت است. یعنی کوشش می‌شود که به‌خاطر توزیع برابر فضاهای آموزشی، عدالت بیشتری رعایت شود و به داوطلبان محلی امتیازات بیشتری بدهند به‌خصوص در مناطق توسعه نیافته از نظر آموزشی که امکانات مثل شهرهای بزرگ را ندارند یا مدارس غیرانتفاعی که دانش‌آموزان‌شان از شانس بیشتری برای قبول شدن برخوردارند.

منتهی به نظر می‌رسد که امسال نه تنها این سیاست عمومی شده‌، چون قبلاً بیشتر مربوط به مناطق توسعه نیافته بود، بلکه درصد آن هم به‌طور عجیبی بالا رفته است.

اشکال این است که به‌طور واقعی، رقابت برابر بین دانش‌آموزان و جوانان را از میان برمی‌دارد و متاسفانه فکر می‌کنم، یک تصمیم نادرستی بوده که هم ضد آموزشی است و هم در جهت عدالتی است که به هر حال به نام آن یعنی تبعیض مثبت، در حال انجام است.

در‌واقع این امر عمل نمی‌کند، چون سال اول و دوم نمی‌تواند این‌گونه باشد. ولی بلافاصله همین داوطلبان می‌توانند راه‌های دیگری را برای دور زدن این مساله پیدا کنند. می‌توانند سال آخر دبیرستان‌شان را در یک جای دیگر بخوانند که جزو داوطلبان بومی آن منطقه حساب شوند.

تجمع داوطلبان معترض به نتایج کنکور در مقابل سازمان سنجش

نکته‌ای که معترضین مطرح می‌کنند این است که این تصمیم را شورای عالی انقلاب فرهنگی در مردادماه گرفته و بلافاصله در شهریورماه به اجرا گذاشته است و درصد سهمیه‌بندی بومی را هم ۷۳ درصد ظرفیت هر دانشگاه، به دانشجویان همان استان یا همان منطقه در نظر گرفته است. این با تبعیض مثبتی که شما مطرح می‌کنید به نوعی در تناقض درمی‌آید.

تبعیض مثبت در همه‌ی دنیا انجام می‌شود و یک سیاست درستی هم است. چه در آمریکا و چه در کشورهای اروپایی، حتی در کشورهای تازه توسعه یافته مثل برزیل و چین، به آن توجه می‌شود.

سیاست‌هایی هستند که به‌طور مشخص سراغ گروه‌های خیلی خاصی می‌روند و کوشش می‌کنند این‌ها به دانشگاه راه پیدا کنند تا دانشگاه فقط به کسانی که امکانات مالی دارند اختصاص پیدا نکند. در آمریکا این سیاست‌ها برای سیاهان و در کشورهای اروپایی در بعضی مکان‌ها برای خارجی‌ها اجرا می‌شود.

به نظر من در ایران اختصاص به یک منطقه، هیچ مشکل خاصی را از آن نابرابری‌های عمده‌ی اجتماعی که در رابطه با آموزش عالی وجود دارد، حل نمی‌کند، زیرا این نابرابری‌ها فقط بین مناطق نیست.

بخش کوچکی از نابرابری‌ها بین مناطق است. نابرابری اصلی که در ایران وجود دارد، بین بچه‌های خانواده‌های تهی‌دست که امکان استفاده از کلاس کنکور و پیش‌دانشگاهی را ندارند و نمی‌توانند به دانشگاه راه پیدا کنند و بچه‌های خانواده‌های مرفه که می‌توانند به دانشگاه راه پیدا کنند، است.

نکته‌ی اولی که به آن اشاره کردیم خیلی مهم است. چه دفترچه کنکور امسال و چه توضیحات مسوولین کنکور که در تمام ماه‌های قبل داده بودند، هیچ‌کدام دال بر این نبودند که این درصد بالا از ظرفیت دانشگاه‌ها قرار است به داوطلبان بومی اختصاص پیدا کند.

برخی سهمیه‌بندی بومی را در ارتباط با برخی تاثیرات فرهنگی که تهران و شهرستان‌ها می‌توانند بر همدیگر داشته باشند و تبادل دانشجو در این رابطه ارزیابی می‌کنند.

در‌واقع در کنار این پروسه تبعیض مثبت، می‌توان گفت موضوعی که سهمیه‌بندی بومی روی آن تکیه می‌شود همین است که از طرف دیگر سهمیه‌بندی بومی‌، از جابه‌جایی زیاد دانشجو در استان‌های مختلف جلوگیری می‌کند. این هم در رابطه با کمبود خوابگاه و هم مشکلاتی را که این جایجایی می‌تواند برای جوان‌ها در استان‌های مختلف به‌وجود بیاورد، کاهش می‌دهد.

فکر می‌کنم از نظر این‌ها حتی رفتن دخترها از یک استان به استانی دیگر منفی ارزیابی می‌شود و این نکته‌ی مهمی است.

فکر می‌کنم سیاست‌های کنونی وزارت علوم و دولت، کلاً جابه‌جا شدن جوان‌ها را چه در بُعد فرهنگی و چه در بُعد جنسیتی، امر منفی ارزیابی می‌کنند. در‌واقع خواهان این هستند که این جابه‌جایی در این سطح و به‌خصوص در سطح جوان‌ها کمتر وجود داشته باشد.