«افت تقاضا، دلیل کاهش قیمت نفت»

حسین علوی

نمایندگان کشورهای عضو اوپک روز شنبه در قاهره پایتخت مصر برای مذاکره درباره‌ی افت شدید قیمت نفت با یکدیگر مذاکره کردند‌.

در گفت‌ و گو با دکتر حسن ‌منصور، کارشناس مسایل انرژی و اقتصاد در لندن، موضوع کاهش دوباره‌ی قیمت جهانی نفت و نشست روز شنبه‌ی اعضای اوپک را در میان گذاشته‌ام‌.

آقای دکتر، اعلام شده است که جلسه‌ی روز شنبه‌ی اوپک در قاهره غیر‌رسمی و فقط برای بحث پیرامون راه‌های مقابله با کاهش قیمت نفت است. آیا کاهش بیشتر تولید نفت می‌تواند به عنوان مسأله‌ی اصلی این گفت ‌و گوها باشد؟

حداقل این است که می‌تواند مسکن باشد. برای این‌که اساس قضیه این است که به علت کاهش رشد در کشورهای غربی و در واقع توقف و در بعضی موارد رشد منفی، تقاضا برای نفت کمتر شده است.

به این ترتیب موتور اصلی تقاضای نفت، رشد کشورهای مصرف‌کننده‌ی بزرگ است. وقتی این تقاضا افت می‌کند، خواه و ناخواه تمام عوامل دیگر جنبه‌ی فرعی دارند، به ویژه در بازار نفت نسبت به افت تقاضا بسیار حساسیت دارد.

به این ترتیب، اوپک سبک،‌ سنگین می‌کند که احیاناً یک میلیون بشکه‌ی دیگر از مقدار تولید خود کم کند و البته هنوز منتظر هستیم تصمیمی که در جلسه‌ی اکتبر گرفته شد به عمل برسد، برای این‌که تولید اوپک در حدود بیست و هفت و نیم میلیون بشکه است‌. تمام تصمیم عملی نشده است.

دکتر حسن ‌منصور، کارشناس مسایل انرژی و اقتصاد در لندن

همان‌طور که اشاره کردید، مسأله،‌ اقتصاد کشورهای بزرگ مصرف کننده‌ی نفت است. یعنی رکود اقتصاد جهانی. با توجه به این مسأله ممکن است کاهش تولید نفت، آن‌قدر چاره‌ساز کاهش بهای نفت نباشد. آیا اوپک راه‌حل‌های دیگری هم می‌تواند برای این مسأله داشته باشد؟

ملاحظه بفرمایید، اوپک در حدود ۴۰ درصد بازار نفت را تأمین می‌کند. به اصطلاح بازار نفت، تأمین کننده‌ی چرخ لنگر است. یعنی کشورهای غیر اوپک، نخست نیازهای بازار را تأمین می‌کنند و آنچه را باز مانده است، از اوپک می‌خرند.

به این ترتیب نقش اوپک در این بازار، نقش قادر مطلق نیست. با وجود این موثر است. ازطرف دیگر، وقتی به مکانیزم تشکیل قیمت در بازار نفتی توجه کنیم، می‌بینیم تقاضا برای نفت از حد ۸۷- ۸۸ میلیون بشکه در روز تجاوز می‌کند.

ناگزیر این مقدار زیاد باید از میادینی تأمین شود که هزینه‌ی بسیار بالا دارند. آخرین میادینی که سال گذشته مورد مراجعه بوده است، میادین شن‌های آغشته به نفت کانادا در آلبرتا و میادین آبشور برزیل بوده که در این مناطق هزینه‌ی تولید مارژینال بین ۷۰ و۸۰ است.

به این ترتیب، ناگزیر قیمت را در این حدود نگه می‌دارد. وقتی عوامل دیگر مثل ناامنی اضافه می‌شود بر پایه‌ی این عمل می‌کند.

ولی وقتی امروز این تقاضا کاهش پیدا کرده است، نیازی به استخراج شن‌های آلبرتا وجود ندارد. در نتیجه قیمت‌ها افت می‌کند.

باید به عامل دیگر توجه کرد و این‌که وقتی رکود سر برسد، هزینه‌ی تولید از میدان‌های موجود نیز کاهش پیدا می‌کند. برای این‌که حفاران و استخراج‌کنندگان در بازار رقابتی از بازار اخراج نشوند، ترجیح می‌دهند به قیمت‌های پایین‌تر تن بدهند.

به این ترتیب، هزینه‌ی مارژینال تولید افت می‌کند. امروز قیمت در بازار در حدود ۵۰- ۵۲ برنت دیروز تا ۵۲ و ۴۰ سنت معامله شد و پایین‌ترین سطح این قیمت این است که تا حدود ۳۵ -۳۴ دلار نیز در شرایط عادی می‌تواند سقوط کند، مگر این‌که شرایط استثنایی، تقاضای نفت را بیش از آنی که انتظار می‌رود کم کند.

به این ترتیب خطر کاهش بیشتر قیمت نفت آن‌قدر بالا است که فقط مسأله‌ی اوپک نخواهد بود. بلکه سایر کشورهای صادر کننده‌ی نفت و گاز، به ویژه روسیه نیز از این مسأله نگران هستند. آن‌ها چه واکنش و راه‌حل عملی نسبت به خطر کاهش بیشتر نفت خواهند داشت؟

چند کشور در میان کشورهای اوپک موقعیت حساسی دارند. یکی از این این‌ها، کشور ونزوئلا‌ست که اگر قیمت نفت از ۹۰ -۹۵ دلار پایین‌تر برود ـ که امروز رفته است ـ دچار کسری حساب‌های جاری بین‌المللی خواهد شد.

ایران وقتی به این مرز می‌رسد که قیمت نفت از حدود ۶۰-۶۵ دلار تنزل بکند. در این صورت، ایران در حساب‌های جاری خود دچار تنزل خواهد شد.

برای عربستان سعودی، این رقم حدود ۵۵ دلار است. روسیه نیز در شرایط بسیار حساسی قرار دارد و بسیاری از پروژه‌های عمرانی و صنعتی خودش را بر مبنای قیمت‌های بالای نفت استوار کرده است.

به این ترتیب، ناگزیرند در این شرایط با هم همکاری کنند و حتا به این تن بدهند که در مقدار تولید، کاهش بدهند تا از سقوط قیمت جلوگیری کنند.

قطعاً روسیه در این زمینه با کشورهای عضو اوپک منافع مشترک پیدا خواهد کرد و انتظار می‌رود تن به برخی از همکاری‌ها بدهد.