«پدر نظامی، مادر فرمانده»

مینو صابری

هفته گذشته در اولین برنامه از سری برنامه​های «فرخ‌زادها به روایت پوران»، خانم پوران فرخ‌زاد از کودکی​شان گفت و این​که در کجا به دنیا آمده بودند و دوران کودکی و دبستان را چگونه گذراندند. در این برنامه به خاطره​هایی از دورانی که فرخ‌زادها کمی بزرگ‌تر شده‌اند، می‌پردازد و قوانینی که توسط مادرشان بر خانه حکم​فرما بوده و بچه​ها ناچار بودند به این قوانین تن دهند.

مادر من بسیار منضبط بود. بسیار اعتقاد داشت به اخلاق؛ بدون این​که دینی باشد. اصلاً در خانواده​ی من دین به آن معنی به​هیچ​وجه حاکم نبود. نه مامان نماز می​خواند نه بابا. یک مادر بزرگ داشتیم که خیلی دوستش داشتم، یادش بخیر، او گاهی یک نمازهایی می​خواند و ما می​رفتیم وسط نماز غلغلک​اش می​دادیم و او می​خندید، بنابراین نماز نبود.

چون بابا به برادرهایم بیشتر توجه داشت فروغ همیشه دلش می​خواست به همه بفهماند که او هم از پسرها چیزی کم ندارد و کارهای عجیب و غریب می​کرد؛ از همان بچگی​اش. می​رفت شلوار برادرم را می​پوشید. با پسرهای محله جنگ می​کرد. گاهی به آن​ها ناسزا می​گقت.

ما خیلی تربیت‌شده بودیم؛ اگر یک کلام حرف بد از دهان​مان در می​آمد مادرم ما را می​کُشت​. فروغ کتک می​خورد و می​گفت خوب کردم! باز هم می​کنم! خیلی هم کپل و سفید بود و موهاش طلایی. در بچه​گی خیلی خوشگل بود. مثلاً یک جعبه شیرینی را زیر پاهایش له می​کرد؛ کتک​اش می​زدند؛ می​گفت خوب کردم، باز هم می​کنم و باز هم می​کرد.

فریدون هم خیلی شیطان بود ولی یک​جور دیگر شیطان بود. فریدون از بچه​گی آواز می خواند. من مهمانی می​دادم برای بچه​های محله. چون من سازندگی را دوست داشتم، ملحفه​ها را پاره می​کردم، شب​ها که مهمان می​آمد دکمه​ی کفش​ها را می​چیدم، سرخاب مادر بزرگ​ام را از صندوق می​دزدیدم و با آن​ها عروسک​های لِنگ​دراز می​ساختم.

ولی اهل بازی نبودم. بچه​ها را دعوت می​کردم بیایند بازی کنند. فریدون دوست داشت مهمان​دار باشد و مهمانی​را ترتیب بدهد. بچه​های محله را جمع می​کرد؛ بلیط می​فروخت، آواز می​خواند، نمایش می​داد. فروغ می​آمد همه خوراکی​ها را می​خورد. امیر می​آمد همه وسائل را به هم می​زد و خراب می​کرد.

مامان که از خانه بیرون می​رفت، من و فریدون مهمانی راه می​انداختیم. امیر به مامان خبر می​داد و مامان از راه می​رسید و دعوا می​کرد. چه روزگاری بود! کاش آدم می​توانست برگردد به آن معصومیت بچگی.

در واقع فریدون از ده​سالگی​اش پیدا بود که آوازه​خوان می​شود. پیدا بود که روزی در کار تئاتر یک کاری خواهد کرد. ولی من و فروغ پیدا نبود که در بزرگسالی چه خواهیم شد.

من از دوازده سالگی نوشتن را شروع کردم، فروغ هم یواشکی یک کارهایی می​کرد. گاهی می​آمد می​گفت بچه​ها یک شعر گفتم؛ شروع می​کرد یک «شر و ور»هایی می​خواند و بچه​ها شروع می​کردند به مسخره​بازی؛ فروغ هم ما را می​زد و می​گفت: خاک تو سر همه​تون!

فریدون که آواز می​خواند، فروغ می​گفت من هم بلدم بخوانم. نمی​توانست بخواند؛ به جای خواندن زوزه می​کشید. امیر دوتا سیلی به فروغ می​زد و می​گفت خفه​شو، تو اصلاً هیچی نیستی.

اولین داستانی که من نوشته بودم؛ داستان کوتاه بود. این​ها داستان​ام را دزدیده بودند، برده بودند که من​را مسخره کنند. من داشتم سکته می​کردم؛ چون آدم احساس حقارت می​کند. فروغ آمد به من گفت: «حالا تو مثلاً می​خوای نویسنده شی!؟ چلغوز!» و جلوی روی من داستان​ام را پاره کرد، ریخت زمین. من هم گریه می کردم.

این داستان بچه​گی​های ما بود، پیدا بود می​توانیم چیزی بشویم. مادرم خیلی دوست داشت بچه​هایش نمایش بدهند. دوست داشت به دیگران بگوید بهترین مادر دنیا است و بچه​هایش، بهترین بچه​های دنیا.

پوران فرخزاد، عکس از مینو صابری

وقتی مهمان به خانه​مان می​آمد یا ما به مهمانی می​رفتیم باید برای دیگران نمایش​هایی می​دادیم؛ البته به فرمان خودش؛ فرمانده بود. ما جرأت نداشتیم بی اجازه​ی او کوچکترین کاری کنیم.

غذا​مان طبق برنامه‌ای بود که به دیوار آشپزخانه زده بود: شنبه کوفته، یکشنبه باقالی​پلو، چهارشنبه آب​گوشت، پنج​شنبه حتماً ماست و خیار! چون مامان می​رفت حمام ما را هم می​برد بنابراین ما مجبور بودیم ماست و خیار بخوریم. اگر نمی​خوردیم می​گفت سنگ بخورید؛ اصلاً ناز نمی​کشید.

هفته​ای یک​بار برنامه گذاشته بود که بچه​ها را تنقیه کند. آن روز مخصوص، هیچ​یک از افراد فامیل از ترس​شان به خانه​ی ما نمی​آمدند. بابام که اصلاً از این کارها متنفر بود؛ می​گفت: «آخه خانم خجالت بکش! همه​را که تنقیه نمی​کنند!»

یک الیگاتور بزرگ داشت؛ یک خدمت​کار داشتیم که شکل گوریل بود؛ این باید الیگاتور را بالا نگاه می​داشت، یک خدمت​کار دیگر داشتیم که او بچه​ها را می​زد زمین. هرچه جیغ و داد می​زدیم که ما نمی​خواهیم! می​زد زمین و عمل انجام می​گرفت. داستانی بود!

مادرم به برون ما خیلی می​رسید ولی به درون ما اصلاً کار نداشت، اصلاً ما را نمی​فهمید. ما همه​مان ژن بابا را داریم که دوست داشت آزاد باشد، رها و مستقل باشد و به همین دلیل یک حالت فشار روی ما بود.

فروغ خیلی یاغی بود؛ کتک می​خورد. فریدون همین​جور کتک می​خورد. من نه؛ من تو خودم نگه می​داشتم و توی رویاها کارهایی را که می​خواستم می​کردم. امیر هم که کارش کتک زدن و کتک خوردن بود؛ کار دیگری نداشت و در واقع خیلی ما را اذیت می​کرد. در صورتی​که بعدها خیلی نازنین، خیلی دوست​داشتنی شده بود ولی در بچه​گی به‌خصوص من و فروغ را خیلی اذیت می​کرد. من موهای بلند و سیاهی داشتم. موهای من​را می​گرفت تو دستش و من را می​دواند باید باهاش می​دویدم وگرنه می​خوردم زمین.

من و فروغ شب​ها نقشه می​کشیدیم که او (امیر) را بکُشیم. یادم می​آید دوازده، سیزده ساله بودیم. یک​بار دفترچه خاطرات فروغ را دزدیده بود - گویا یک پسری تو محله​مان بود، فروغ خاطرات​اش را نوشته بود - امیر این دفترچه​را برداشته بود می​خواست به بابام نشان بدهد. شب​ها که امیر می​خوابید من و فروغ نوک​پا نوک​پا می رفتیم تو اطاق. تا می​خواستیم دفتر خاطرات فروغ را برداریم، بلند می​شد دنبال​مان می​کرد. ولی بالاخره من آن​را دزدیدم و یک کتک سیر هم خوردم. ت

تا موقعی بچه​گی ما خوب بود و خوش بودیم که بابام در واقع بلد بود ادای یک مرد وفادار را در بیاورد. در صورتی​که اصلاً وفادار نبود. مرد عشق​باره​ای بود؛ این​ها را بعدها فهمیدم.

بابام با عشق با مادرم ازدواج کرده بود. مامان یک دختر پانزده ساله بود؛ مدرسه​ی امریکایی​ها می​رفت تا کلاس نُه امریکایی هم خوانده بود.

مامان تعریف می​کرد بابام با اسب می​رفته در ِ مدرسه​شان؛ نامه​ی عاشقانه برایش می​نوشته و بالأخره او را گرفته بود ولی بعد از مدتی این ماشین جوجه​کشی دیگر آن حالت را در او تولید نمی​کرد. اصولاً طبیعت پدرم، طبیعت به​قراری نبود؛ طبیعت ناآرامی بود. طبیعت احساسی تند و شدیدی بود که احتیاج به هیجان داشت. وقتی که زنی دائم در حال زائیدن است که دیگر نمی‌تواند آن هیجان را به مرد بدهد.

بنابراین بابام شلوغ​کاری زیاد داشته؛ از آن می​گذریم. آخرین شلوغ​کاری​اش مقارن شد با واقعه​ی پیشه​وری در آذربایجان. بابام فرمانده هنگ ژاندارمری بود. به تبریز رفت؛ آن​جا یک واقعه​ی عاشقانه براش پیش آمد که اگر مادرم متانت به​خرج داده بود این ماجرای عاشقانه تمام می​شد ولی چون مادرم خیلی حالت عصبی نشان داد و پیش همه راز او را فاش کرد به ناچار بابام با او ازدواج کرد و به همین دلیل زندگی ما به​هم خورد. دیگر آن زندگی آرام قشنگ خوب ما مغشوش شد...