«موسیقی ِفَلک، یک ژانر الهی است»

مینو صابری

دولتمند خال‌ٱف در ۲۶ اکتبر سال ۱۹۵۰ میلادی در روستای داغستان منطقه‌ی «کولاب» تاجیکستان در خانواده‌ای هنرمند به‌دنیا آمد. او از همان دوران کودکی نزد پدرش موسیقی فلک را آموخت وسپس در دانشکده‌ی موسیقی مراحل تکمیلی را گذراند.

دولتمند تا کنون چندین کنسرت‌ در ایران اجرا کرده که با استقبال پر شور مردم ایران روبرو شده است. چندی قبل فرصتی پیش آمد تا با ایشان به گفت‌وگو بنشینم:

استاد دولتمند با تشکر از شما که وقت‌تان را در اختیار رادیو زمانه گذاشتید از شما می‌خواهم که در آغاز گفتگوی‌مان بفرمایید، فلک‌خوانی چیست؟

فَلک‌خوانی یک ژانر قدیمی موسیقی سنتی تاجیک هست که تاریخ بسیار طولانی دارد، حتی ژانرهای دیگری که امروزه در تاجیکستان نواخته و خوانده می‌شوند این ژانر ها شاخه‌هایی هستند از ژانر اصیل موسیقی سنتی تاجیک، (موسیقی ِ فَلک)‌، که امروزه می‌سازند و اجرا می‌کنند.

دولتمند خال‌ٱف/ عکس‌ها از مینو صابری

اما ژانر اصیل یا در حقیقت همان فلکِ تاجیک که ما بعضا به آن «دوازده مقام» هم می‌گوییم و پرده‌ها و وسیع بودن جوانب این ژانر حتی بیشتر از دوازده مقام هم دارد و دارای نت‌های دیگری هست که در سازهای بدون پرده بندی اجرا می‌شوند.

فلک، خودش یک موسیقی الهی است، ژانر الهی است.

آن هفت طبقه‌ی زمین، هفت طبقه‌ی آسمان، هفت اقیانوس دنیا، ستاره‌ی هفت برادران، هفت شهر عشق، هفت نت، البته من فکر می کنم یک نظری از جانب خداوند شاید داشته باشد که این موسیقی این‌قدر پهناور است، این‌قدر دلچسب و تاثیر گذار است و احیا کننده‌ی تاریخ ملت مسلمان به شمار می‌آید.

شما غیر از فلک خوانی به شاخه‌های دیگر موسیقی هم می‌پردازید؟

بله، من از بچگی فلک آموختم. پدر و پدر بزرگم هم، فلک‌خوان بودند، بعد در دانشکده‌ی هنری تحصیل کردم، موسیقی سمفونی، پاپ، اپرا، پاپ و سمفونی... با ارکسترهای بزرگ کار می‌کردم ولی دلم برای موسیقی اصیل اجدادی‌ام بسیار سوخت، برگشتم و (۲۸ سال پیش) فکر کردم، کار کردم، خواهش کردم، التماس کردم.

۲۸ سال پیش در جنوب تاجیکستان در شهر «کولاب» این گروه هنری را تاسیس کردم تا بالاخره ۷ سال قبل به «دوشنبه» پایتخت تاجیکستان دعوت شدم و در آن‌جا گروه دولتی تاسیس شد.

من از پرزیدنت تاجیکستان تشکر می‌کنم که به مقام فلک، مقام دولتی داد.

شما به چند کشور سفر کرده‌اید و این موسیقی‌ها را اجرا کرده‌اید و در کدام کشورها این نوع موسیقی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است؟

من قریب به ۷۰ سفر هنری به کشورهای مختلف داشتم، از جمله کشورهای اروپایی، آمریکا تمام ممالک مشرق زمین.

موسیقی مشرق زمین شباهت بیشتری به موسیقی فلک دارند، به خصوص موسیقی ایران بسیار شباهت دارد به موسیقی فلک. در قسمت شمالی خراسان هم فلک خوانی وجود دارد.

آن ربع پرده و نیم ربع پرده و نصف ِ نصف ربع پرده‌ها که در موسیقی فلک به کار می‌روند در موسیقی خراسان هم به کار می‌روند و من آن‌جا (شمال خراسان ) دوستان بسیاری هم دارم.

من در عین حال در حال تحقیق هستم و می‌خواهم کار علمی‌ام را به اتمام برسانم در سال‌های نزدیک، چون هم دفتر دولتی فلک دارم و هم در کنسرواتور درس می‌دهم به هنرجویان و هم مکتب فلک دارم که ۱۰۵ هنرجو، دختر بچه و پسر بچه‌های جوانِ جوان، از سه، چهار ساله تا دوازده چهارده ساله دارم، حتی منزل خودم را به طور رایگان مکتب کرده‌ام، به‌خاطر آنکه آینده سازان ملت تاجیک یعنی نوجوانان، به دنیای موسیقی فلک خوب واقف باشند چون که این ژانر را باید از همان اوان کودکی، نزد استاد بیاموزی تا خوب به آن واقف شوی.

در باره‌ی سازهای اصلی موسیقی تاجیک برای‌مان بگویید، چه سازهایی دارید؟

سازهای اصلی موسیقی سنتی تاجیک شماره‌های زیادی را در بر می‌گیرند، سرکرده‌های آن، دُمره، دوتار، قیجک، که چند مدل قیجک هست.

در ایران کمانچه دیده‌ام ما هم کمانچه داریم اما به شکلی دیگر.

سه‌تار، پنج‌تار، قانون، ده‌ربع پرده داشتن در قانون کفایت نمی‌کند و من در فکر آن هستم که چند ربع پرده‌ی دیگر به قانون اضافه کنم زیرا موسیقی اصیل فلک را بیشتر در سازهایی که بدون پرده هست می‌توان زد.

شما در تاجیکستان آیا موقع خلق یک اثر و یا اجرای کنسرت با مشکلات دست و پاگیری روبرو هستید؟

در تاجیکستان هر کسی می‌تواند، اختیاری است، چون در مملکت دمکراسی هست. البته از روی قانون و آن هم زیر نظر قوانین تولید سی دی و قانون فروش آن، قرار دادهای مخصوص، حقوق مولف، همه‌ی این قوانین هست و ما مراجعه می‌کنیم به دفتر قانون‌گذاری و آن‌ها هم از ما می‌خرند هر تعداد که می‌خواهند، آن هم البته تعداد دارد و قوانین مخصوص خودش را دارد.