چرا هفتان فیلتر شد؟ لابد خدا می‌داند

مجتبا پورمحسن

از اولین ساعات یکشنبه ششم بهمن ماه بازدیدکنندگان از سایت فرهنگی هنری «هفتان» با این پیغام مواجه شدند: «‌مشترک گرامی دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نمی‌باشد.»

علی اصغر سید‌آبادی، نویسنده و روزنامه‌نگار درباره‌ی فیلتر شدن هفتان می‌گوید:

من باور نمی‌کردم هفتان فیلتر شود. به دلیل این‌که تقریباً همه‌ی خط قرمزهایی را که ما در داخل کشور می‌شناسیم، رعایت می‌کرد.

آقای سید‌آبادی، حتا بعضی از دوستان به مدیر سایت هفتان انتقاد می‌کردند که بیش از اندازه محافظه‌کارانه عمل می‌کند.

بله، یک عده از دوستان هم بودند‌ در وبلاگستان که انتقاد می‌کردند هفتان، محافظه‌کارانه رفتار می‌کند و اگر لینک‌های سیاسی را هم بگذارید، سریع حذف می‌کند و این باعث تعجب بود که با رعایت همه‌ی این چیزها این سایت فیلتر شده و این به این معنی است که هر جایی که بخواهد به یک شکل حرفه‌ای‌تری به فرهنگ و هنر بپردازد، ‌دیگر با مشکل مواجه خواهد شد.

و شما فکر می‌کنید که پیامش این بوده؟

من نمی‌دانم که چه پیامی دارد. فکر می‌کنم که بیشتر ناشی از اغتشاش باشد تا پیام. من فکر می‌کنم که نباید چندان فکر منسجمی پشت این‌گونه فیلتر کردن‌ها باشد.

این اتفاق نمی‌تواند واجد پیام باشد. اگر واجد پیام بود، خوب بود. فکر می‌کردیم که یک عده می‌‌نشینند، برنامه‌ریزی و یک فکر سازمان یافته‌ای دارند و در کارشان یک انسجامی است. اما من فکر می‌کنم این اتفاق، بیشتر ناشی از اغتشاش است.

معمولاً در آستانه‌ی انتخابات در ایران فضا بازتر می‌شود. اما الان شاهد فیلترینگ سه سایت خبری- سیاسی و همین‌طور سایت هفتان هستیم که البته سیاسی نیست. با این پیش زمینه اتفاقی که افتاده است، عجیب نیست؟

معمولاً عجیب بودنش به خاطر این است که هیچ فکر منسجمی پشت این چیزها نیست. هیچ برنامه‌ی منسجمی نیست. یعنی عجیب بودنش از این‌جا ناشی می‌شود.

شما هر جور که فکر کنید و خودتان را به جای کسانی که تصمیم گرفته‌اند هفتان را فیلتر بکنند، بگذارید؛ فکر می‌کنید که بودن این سایت چه زیانی برای کسی داشته باشد؟

و یا نبودنش سودی دارد؟ یعنی از زاویه‌ی نگاه آن‌ها، یک اشتباه است. عمل‌ِ عبثی است که فقط هزینه دارد، البته اگر برای آن‌ها هزینه مهم باشد.

لوگوی سایت هفتان

و نهایتاً این‌که شما امیدی به رفع فیلتر هفتان دارید؟

باید اتفاق بیفتد. یعنی اگر با هر ملاکی نگاه می‌کنید، می‌بینید هفتان از خط قرمزی عبور نکرده که بخواهد فیلتر بماند.

نکته‌ی دوم این است که بخش زیادی از ‌خبرها و گزارش‌هایی که هفتان پوشش می‌داد، به دوستان اصولگرا و ارزشی منتسب هستند. هفتان در مورد نویسنده‌ها و هنرمندان بدو‌ن‌جهت‌گیری این کار را انجام می‌داد.

من فکر می‌کنم کسانی که این کار را کرده‌اند، اصلاً در هفتان دقیق نشده‌اند. چون با این کار حتا آدم‌هایی را که به آ‌ن‌ها نزدیک هستند‌ هم از یک امکان محروم کردند.

از کوروش رنجبر، شاعر و عکاس و یکی دیگر از کاربران هفتان می‌پرسم که آیا انتظار داشته که سایت هفتان فیلتر شود؟

نه، به هیچ‌وجه. من فکر می‌کنم که فیلتر کردن سایت هفتان یعنی خفه کردن اطلاعات. هیچ‌وقت نمی‌توان اطلاعات را از بین برد. اطلاعات راه دارد و گسترش پیدا می‌کند.

هفتان، مدل یک الگوی خوب ساختار دموکراتیک یک سایت هنری در زمینه‌ی فرهنگ، هنر و ادبیات بوده است.

از این نظر که هفتان سایتی است که این امکان را به کاربرانش داده است که امکان تصمیم‌گیری را توزیع‌ بکند. از این نظر سایت خیلی خوبی است.

یعنی تمرکز تصمیم‌گیری را از خودش سلب کرده و به آن عمومیت داده است و به صداهای مختلف اجازه داده که اعلام موجودیت بکنند و از این نظر یک الگوی دموکراتیک را بنیاد کرد.

فیلترینگ در کشور ما، بحث تازه‌ای نیست. اما تا به حال شامل یک سایت فرهنگی هنری نشده بود. شما به عنوان یکی از کاربران هفتان، دلیل فیلتر شدن این سایت را چه می‌دانید؟

واقعاً دلیلش برای خود من هم عجیب است. یعنی من هر جور که بخواهم نگاه بکنم، از نظر منطقی با عقل جور در نمی‌آید که بخواهند یک سایت فرهنگی هنری را فیلتر بکنند. خود آقایان هم هنوز دلیلش را توضیح نداده‌اند.

وقتی شما می‌آیید یک سایت فرهنگی‌ هنری را که دارد با انبوه مخاطب کار می‌کند، فیلتر می‌کنید؛ باید یک دلیل قانع کننده‌ هم بیاورید.

کوروش رنجبر

وقتی وبلاگ اکثر کاربران را می‌خوانید متوجه می‌شوید که هنوز از این قضیه متعجبند که چرا این‌گونه شده است و تا امروز هم هیچ‌کس جواب نداده است.

اما یکی از دلایلی که می‌تواند در این قضیه مهم باشد، و باعث شده است که فیلتر شود این است که هفتان سایتی است که به صداهای متعددی اجازه‌ی گفت و گو ‌داده است.

ما در سایت‌های فرهنگی هنری با صداها و شخصیت‌های فرهنگی هنری مواجه می‌شویم که در رسانه‌های عمومی کشوری از آن‌ها خبری نیست.

و به نوعی اینها قبلاً سانسور شده‌اند. شخصیت‌هایی مثل رضا براهنی‌، یدالله رویایی و بسیاری از شخصیت‌هایی ‌که در زمینه‌ی تاریخ، فرهنگ و سینما حرفی برای گفتن دارند و ما هیچ‌وقت حرف‌هایشان را از طریق رسانه‌های عمومی نمی‌شنویم.

همین اتفاق برای روزنامه‌هایی که به‌اصطلاح اصلاح‌طلب بودند هم افتاده و این‌ها سانسور شدند و بعضاً توقیف شدند و اجازه‌ی انتشار نداشتند.

همان‌طور که گفتم، یکی از دلایش هم این است که ما در هفتان، با مدل واقعی گفت و گو برخورد می‌کردیم.

با توجه به سابقه‌‌ای که در مورد فیلترینگ بعضی از وبلاگ‌های فرهنگی وجود دارد، شما آینده‌ی روشنی می‌بینید؟ یعنی انتظار دارید که هفتان رفع فیلتر شود؟

من اصلاً می‌خواهم که این‌گونه شود. نه این که فقط امیدوار باشم. با امیدواری کاری از پیش نمی‌رود.

یعنی من فکر می‌کنم همه‌ی کسانی که چه کاربر هفتان بودند و چه خواننده‌ی هفتان بودند، باید این خواسته‌هایشان را بروز بدهند و از دولت بخواهند که این امکان را به‌وجود بیاورد که هفتان دوباره شروع به کار بکند و همه از این اطلاعات استفاده بکنند.

پدرام رضایی‌زاده، داستان‌نویس و روزنامه‌نگار هم انتظار نداشته سایتی مانند هفتان فیلتر شود:

به هیچ عنوان انتظار نداشتم. آن هم با شیوه‌ی ‌ضا شکرالهی و همکارانش در اداره‌ی هفتان و سخت‌گیری فوق‌العاده‌ای که در حذف کوچک‌ترین لینک‌هایی که به مطالبی غیر از فرهنگ مربوط می‌شد یا شائبه‌ی سیاسی بودن داشت؛ واقعاً انتظارش را نداشتم که با این رویه فیلتر شود و هنوز هم بهت‌زده‌ام.

پدرام رضایی‌زاده/ عکس از: حمید جانی‌پور

شما به محافظه‌کاری در مدیریت سایت هفتان هم اشاره کردید با این اوصاف به نظر شما این اتفاق چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟

من دیده‌ام که الان در وبلاگ‌ها یک نظری شایع شده است و آن هم این است که چون اصولاً عده‌ای با بالا رفتن سطح فرهنگ و شعور جامعه مخالفند، دارند با هر چیزی که در این راستا حرکت می‌کند، مخالفت می‌کنند.

ولی من این را قبول ندارم. چون باید در نظر داشته باشیم که هفتان هیچ‌وقت توانایی این کار را نداشت و اصلاً این مقوله جزو اهدافش هم نبود که بیاید مثلاً فرهنگ و آگاهی آدم‌های طبقه‌ی فرودست را بالا ببرد. چون مخاطبینش از این طبقه نیستند.

اساساً هفتان کاری که در مقابل مخاطبان خودش که همگی دلبستگی‌هایی به فرهنگ و هنر دارند می‌کرد، این بود که آگاهی و دانش آن‌ها را اندکی بالاتر می‌برد یا سعی می‌کرد از طبقه‌های چند لایه پایین‌تر آدم‌هایی را بالاتر بیاورد.

به خاطر همین من خیلی با این نظر موافق نیستم و این که چرا این‌گونه شد، خودم هم نمی‌دانم.

یادتان هم باشد که خیلی اوقات در جامعه‌ی ما اتفاقات بدون هیچ دلیل منطقی و مشخصی می‌افتد و همین کار را مشکل‌تر می‌کند.

و آیا با توجه به پیگیری‌هایی که مدیر سایت هفتان دارد انجام می‌دهد شما امیدوار هستید که هفتان رفع فیلتر شود؟

یک اتفاق بدی که افتاده این است که هفتان با سه سایت سیاسی فیلتر شده است.

اتفاقاً چون سایت‌های سیاسی، وابستگی‌هایی هم دارند و دلایل فیلتر شدنشان هم خیلی عجیب و غریب نیست و قابل پیش‌بینی بوده، مثلاً یکی وابستگی‌های سیاسی به سردار قالیباف یا آن دو سایت سیاسی منسوب به جریان اصلاح‌طلب دارند؛ همیشه لابی‌ها و ارتباطاتی دارند که می‌توانند خودشان را نجات بدهند.

متاسفانه هفتان مثل خود فرهنگ و هنر در ایران همیشه بی‌پشت و پناه بوده و همین هم مقداری بیشتر من را ناامید می‌کند.

هر چند که همیشه در گذشته هم دیده‌ایم، در هر بخشی آدم‌هایی هستند که در این‌جور مواقع پیدا می‌شوند و بدون هیچ چشم‌داشتی کمک می‌کنند و مشکل را حل می‌کنند و من امیدوارم که در مورد هفتان این اتفاق بیفتد.
چون اگر فیلتر بماند و رفع فیلتر نشود، به نظر من برای آقایان، تبعاتش بیشتر از فایده‌اش خواهد بود.

و آن تغییر نگاه مخاطبین هفتان نسبت به آقایانی که این کار را انجام دادند و سیستمی که پشت آن فعالیت می‌کند، به نظر من ارزش این کار را ندارد.

حیرت‌زدگی، واکنش مریم مهتدی، روزنامه‌نگار و یکی از کاربران هفتان در مقابل فیلتر شدن این سایت است:

همان‌طور که در وبلاگم نوشته‌ام، فیلتر شدن هفتان برای من مانند یک شوک بود.

در این دو سال و نیمی که من به‌طور پیوسته از هفتان استفاده می‌کردم آن‌قدر که رویه‌ی غیر سیاسی‌اش را دیده بودم، اصلاً فکر نمی‌کردم که فیلترینگ، گریبان هفتان را هم بگیرد و اعتراف می‌کنم که هنوز هم در شرایط شوک هستم و هرچه که فکر می‌کنم یک دلیل منطقی برای آن پیدا نمی‌کنم.

مریم مهتدی

هفتان، یک سایت غیر سیاسی است و هیچ گرایش سیاسی هم نداشته‌. پس فکر می‌کنید که چرا فیلتر شده است؟

گمانه‌زنی‌های زیادی است. به هر حال هفتان، سایتی است که بین اهالی فرهنگ و هنر اعتبار خیلی زیادی داشت.

مساله‌ای که وجود دارد این است که حالا این اتفاق فارغ از این‌که منطقی یا غیر منطقی است، خیلی‌ها را شگفت‌زده کرده است.یعنی از یکشنبه تا الان خیلی از روزنامه‌نگاران و دوستانم بر روی یک مساله اتفاق نظر داشتیم که رویه‌ی هفتان در این مدت به شدت محافظه‌کارانه بوده و ما حتا در جمع‌های خصوصی‌مان خیلی محکومش می‌کردیم که خیلی محافظه‌کارانه لینک‌ها را ویرایش می‌کنند و بر آن‌ها نظارت می‌شود.

بالاخره این‌که حیرت‌زده‌ایم و اگر بپرسند که دلیلش چیست، نمی‌توانم دلیل زیادی برای آن بیاورم. چون اگر آدم بتواند دلیل مشخصی برای آن پیدا کند می‌گوید بسیار خوب، به خاطر چنین دلیلی این اتفاق افتاده است.

ولی الان جز این‌که فکر کنم که شاید دلیلش این بوده که اعتبار این سایت خیلی زیاد بوده و دلیلی ندارد که یک سایت، این‌قدر اعتبار داشته باشد. جز این دلیل دیگری به ذهنم نمی‌رسد.

خانم مهتدی، هفتان سایتی است که اصلاً تولید محتوا ندارد و فقط میزبان لینک مطالب فرهنگی- هنری است. به همین دلیل آن‌چنان مسوولیتی هم نمی‌توان برای آن متصور بود. آیا می‌شود سایتی را به خاطر لینک‌هایش فیلتر کرد؟

چیزی که وجود دارد این است که هفتان، سایتی است که تولید محتوا نمی‌کند و بیشتر بازتاب دهنده‌ی یک سری اتفاقات است. بنابراین فقط می‌توانند هفتان را یک سایتی بدانند که فقط اخبار را منعکس می‌کند. مثلاً
ممکن بود یک وقت‌هایی یک خبر در دنیای فرهنگ و هنر اتفاق بیفتد که شاید لابه‌لای خبرها خیلی به چشم نیاید. اما وقتی لینک آن در هفتان قرار می‌گرفت، بولد می‌شد.

اما مساله‌ای که وجود دارد این است که قطعاً سایتی که تولید محتوا نمی‌کند، نباید به خاطر محتوایی که از جاهای دیگر در آن منعکس می‌شود چنین اتفاقی برایش بیفتد.

من فکر می‌کنم مساله‌ای که وجود دارد این است که سایت مدیر دارد و قطعاً ویراستار هم داشته. حتماً یک مسوولیتی هم متوجه‌‌ آن‌ها هم هست. اما با نظارت سخت‌گیرانه‌ای که آقای شکرالهی می‌کردند، این مسولیت از روی دوش آن‌ها از منظر عام برداشته شده است.

یعنی آن سایت مسوولیت دارد که لینک‌های سیاسی یا غیر اخلاقی را منتشر نکند و این نظارت بر روی آن بوده است با این حال الان می‌بینیم که چنین اتفاقی افتاده است.

شما امیدی به رفع فیلتر هفتان دارید؟

من امیدوارم به امیدوار بودنم. یعنی امید دارم که آن کسانی که تصمیم گرفته‌اند، مقداری با دید متفاوت‌تری به ماجرا نگاه بکنند و امیدوارم که واقعاً فیلتر از هفتان برداشته شود.

همان‌طور که گفته شد فیلتر شدن هفتان در سایت‌ها و وبلاگ‌های فارسی زبان هم بازتاب های گسترده‌ای داشته است.

دکتر محمدرضا ترکی، استاد دانشگاه تهران در وبلاگش و در مطلبی با عنوان «‌چرا هفتان...؟!» با نقل حکایتی به تحلیل خبر فیلترینگ هفتان پرداخته است:

«‌بلانسبت هفتان و اولیای امور، می‌گویند یک نفر دو گوساله داشت. یکی آرام و معقول و دیگری چموش و تخس. یک روز ریسمان آن گوساله‌‌ی تخس و شیطان پاره شد و گوساله‌ی مزبور هم از خدا خواسته پا گذاشت به فرار. حالا فرار نکن‌، کی فرار بکن.

صاحب گوساله که از اقدام فرصت‌طلبانه‌ی آن حیوان زبان نفهم چموش به شدت خشمگین شده بود و دستش هم به دمب هیچ گاوی بند نبود، شلاقش را برداشت و افتاد به جان آن گوساله‌ی زبان بسته که مانده بود، حالا نزن و کی نزن.

یک نفر از راه رسید و گفت: پدر جان، این بدبخت که گناهی کرده است. صاحب گوساله نفس‌نفس زنان و عرق ریزان گفت به مظلوم‌نمایی این نگاه نکن. این هم اگر ریسمانش باز بود از آن یکی تندتر فرار می‌کرد.

شهداله که اولیای محترم‌ امور شبانه‌روز در پی حفظ ناموس مملکت در عرصه‌ی اینترنت و اون ترنت هستند و در این راستا از هیچ کوشش و مجاهدتی دریغ نمی‌کنند. اما دریغا که تلاش‌های آنان چنان که باید به دید نمی‌آید و مردم آن‌چنان که شاید در جریان خدمات آن‌ها قرار نمی‌گیرند.

لذا گاهی لازم است که از باب ‌"خلاف آمد عادت" هم شده درِ یک سایت معتدل را تخته کنند تا خلایق بدانند و آگاه باشند که اوضاع هر کی به هر کی نیست و خیالشان راحت باشد که کسانی هستند که چهار چشمی مراقب ناموس مملک هستند.»

علاوه بر محمد‌رضا ترکی‌، نویسنده‌ی سایت جام جم هم در مطلبی با عنوان «‌به ما چه که در هفت آسمان فرهنگ و ادب چه می‌گذرد» ‌می‌نویسد:

«بودن هفتان یعنی به رسمیت شناختن فضای گفت و گوی آزاد. یعنی امکان تضارب آرا میان جمع کثیری از اهالی فرهنگ.»

هر چه هست یک هفته از فیلتر شدن سایت هفتان می‌گذرد و هنوز هم تلاش‌ها برای رفع فیلتر آن به نتیجه‌ای نرسیده است.