چه گوارا، بزرگ‌ترین قهرمان رمانتیک تاریخ

گفتگو با گیتا گرکانی را از اینجا بشنوید.

اگر چه عده‌ای از اصلاح‌طلبان دینی اعتقاد دارند که اکنون چه گوارا اصلاً به درد ما نمی‌خورد؛ اما این شخصیت به خودی خود حتماً آن قدر جذاب هست که یک ناشر معتبر روی چاپ کتاب نفیسی درباره‌ی او سرمایه‌گذاری کند.

گرکانی ترجمه‌ی کتاب‌هایی نظیر «شارون و مادر شوهرم» نوشته‌ی سعاد امیری، «حادثه‌ی عجیب برای سگی در شب» نوشته‌ی مارک هادون و «کافکا در ساحل» نوشته‌ی هاروکی موراکامی را در کارنامه‌ی خود دارد. او در گفت و گو با رادیو زمانه از کتاب «چه گوارا چهره‌ی یک انقلابی» گفته است.

ارنستو چه گوارا

چه طور شد شما که بیشتر کتاب‌های ادبی ترجمه می‌کردید، تصمیم گرفتید چه گوارا را ترجمه کنید؟

من اصلاً کار مشخصی ترجمه نمی‌کنم. هر کاری که خوشم بیاید، انجام می‌دهم کارهای غیرداستانی هم زیاد دارم. این هم کار خیلی خوبی بود. فکر می‌کنم کاری بود که به آن احتیاج داشتیم. اصلاً با توجه به نوع نگاهی که این کار به زندگی‌نامه‌نویسی دارد، فکر می‌کنم خیلی به آن نیاز داشته باشیم.

این جور زندگی‌نامه‌نویسی در ایران چندان مرسوم نیست. به همین دلیل شاید مخاطب تصور کند که کتابی با این همه عکس، بیشتر کتاب‌سازی باشد؟

اگر مخاطب توانست این جوری کتاب بسازد، حتماً این کار را بکند. دست هر کس که بتواند این کار را بکند، درد نکند. چون این همه گردآوری و تنظیم کردن زندگی‌نامه به طور منظم و با تصویر، واقعاً کار هولناکی است؛ یک کار خیلی سنگین است و متاسفانه من بعید می‌دانم درباره‌ی شخصیت‌های کشور خودمان بتوانیم یک چنین کارهایی ارایه بدهیم. چون اگر تصویر داشته باشیم، اطلاعات در مورد زندگی‌شان کم داریم و اگر اطلاعات در مورد زندگی‌شان داشته باشیم، احیاناً تصویر نداریم.

و در این کتاب با کمترین کلمات و بیشترین عکس، زندگی‌نامه‌ی چه گوارا را می‌بینیم.

نه، کمترین نیست. چون شما نامه‌های خصوصی‌اش را دارید؛ اظهار نظرهای تمام دوستانش را داری دو کار از هر دو جنبه بسیار کامل است. از نظر تحقیقی هم، کار فوق‌العاده کامل است. یعنی کاری است که هم خیلی زمان برده وهم گروهِ همکار، خیلی خوب کار کردند و همه وهمه خیلی خوب با آن‌ها همکاری کردند. به نظر من یک نمونه‌ی درخشانِ نتیجه‌ی همکاری درست است.

آن طور که من شنیدم چه گوارا اولین کتاب از مجموعه‌ای صد جلدی است که قرار است منتشر شود. دلیل خاصی داشت که با چه گوارا شروع کردید؟

من که انتخاب نکردم؛ ناشر انتخاب کرد. دکتر حجازی کتاب را به من نشان دادند؛ خب کتاب هم فوق‌العاده بود؛ من هم قبول کردم. کتاب، کتاب بی‌نظیری است. یعنی وقتی ناشری جرأت کند این هزینه‌ها را تقبل کند و زحمت چاپ چنین کتابی را بکشد، به همان دلایلی که در تمام دنیا این کتاب در می‌آید، به همان دلایل ما هم در ایران به آن نیازمند هستیم. چون ما فرقی با بقیه‌ی دنیا از نظر اطلاعاتی که بهش احتیاج داریم، نداریم. شاید تنها تفاوت‌مان در این است که خودمان نمی‌دانیم که به چه چیزهایی واقعاً نیاز داریم.

به هر حال شما قبل از ترجمه‌ی این کتاب شناختی از چه گوارا داشتید، بعد از ترجمه‌اش چه حسی پیدا کردید؟

من فکر می‌کردم می‌شناسم. خیلی سؤال خوبی پرسیدید. چون واقعاً فکر می‌کردم می‌شناسم و به همین دلیل گمان می‌کردم ترجمه برایم خیلی راحت است. اصلاً انتظار نداشتم مشکل زیادی پیدا کنم. اما موقع کار کردن اولاً متوجه شدم اصلاً چه گوارا را تا به حال نمی‌شناختم؛ اطلاعات خیلی وسیع‌تر از این حرف‌ها بود.

ببینید شناختن یک قهرمان به عنوان یک انسان به نظر من خیلی جالب است. چون قهرمان در وهله‌ی اول انسان است. این به همه‌ی آدم‌ها این امید را می‌دهد که می‌توانند در زندگی‌هایشان قهرمان باشند؛ چون هیچ کس قهرمان به دنیا نمی‌آید.

ارنستو چه گوارا

یکی از بخش‌های جالب کتاب، عکسی است که در توصیفش به جذابیت‌های اروتیک چه گوارا اشاره شده. این بخش و به طور کلی، کتاب با مشکل ممیزی مواجه نشده؟

کتاب اصلاً مشکلی برای سانسور نداشت. چون یک زندگی‌نامه است؛ خیلی هم معقول است و ما اصلاً با ارشاد مشکلی نداشتیم. مشکل بزرگ این کتاب این بود که بتوانند این را عین کار اصلی در بیاورند. همه برای این هدف زحمت کشیدند.

و نتیجه از نظر کیفیت راضی‌کننده بود؟

درست مثل کتاب اصلی است؛ با این تفاوت که کتابی که نشر کاروان در آورده جلد بهتری دارد.

قبول دارید که برای ما ایرانی‌ها که کمتر عادت داریم، سخت است که این نوع کتاب‌ها را که مجموعه‌ای از عکس‌هاست، به عنوان یک کتاب بپذیریم؛ آن هم کتاب زندگی‌نامه؟

واقعیتش را بخواهید این را نمی‌توانم درک کنم که برای مردم ایران سخت است. برای این که مخاطب ما الان فیلم‌های غربی را می‌بیند؛ سینمای غرب را دارد؛ موسیقی غرب را دارد. جوان‌های ما از نظر ذهنی با دنیا جلو می‌آیند. بعد این که ما اصرار داشته باشیم آن‌‌ها را در گذشته نگه داریم، قابل درک نیست.

بالاخره دوربین عکاسی اختراع شده دیگر؛ نشده؟ و دوربین واقعاً زندگی را ثبت می‌کند. چه گوارا ویژگی اش این است که بیشتر از هر شخصیت معروف دنیا، از او عکس گرفته شده است. شما مثلاً در مورد ماری کوری نمی‌توانید این همه عکس پیدا کنید. اگر می‌شد، شاید زندگی‌نامه‌های خیلی بهتری می‌توانستند در موردش در بیاورند.

یعنی عکس‌های چه گوارا بخش مهمی از زندگی‌اش بوده؟

برای من عکس خیلی مهم است. من اصلاً خودم تئاتر خوانده‌ام؛ ادبیات دراماتیک خوانده‌ام و تصویر برایم گویا است. تصویر خوب، خیلی حرف‌ها را می‌تواند بزند که کلمه شاید نتواند. در این کتاب همه چیز خیلی حساب‌شده و دقیق است. واقعاً برایش زحمت کشیده‌اند کاری است که مدت‌ها وقت گرفته. اگر واقعاً کسی در ایران بتواند چنین کتاب‌هایی در بیاورد، باید دستش را بوسید.

ببینید، این‌ها همه تجربه است. ما باید با نوع کارهایی که دارد در دنیا اتفاق می‌افتد، آشنا شویم. همه امکاناتی را که وجود دارد، بشناسیم. شما بدون شناخت که نمی‌توانید کاری بکنید. این‌ها به جلو رفتن خودمان کمک می‌کند. شاید فردا همین بچه‌هایی که این کتاب‌ها را می‌بینند (شاید که نه؛ امیدوارم حتماً) ما کارهای خیلی خوبی با این ویژگی‌ها در مورد شخصیت‌های خودمان داشته باشیم.

همان‌طور که می‌دانید چه گوارا یکی از شخصیت‌های محبوب ایرانی‌هاست. به نظر شما این کتاب چیزی بر دانسته‌های ما درباره‌ی چه گوارا اضافه می‌کند؟

به دانسته‌های خود من خیلی اضافه کرده. ببینید چه گوارا به نظر من بزرگ‌ترین قهرمان رمانتیک تاریخ است. تمام ویژگی‌های یک قهرمان رمانتیک را دارد؛ با این تفاوت که او یک قهرمان واقعی است. یک قهرمان خیالی نیست. یعنی یک آدم ایده‌آلیست است که به رؤیاهایش وفادار می‌ماند و تا آخر هم برای رؤیاهایش می‌جنگد.

ببینید ما بچه‌هایی داریم که بیماری آسم دارند به این‌ها می‌گویند که تو باید از خیلی فعالیت‌های زندگی، خودت را کنار بکشی. چه گوارا آسم داشته؛ اما نظامی شده است. ما بچه‌هایی داریم که به علت بیماری نمی‌توانند به مدرسه بروند. چه گوارا یکی از آن‌هاست؛ اما نه فقط مدرسه رفته، دکتر شده و هم در تحصیلات آدم موفقی بوده و هم یک چهره‌ی اجتماعی موفق. یک چنین شخصیتی یعنی امید. او به انسان، امید می‌دهد.

قرار است از این سری کتاب‌ها باز هم ترجمه بکنید؟

من الان کار این چنینی در دست ندارم. اما فکر می‌کنم که به هر حال این کار‌ها انجام خواهد شد. می‌دانم که این نوع کارها، کارهای خوبی است و در ضمن اصلاً زندگی‌نامه الان در دنیا در راس کارهای پرفروش است؛ چه زندگی‌نامه‌ی آدم‌های معروف و چه آدم‌های گمنام.

مرتبط:
راز «دست‌های چه گوارا»
چه گوارا دنبال مرگ نبود
چه گوارا: همیشه انقلابی