ادبیات شرقی در ادب‌نامه شرق

مجتبا پورمحسن

نخستین شماره‌ی ادب‌نامه شرق در دوره‌ی جدید انتشار این روزنامه با عنوان «ادبیات شرقی» منتشر شد.

این ویژه‌نامه ۳۲ صفحه‌ای شامل ۲۴ داستان از ۲۴ نویسنده فعال حال حاضر ادبیات داستانی ایران است. داستان‌هایی از احمد آرام، فرخنده آقایی، میترا الیاتی، بیژن بیجاری، احمد بیگ‌دلی، محمدرضا پورجعفری، یونس تراکمه، فرخنده حاجی‌زاده، حامد حبیبی، علی خدایی، امیر حسین خورشیدفر، علی اشرف درویشیان، بلقیس سلیمانی، محمدرضا صفدری، ناهید طباطبایی، داوود غفارزادگان، محمد کشاورز، فرزانه کرم‌پور، جواد مجابی، محمد محمد علی، علی‌رضا محمودی(ایرانمهر)، رضا مختاری، مهرنوش مزارعی و یعقوب یادعلی در ادب‌نامه شرق منتشر شده است.

تفاوت عمده‌ی این ادب نامه با نمونه‌های مشابه طرح جالبی است که دبیر این ویژه‌نامه اجرا کرده است، این که ازعده‌ای از منتقدین و نویسندگان یادداشت‌هایی درباره جهان داستانی هر یک از نویسنده‌ها منتشر شده که در کنار داستانها آمده است. در بین منتقدین نام نویسندگان و منتقدین شناخته شده‌ای نظیر ابوتراب خسروی، هلن اولیایی نیا، محمد حسن شهسواری، محسن فرجی، رضا جولایی، شاهرخ تندرو صالح، شهریار وقفی پور، سید رضا شکراللهی، نیلوفر نیاورانی و. . . به چشم می‌خورد.

دیگر ویژگی این ویژه‌نامه که قرار گرفتن داستان‌های نویسندگان جوان در کنار نویسندگان پیشکسوت است. گاهی حتی نویسندگانی به عنوان منتقد بر داستان‌های جوانانی یادداشت نوشته‌اند که خود از نویسنده‌ی داستان شناخته شده‌ترند. شاید برای اولین بار است که برخی چهره‌های جوان این مجال را یافته‌اند تا داستانشان در روزنامه‌ای پر تیراژ آن هم به صورت یک ویژه‌نامه به چاپ رسیده است‌.
البته این نخستین شماره‌ی ادب نامه شرق در دوره جدید است. قرار بود داستان‌هایی از نویسندگان برجسته و بزرگی نظیر دکتر رضا براهنی و عباس معروفی هم در این شماره چاپ شود که به دلیل دیر رسیدن داستان‌های این نویسندگان و عزم دبیران ویژه‌نامه برای فراهم آوردن موقعیتی ویژه برای این نویسندگان چاپ داستان‌های آنها به شماره بعد موکول شد تا حقی از آنان ضایع نشود.

ادب نامه شرق محصول زحمات احمد غلامی و حسن محمودی است. احمد غلامی سردبیر شرق، سردبیری این ویژه‌نامه را بر عهده داشته و حسن محمودی دبیر آن بوده است.

احمد غلامی در بخشی از یادداشتی با عنوان جزیره‌های كوچك روشنفکری که در صفحه دوم ویژه‌نامه آمده، نوشته است:
«داستان‌نویسی ایران دوره تازه‌ای را آغاز كرده است. آغاز این دوره یعنی پشت سر گذاشتن دوره‌های گذشته. این دوره آغاز را می‌توان دوره مستقل بودن نویسندگان نامید. این استقلال در دو زمینه اتفاق افتاده است: اینك كمتر نویسنده‌ای را می‌توان یافت كه تابع جریان سیاسی خاص یا طرفدار مومن ایدئولوژیك تفكری باشد. نویسنده مستقل امروز بیش از آنچه نگران وظیفه اجتماعی یا رسالت سیاسی خود باشد، نگران حفظ هویت فردی خودش است. آن هم در جامعه‌ای آشوب‌زده و سیاسی، حفظ و صیانت از این هویت فردی گاه آنچنان وسواس‌گونه شده كه نویسنده ترجیح می‌دهد منزوی و گوشه‌گیر باشد تا اینكه وارد بازار مكاره‌ای از سیاست و اجتماع شود كه نمی‌داند چمدانش را با چه متاعی پرخواهند كرد. این اصرار بر استقلال فردی نویسنده موجب شده جریان روشنفكری ایران دچار دگرگونی شود و از جریان روشنفكری سال‌های گذشته كه همواره رسالتی را بر دوش خود احساس می‌كرد كناره‌گیری و پرهیز كند. جریان روشنفكری در این اعلام استقلال نویسندگانش در حال پوست‌اندازی دشواری است. تعریف‌های پیشین جریان روشنفكری دستخوش تغییر شده‌اند. نویسندگان مستقل و جوان امروز اگرچه خود را روشنفكر می‌دانند اما دیگر دغدغه و نگرانی روشنفكران سلف خود را ندارند؛ نگرانی كه باعث می‌شد آنها وارد جریان‌های ایدئولوژیك و گاه مبارزات سیاسی شوند.

نویسنده امروز ایران بیش از آنكه نگرانی و دغدغه سیاست و اجتماع را داشته باشد، نگران حراست از هویت فردی خود است. هویت فردی كه بی‌محابا مورد بی‌مهری و گاه هجوم عوامل بیرونی قرار می‌گیرد. اگرچه نویسندگان مستقل این دوره یك جریان روشنفكری مداوم و موثر سیاسی نیستند اما جزیره‌هایی پراكنده از نوعی دیگر از روشنفكری مستقل هستند كه دغدغه آنها بیشتر حفظ نگاه حرفه‌ای خود به هنر داستان‌نویسی است. با تسامح و تساهل می‌توان گفت نویسندگان روشنفكر مستقل امروز راهی را می‌روند كه روشنفكران امریكایی رفته‌اند. دیگر روشنفكری در ایران شغل و اعتبار و حیثیت نیست. ارزش و نام‌آوری و شهرت به ارمغان نمی‌آورد. روشنفكری رسالت و مبارزه نیست. روشنفكری به معنای ذاتی خود برگشته است. روشنفكر نویسنده یعنی روشنفكر نویسنده بی‌هیچ كم و كاست بدون هیچ طبقه یا كاستی تعریف شده. روشنفكر مستقل امروز نه در خدمت قدرت است نه بر قدرت. منتقد قدرت است؛ آن هم منتقدی در قد و قواره خود كه اگر قرار باشد قدرت به هویت فردی و اجتماعی او آسیب بزند ترجیح می‌دهد هویت فردی خود را حفظ كند تا آن را فدای حزب، جمع، گروه و اجتماع كند. روشنفكری به ارزش تنهایی پی برده است. جزیره‌های كوچك مهم‌تر از مجمع‌الجزایر است. . .».

حسن محمودی برای انتشار ویژه‌نامه‌ای آبرومند زحمت زیادی کشیده و حتی چند بار تا نیمه شب در دفتر روزنامه شرق ماند تا «ادبیات شرقی» آنی باشد که انتظارش می‌رفت.

به هر تقدیر انتشار ویژه‌نامه‌ی داستان شرق را در بحبوحه‌ای که مجلات ادبی به دلیل مشکلات عدیده در اختیار مخاطبان قرار نمی‌گیرد باید به فال نیک گرفت. منتظر ویژه‌نامه‌های بعدی شرق می‌مانیم که آنطور که شنیده می‌شود هر شماره متفاوت‌تر و غیر منتظره‌تر از قبل خواهد بود.