جلال طالبانی و تاریخ معاصر کردها

پژمان اکبرزاده

عرفان قانعی‌فرد، فرهنگ‌نویس و پژوهشگر ایرانی مدتهاست که پژوهش‌ها و سفرهای زیادی داشته برای تدوین یک مجموعه از خاطرات جلال طالبانی، رییس جمهوری کنونی عراق و تاریخ معاصر کردهای این کشور. تدوین این مجموعه به پایان رسیده و آماده چاپ است. قرار بود که کتاب توسط یکی از دانشگاه‌های آمریکایی به چاپ برسد ولی ظاهراً تغییراتی در این زمینه رخ داده است. عرفان قانعی‌فرد، در گفت و گوبا زمانه جزییات بیشتری درباره‌ی بدست می‌دهد:

چون سوپروایزر کتاب، پروفسور نادر انتظار معرفی شده بود، قرار بود که من این کتاب را به دانشگاه آلاباما معرفی کنم. ولی با ناشر معروف آمریکا، راندم هاووس، قرارداد بستیم و قرار شد این ناشر معتبر آمریکایی بجای دانشگاه کتاب را منتشر کند. چون کتاب از قالب کتابی یک جلدی بیرون آمد و سه جلدی شد، ناچار شدیم یک ناشر غیردانشگاهی پیدا کنیم. درباره نسخه عربی آن هم بگویم که در لندن، ناشری هست به نام دارالساقی، که عربی این کتاب را در لندن و بیروت و کشورهای عربی منتشر خواهد کرد.

پس نخستین نسخه‌ای که منتشر خواهد شد، به چه زبانی خواهد بود؟
تقریباً اگر ۲۰ روز اختلاف زمانی را حذف بکنیم؛ سعی می‌کنیم همزمان عربی، انگلیسی و فارسی آن در یک مقطع باشد، لااقل در یک ماه باشد. ولی طبعاًچند روزی با هم اختلاف خواهند داشت که دیگر آن برمی‌گردد به اوضاع و احوال توزیع کتاب در آن کشور که اول انگلیسی آن بیرون می‌آید یا عربی و یا فارسی. ولی تا جایی که من می‌دانم حداقل با احتساب بیست روز، تقریباً می‌شود گفت که هر سه همزمان منتشر می‌شود.

عرفان قانعی‌فرد، نویسنده کتابِ خاطرات جلال طالبانی

شما پیشتر اشاره کرده بودید که کتاب درباره‌ی خاطرات جلال طالبانی و تاریخ معاصر کردهای عراق خواهد بود. این دو موضوع بصورت کاملاً جدا در کتاب مطرح می‌شود یا در بخش‌های مختلف توامان هستند؟
خیر. درواقع همراه با آقای جلال طالبانی، رییس جمهور عراق، تاریخ معاصر کردستان و تاریخ معاصر عراق را ورق زدیم. محور اصلی کتاب، خاطرات آقای طالبانی است و آرشیو چهار کشور، آمریکا، انگلستان، روسیه و ایران، تا حدی هم آرشیو باقی مانده از عراق، تکمیل کننده‌ی حرف‌های ایشان است. چون با ۴۵۰ نفر در ۱۷ کشور، در این مورد گفت و گو شده است، که این افراد در واقع در کنار حرف‌های آقای طالبانی، نگاه‌های مختلف را مطرح می‌کنند. توزیع جلد اول این کتاب تا روز بیست و هشتم انشاء‌الله شروع خواهد شد.

۴۵۰ نفر، تعداد بسیار زیادی است. دلیل اینکه با این تعداد شخصیت صحبت شده، چیست؟
یکی از دلایل پر حادثه بودن خاطرات آقای طالبانی است. مثلاً در یک جایی اشاره کردند به موضوعی درباره‌ی آقای بارزانی؛ من مجبور شدم بروم پیش آقای مسعود بارزانی و از ایشان بپرسم. در یک جایی مسعود بارزانی نخواستند جواب بدهند، تحفظ داشتند از این کار. من مجبور شدم بروم از محمود عثمان، مشاور ملامصطفی بارزانی بپرسم.

در یک جایی که من در زندان توانستم با طارق عزیز به مدت دو ساعت دیداری داشته باشم و ایشان من را حواله کرد به یکی از وزیران کرد ایام صدام، به اسم مکرم طالبانی. وقتی رفتم پیش ایشان، ایشان باز یک جایی نخواستند پاسخ بدهند، من را حواله کردند به یکی دیگر و خلاصه همین دو سال و نیم زمان برد. در گفت و گو با شخصیت‌های مختلف، چه شخصیت‌های محلی و چه شخصیت‌های جهانی؛ لااقل سعی بر این بود که محور کتاب حفظ بشود و هیچکدام از آنها خارج از محور کتاب حرف نزنند. فقط نگاه‌های مختلف و روایت‌های مختلف را آوردند و از تکرار مکررات پرهیز شد. مثلاً صحنه‌ای را اگر یک نفر دوباره بخواهد تکرار کند، درواقع این، حذف شده است. اسم شخص مهم نبوده بلکه محتوای تاریخی کار بسیار مورد نظر قرار گرفته است.

در مورد تاریخ معاصر کردهای عراق که در کتاب به آن اشاره شده، قبلاً گفته بودید که از ۱۹۳۳ تا سال ۲۰۰۷ رویدادها بررسی شده. دلیل اینکه شما از ۱۹۳۳، این سال خاص شروع کردید چیست؟ در آن سال چه اتفاقی افتاده بود؟
تاریخ کردهای عراق مثل کردهای ایران، می‌شود درواقع عهد باستان را بررسی کرد، بعد عهد میانه، قبل از جنگ جهانی دوم، مابین دو جنگ جهانی و بعد از جنگ جهانی دوم. ولی من سال ۳۳ را انتخاب کردم، چون سال تولد جلال طالبانی است. بنابراین من سعی کردم برهه‌ای که این شخص در تاریخ معاصر عراق حضور داشته، مد‌نظر قرار گرفته بشود و حتی زمانی که خودش زنده است، درواقع بشود روایت دست اول را از خودش گرفت.

جلال طالبانی، رییس جمهور عراق

الان خیلی از کتاب‌ها را می‌بینیم که درباره‌ی خیلی از شخصیت‌ها نوشته شده ولی بیشتر بر اساس منابع و مراجع و مآخذ تهیه و تدوین شده است. نمونه‌ی مشهور آن مثل کتاب هویدا است، مثل کتاب رضا خان، مثل خیلی از شخصیت‌ها و چهره‌های تاریخی دیگر. جدای از شخصیت سیاسی و ایدئولوژیکی آن، چون ایشان کرد هستند و من نسبت به ایشان آشنایی داشتم، سعی کردم زمانی که خود وی در قید حیات است، کتاب را بنویسم. از سال ۱۹۳۳، خودش که چیزی را به یاد ندارد ولی از سال ۱۹۳۳ تا سال ۱۹۴۵، بیشتر این افراد دور و بر ایشان هستند که هم روایت‌های کودکی ایشان را بررسی می‌کنند و هم حوادث تاریخی را که در آن سال‌ها رخ داده عنوان می‌کنند. یکی از مشهورترین آن حادثه‌ها هم سال ۱۹۴۵ است برابر با سال ۱۳۲۴ شمسی که در ایران جریان جمهوری آذربایجان و جمهوری کردستان رخ داده بود.

آیا کارهای تحقیقی این پروژه از طرف نهاد یا سازمانی به شما سفارش داده شده، یا علاقه‌ی شخصی خودتان بود؟
بیشتر علاقه‌ی شخصی من بود و بعد از اینکه کار خیلی جلو رفت و حدوداً یک سال و نیم از کار گذشته بود، آن موقع من با آقای طالبانی مطرح کردم، ایشان هم موافقت کرد که به هر حال روایت اول کتاب را به عهده بگیرند و من هم هر از گاهی که در بغداد بودم، سعی می‌کردم که تقریباً با ایشان چندین ساعت را ضبط بکنم و حول و حوش ۱۲۴ساعت از ایشان ضبط شد و برای جلد سوم من فکر می‌کنم حدود ۹۰ ساعت دیگر باقی مانده باشد که ایشان از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ را تعریف بکنند.

من بیشتر هول و هراسم سر جلد اول بود یا روایت‌های تاریخی گمشده‌ای که خیلی از ماها نشنیدیم و خیلی از ماها هم آن نسل را یا از دست دادیم، یا اینکه آن نسل خارج از ایران هستند و آن روایت‌ها مدفون است و بیشتر سعی شد آن روایت‌ها بازسازی بشود.

به لحاظ مالی، نهادی پشتیبانی خواهد کرد برای انتشار این کتاب؟
به سه طریق انجام شده است. طریق اول آن ناشر آمریکایی بود که حق خودشان را پرداخت می‌کنند. طریق دوم، کمک‌هایی بود که از جانب وزارت خارجه عراق برای خریداری سندها و آمد‌و‌شدهابه کشورهای مختلف مهیا شد. مثلاً من در فرانسه اگر به دیدار کوشنر رفتم یا در آمریکا به دیدار هنری کیسینجر، این دیدارها را وزارت خارجه عراق تهیه و تنظیم کرد و خود موارد حمل و نقل و مسافرت به آن کشورها و میهمان شدن در آن سفارت را متحمل شد. این برمی‌گردد به حوزه‌ی اختیارات وزارت خارجه. ولی درواقع با کمک آنها بوده که تا این لحظه رو به پایان است.

کتاب در ایران هم در دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت؟
بله. من هفته گذشته به ایران رفتم به این خاطر که کتاب را به وزارت ارشاد اسلامی ببرم، با اینکه کتاب را البته من از قبل برای آنها ارسال کرده بودم، به این خاطر که مجوز آن را بگیرم و همزمان با عربی و انگلیسی منتشر بشود که حالا با یک مشکلی روبرو شدیم که ببینیم این مشکل را چطوری می‌توانیم حل بکنیم و این مشکل، جدای از حوزه‌ی اختیارات وزارت ارشاد اسلامی است که اگر آن مشکل رفع بشود؛ آن وقت فکر می‌کنم که فارسی آن هیچ مشکلی ندارد و همزمان با انگلیسی و عربی می‌تواند در اختیار هموطنان قرار بگیرد.

مشخص هست که چه ناشر بخصوصی در ایران، کار نشر کتاب را به عهده خواهد گرفت؟
تا این لحظه با دو ناشر من صحبت کردم که این دو ناشر از ناشرین بسیار معتبر ایران هستند که نشر کتاب‌های تاریخی را انجام می‌دهند. ولی به هر حال تا زمانی که قرارداد رسمی به تایید سفارت عراق در تهران نرسد، نمی‌شود اسم ناشر را معرفی کرد. چون بخش انگلیسی و بخش عربی آن مستند و مورد تایید آنها قرار گرفت، من اسامی آنها را گفتم ولی برای فارسی تا این لحظه هنوز از بین این دو ناشر، هیچ کدامشان قرارداد رسمی را با وزارت خارجه عراق منعقد نکردند که من بتوانم اسم ناشر آن را اعلام بکنم.