Oct 2009

رویای اروپا

از طریق خواندن کتاب آذر نفیسی متوجه می‌شویم که رویای به غرب رفتن الزاما نه یک رویای ایرانی، بل‌که یک رویای جهانی، به ویژه جهان اسلام است. ما با خیرگی به غرب نگاه می‌کردیم. به غرب آمدیم و حالا داریم غرب را تغییر می‌دهیم. چنین است که امروز آذر نفیسی برای همان غربیانی می‌نویسد که عمری در خواندن کتاب‌ها و آموختن از فرهنگ آنان نیرو گذاشته بود.

آینه نازک حضور گراناز موسوی

گراناز موسوی، متولد سال ۱۳۵۲ شاعر بااستعدادی است که اخیراً وارد کار سینما نیز شده است. گراناز از دسته شاعرانی است که میان ایران و جهان سرگردان است. او گاهی در ایران و گاهی در استرالیا زندگی می‌کند. اکنون با آغاز فعالیت سینمایی، لاجرم میدان گسترده‌تری برای حرکت پیدا خواهد کرد و بی‌شک این در شعرش اثرگذار خواهد بود.

«زنان بدون مردان» از کتاب تا ونیز

امسال فیلم «زنان بدون مردان» ساخته شیرین نشاط در فستیوال ونیز برنده جایزه شیر نقره‌ای شد. از آن جایی که کتاب زنان بدون مردان را من نوشته‌ام دوستانی در بخش پرسش و بینش رادیو زمانه از من خواستند در این باره بنویسم. من در این فیلم بازی نیز کرده‌ام. اما پیش از آن که به شرح ماجرای ونیز بپردازم، چنین به نظرم می‌رسد که درباره روند تهیه خود فیلم صحبت کنم.

«من برتر» مادرم

بر این پندارم که تصویر مردانه‌ای که اغلب افراد از خدا در ذهن دارند، تصویری است که زنان در ذهن فرزندانشان کاشته‌اند. آن‌ها تصویر آرمانی من برتر خود را به فرزندانشان تلقین می‌کنند و خدا حالتی مردانه پیدا می‌کند. مادر که اما هرگز مرد بزرگی را در اطراف خود ندیده بود تا از او الگویی بسازد، چهره زنانه‌ای را به عنوان خدا در آسمان بالا برده بود.

آرمان‌گرایی صرف به هلاکت می‌انجامد

کتاب «کلاغ و گل سرخ» که در تابستان ۱۳۸۸ در آلمان منتشر شده، شرح دوران زندان مهدی اصلانی، چریک فدایی شاخه اکثریت را در بر می‌گیرد. او به صراحت می‌گوید که نسبت به سازمان سیاسی‌اش انتقاد دارد و از آن‌ها جدا شده است. پیش‌درآمد کتاب نشان می‌دهد که مهدی اصلانی طرحی برای نوشتن یک خاطرات کامل سه‌بعدی داشته است.

شاهزاده‌ای که «شما» نمی‌گفت

گفت و گو از غرور اشرافی مادرم بود که یاد شاهزاده «توهاها» افتادم. این شخصیت محترم پدر شوهرخاله من بود. این شاهزاده که مدتی وزارت احمدشاه را به عهده داشته، هرگز به کسی «شما» نمی‌گفته و همه را «تو» خطاب می‌کرده است. اما گاهی مجبور بوده چند نفر را با هم مورد خطاب قرار دهد. در این حالت برای آن که از ضمیر «شما» استفاده نکند، آن‌ها را «توهاها» خطاب می‌کرده است.

در قلب من درختی‌ست

هنگامی که ما غزل حافظ یا مولانا را شعر می‌دانیم، بسیار مشکل خواهد بود تا به سروده‌هایی که شاعران جوان متولد دهه‌های چهل و پنجاه و شصت می‌سرایند نیز شعر بگوییم. این افراد اغلب خود اعتراف می‌کنند که قوانین عروض و قافیه را نمی‌شناسند. البته سروده‌های آنها اغلب از معنا و مفهوم قابل تأملی برخوردار است، اما شباهت چندانی به شعر در مقام آن‌چه حافظ و مولانا و یا فروغ و سپهری برای ما باقی گذاشته اند ندارد. من اشکالی نمی‌بینم که تا پیدا شدن اصطلاحی مناسب برای این نحوه سخن، این نوع سروده ها را «شعرواره» بنامیم.

به یمن اهریمن

شهرنوش پارسی‌پور: در دیالکتیک ایران باستان اهریمن و اهورامزدا دائم در ستیز با یکدیگر هستند. اهورامزدا یک‌سره خیر و پاکیزگی ست و اهریمن یک‌سره شر و کثافت. انسان از این دنیایی که تا این حد سیاه و سپید است وحشت می‌کند و در عین حال به شک می‌افتد. «تاریکی» برای خودش معنا دارد. اندرون بدن ما در تاریکی قرار گرفته است. اگر ما دل و روده‌مان را در معرض نور قرار دهیم جان خود را از دست خواهیم داد. بنابراین ما خواسته ناخواسته جزو ابواب جمعی اهریمن محسوب می‌شویم.

شاهزاده خانم آس و پاس

مادر که ما او را «شاجان» به معنای «شازده جان» خطاب می‌کنیم، به راستی باور دارد که یک شاهزاده خانم است. مقرر کرده است که ما سه بچه هر روز صبح دست او را ببوسیم و بگوییم سلام شاجان! او این روش را از خواهرزاده‌اش آموخته است که دختر احمدشاه قاجار است. این بانو در اروپا و آمریکا زندگی تشریفاتی برای خود داشت. مقرر چنین بود که بچه‌ها دست او را ببوسند.

راستی تخمه هم می‌فروشند؟

شیما کلباسی، مبتکر سبک اشعار موازی است که به صورت افقی عمودی قابل خواندن هستند. او هم‌چنین نخستین شاعر ایرانی است که به نوشتن اشعار دونفره با شاعران غیر هم‌زبان پرداخته است. خانم کلباسی به تازگی مجموعه شعر «سنگسار» را به زبان فارسی منتشر کرده است. روشن است که طراحی پدیده کریه سنگسار، کار مشکلی است. شاعر نهایت کوشش خود را کرده است تا بار این کراهت را به خواننده منتقل کند. اما درگیر کار سختی شده است.