در قلب من درختی‌ست

شهرنوش پارسی‌پور

در برنامه‌ی با خانم نویسنده، شماره ۶۱ به مسأله شعر اشاره کردم وگفتم هنگامی که ما غزل حافظ یا مولانا را شعر می‌دانیم، بسیار مشکل خواهد بود تا به سروده‌هایی نیز که شاعران جوان متولد دهه‌های ۴۰ و ۵۰ و ۶۰ می‌سرایند، شعر بگوییم.

این افراد اغلب خود اعتراف می‌کنند که قوانین عروض و قافیه را نمی‌شناسند. البته سروده‌های آن‌ها اغلب از معنا و مفهوم قابل تأملی برخوردار است، اما شباهت چندانی به شعر در مقام آن‌چه حافظ و مولانا و یا فروغ و سپهری برای ما باقی گذاشته اند ندارد. من اشکالی نمی‌بینم که تا پیدا شدن اصطلاحی مناسب برای این نحوه سخن، این نوع سروده ها را «شعرواره» بنامیم.

قصد من ابداً توهین به این نوع سروده‌ها نیست، بلکه اما این یک واقعیت است که این اشعار در مجموع بی‌قافیه هستند و در بسیاری از موارد وزن را هم رعایت نمی‌کنند و بیشتر به قطعه ادبی شباهت دارند. به هر تقدیر من این سروده‌ها را از این پس «شعرواره» خواهم نامید و مطمئن هستم به‌زودی اصطلاح مناسبی برای آن‌ها پیدا خواهد شد.

ماندانا زندیان، پزشک اطفال است. وی در این زمینه، دست در کار تحقیقات نیز هست. او در عین حال خانه‌دار و مادر قابل تأملی‌ست و اگر کار سرایش و تولید برنامه برای رادیو و نشریه‌ها را نیز به این مجموعه اضافه کنیم با انسانی روبرو می شویم که خود را سه - چهار تکه کرده است و با علاقه‌مندی همه‌ی این کارها را نیز خوب انجام می‌دهد.

او در هفتم فروردین ۱۳۵۱در شهر اصفهان متولد شد. تا کنون سه مجموعه شعر به نام‌های «نگاه آبی»،« هزارتوی سکوت» و «وضعیت قرمز» منتشر کرده است. کتابی که امروز از آن سخن خواهم گفت، «در قلب من درختی‌ست» نام دارد که در همین سال جاری منتشر شده است. قطع کتاب مربع است و طراحی روی جلد زیباست. سروده‌های او فاقد قافیه و اغلب دارای وزن درونی ست. در سروده شماره یک می‌گوید:

می‌وزیدی

و باغ کاشی نور می‌نوشید

زندگی زیبایی رها شده‌ای بود

در تمامی کاشی‌ها درخت می‌رویید

و درخت‌ها

تو را به یک‌دیگر تبریک می‌گفتند

بر فراز دست‌هایت خم شدم

لبخندت روی صورت‌ام تبخیر شد

نیلوفری رویید

و آب

آرامش صدای تو را نیایش کرد

لحظه، ابدیت بود

و پنجره‌های جهان

آوار آینه‌های روان را

زمزمه می‌کردند

چنین به نظر می‌رسد که طرح درختی در یک کاشی شفاف به چشم خورده و سراینده جوان ما را به دنیای تخیل اندرا کرده است. در سروده شماره سه که مضمونی اجتماعی دارد می‌گوید:

هزار و یک شب تلخ گذشت

دنیا چشم‌هایش را

در گازهای شیمیایی

گم کرد

و ماه

دیگر قصه‌ای نداشت

تا تکه پاره‌های تورا

کنار هم نگه دارد

آن روزها

که با لالایی مادرت

روی قالیچه سلیمان

به آسمان می‌رفتی

نمی‌دانستی

جنگ، آرامش آب را به هم خواهد ریخت

و قصه‌های مادرت را

روی ساحلی که نیست

صدپاره خواهد کرد

هزار و یک شب تلخ گذشت

تو نخلستان شدی

و مشت همه واقعیت ها باز شد

بخشودنی در کار نیست

دشمن درون ما سنگر گرفته است

و زمان هرچه می‌دود

نمی‌تواند از جنگ رد شود

جهان تو را انکار می کند

چرا که ستاره‌های سربی

رویاهای سفالی را

خرد می‌کنند

با این همه

در دست‌های زمین

نیلوفری‌ست

که یک روز عطرش را

به کاسه سفالی مادرت

تعارف خواهد کرد

گرچه این سروده پیامی در راستای مخالفت با جنگ و هیولای برخاسته از آن است، اما در عین حال حامل یک پیام فلسفی ست. می‌گوید «دشمن درون ما سنگر گرفته است و زمان هرچه می دود، نمی تواند از جنگ رد شود. درست در همین جاست که معیارهای خیر و شر درهم ترکیب می شود؛ چرا که گرچه جنگی در بیرون پدیدار است، اما در پنهان حضور نیز مبارزه ادامه دارد، و حقیقتی‌ست که گفته‌اند جهاد اکبر جهاد با خود و با نفس است.

در شعر شماره چهار می گوید:

آن‌قدر حقیقت داری

که رویای من از خواب می پرد

من از صبوری خاک عاشق‌ترم

بیا باهم جوانه کنیم

دلتنگی شاید زمستانی‌ست،

در انتظار یک لحظه بهار

این سروده‌ای‌ست عاشقانه و خطاب به معشوقی‌ست که حس حضورش در اطراف شاعر قابل لمس است. او بسیار حقیقی‌ست و این علامت مبارکی ست. در زندگی کمتر پیش می‌آید که بتوان عشق را این همه در کنار خود داشت. چنین به نظر می‌رسد که سراینده ما زن خوشبختی‌ست. اما جوانه‌هایی که در شعور برتر ریشه کرده است او را دائم به سوی دنیایی می‌چرخاند که پر از رنج و تعب است. در سروده شماره ده دچار دغدغه‌های ذهنی‌ست برای درک معما. می‌گوید:

گاهی سفر

مثل در

به رویا باز می شود

گاهی جهان

زیر پای مهربانی

آن‌قدر استوار می شود،

که تقوای نجیب تنهایی

می‌تواند

نا گفته‌های سفر را

روی پنجره‌های نامرئی

نقاشی کند

گاهی سفر خسته می‌شود

و زمان می‌ایستد

تا لبخند تو را تماشا کند

سفره‌های ماه

سال‌ها کنار سفره‌های بمب‌های سیاه

پر از هفت‌سین شدند

تا نوروز

که همیشه شبیه خودش بود

سال‌های مسافر را با لبخند

به آینه تحویل دهد

دستهای تو می‌گفتند:

دشنام و استغاثه

هیچ‌کس را نجات نمی‌دهد

دست‌های تو

استعاره‌ای از توانستن‌اند

ما میان دیوان حافظ

و دست‌های تو

شبیه خودمان شدیم

زخم‌های ما

در لبخندهای تو مه‌آلود شده‌اند

ما سفر را تاب آورده‌ایم

راستی سفر چرا به نظر سراینده تا این حد کار مشکلی می‌نماید؟ البته در این‌جا خود سفر دارای شخصیت چند‌بعدی‌ شده و از این نظرگاه ما را به یاد اشعار مجموعه «یوزپلنگانی که با من دویده‌اند» از بیژن نجدی می‌اندازد که اشیاء و کلیت هستی چنان جان‌دار می‌شوند که انسان، و در این حالت جدا‌سازی معانی نوین از معانی سنتی بسیار آسان می‌شود. در شعر شماره دوازده می‌گوید:

نه

غربت تصور واژه‌های من نیست

غربت جای خالی توست

در خیال شعری

که دست به هرچه می‌ساید

تویی

نبودنی

که مثل عمر

بر چهره‌ی رویا ترک می‌خورد

و دست‌هایش را می‌لرزاند

وقتی امید

مثل عطر نیلوفر

در مرداب فرو می‌رود

غربت، آرزوی صدا کردن نام توست

با همان لحن که روز نخست

تو نیستی

و غربت، سرگیجه‌ی رنگ های روشنی‌ست

که هر روز

دور از آفتاب تو

با رویای رنگین‌کمان

در ابرهای تیره گم می‌شوند

بدون شک شاعر ما عاشق است و در همان حال قدر معشوق را بسیار می‌داند. به او تبریک می‌گویم. با شعر شماره چهل و چهار این برنامه را به پایان می‌رسانم. از آنجایی که سی‌دی اشعار ضمیمه‌ی کتاب بود این سروده با صدای خود شاعر پخش می‌شود:

در قلب من درختی‌ست

که شب‌ها ماه می‌شود

و روزها خورشید

خورشیدی

که دریاست

و ماهی که

بیابان

دریایی که

ماهی سیاه کوچکی

آرامش می‌کند

و بیابانی که

در آرامش دریا شعر می‌شود

در قلب من خدایی‌ست

که می‌خواهد

بخشنده و مهربان بماند