کشتی به راهش ادامه می‌دهد

پرويز جاهد

علی‌رغم تمام حرف‌هایی که در‌باره وضعیت بد اقتصادی جهان و تأثیر منفی آن بر فستیوال کن زده شده و می‌شود، هیچ تغییر چشم‌گیری در شکل ظاهری این فستیوال دیده نمی‌شود. برنامه‌ها مطابق معمول هر سال پیش می‌رود. بساط فرش قرمز و مهمانی‌های شبانه همچنان برقرار است و سلبریتی‌ها در خیابان‌های کن سوار بر اتومبیل‌های لیموزین جولان می‌دهند.

هوای نسبتاً گرم و آفتابی مردم زیادی را به ساحل کن کشانده و کار و بار رستوران‌ها و کافه‌های دور و بر کاخ اصلی فستیوال حسابی سکه است. در کن که راه می‌روی ایرانی‌های زیادی را می‌بینی، از کارگردان و بازیگر و خبرنگار و عکاس گرفته تا مسئولین بنیاد سینمایی فارابی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مطابق معمول هر سال در بخش مارکت کن غرفه دارند و برای فروش محصولات داخلی سینمای ایران سرگرم رایزنی‌اند.

گاهی هم می‌توان آن‌ها را هنگام تماشای فیلم‌ها در سالن دید که با موبایل‌هایشان مرتب حرف می‌زنند و یا با هم پچ پچ می‌کنند و افکت صوتی خود را به افکت‌های صوتی فیلم‌ها می‌افزایند. پنج روز است که فستیوال شروع شده و در این پنج روز فیلم‌هایی از انگ لی، لارس فون تریه، پارک چان ووک، جین کمپین، بریلانته مندوزا، الخاندرو آمنه‌بار و بهمن قبادی به نمایش درآمد.

عکس‌ها: پرویز جاهد

جز فیلم «گورا» ساخته آمنه‌بار که در بخش خارج از مسابقه نشان داده شد، بقیه فیلم‌ها در بخش اصلی و بخش نوعی نگاه نمایش داده شدند. از میان فیلم‌های بخش مسابقه تا کنون دو فیلم توانسته نظر بیشتر منتقدان را در کن جذب کنند. فیلم «ستاره تابناک» ساخته جین کمپین و فیلم«پیش‌گو» ساخته ژاک اودیار، فیلمساز فرانسوی.

مجله اسکرین مثل هر سال یک هیأت داوری ویژه برای فیلم‌ها در کن تعیین کرده که نام برخی از سرشناس‌ترین منتقدان امروز سینما مثل درک مالکوم از روزنامه ایونینگ استاندارد، میشل سیمون از روزنامه پوزیتیو و نیک جیمز سردبیر سایت اند ساوند تشکیل شده و هر روز به فیلم‌های بخش مسابقه ستاره می‌دهند.

فیلم «پیش‌گو» ساخته ژاک اودیار توانسته با مجموع امتیاز ۳.۴ در صدر جدول امتیازبندی مجله اسکرین قرار بگیرد. میشل سیمون، نیک جیمز و درک مالکوم هر سه به آن چهار ستاره داده‌اند. فیلم «ستاره تابناک» ساخته جین کمپین نیز با ۳.۳ امتیاز در رده بعدی جدول اسکرین قرار می‌گیرد.

نمایی از فیلم «وود‌استاک جذاب» ساخته انگ‌لی

کم‌ترین امتیازها نیز مربوط به فیلم‌های «‌تب بهاری» ساخته لو یه، فیلمساز چینی و «ووداستاک جذاب» (TAKING WOODSTOCK) ساخته انگ لی، سینماگر تایوانی الاصل هالیوود است. میشل سیمون به «ووداستاک جذاب» تنها یک ستاره و نیک جیمز و درک مالکوم هر کدام به آن دو ستاره داده‌اند.

این فیلم بر اساس خاطرات جوانی به نام الیوت تایبر ساخته شده، و نشان می‌دهد که او چگونه توانست در دهه شصت، با برگزاری کنسرتی در اطراف نوریج ویلج نیویورک، نزدیک به نیم میلیون آدم را جمع کرده و از این راه به خانواده‌اش که زیر بار قرض‌اند، کمک کند.

«ستاره تابناک» نیز داستان زندگی و عشق جان کیتز، شاعر انگلیسی قرن نوزدهم است که در سن جوانی درگذشت. کیتز عاشق دختر همسایه‌اش می‌شود اما آن‌ها جرأت ندارند این عشق را آشکارا ابراز کنند.

«آگورا» اثر حماسی جاه‌طلبانه الخاندرو آمنه‌بار، سینماگر اسپانیایی که روز گذشته در بخش خارج از مسابقه نشان داده شد، توجه زیادی را به خود جلب کرد. درام تاریخی آمنه‌بار که در قرن چهارم میلادی در مصر تحت سلطه رومی‌ها می‌گذرد، داستان هایپتیا، نخستین زن منجم جهان است که در دورانی ملتهب و پرآشوب زندگی کرد و عاقبت قربانی تعصب‌ها و تاریک‌‌اندیشی‌های کور قرون وسطایی شد.

ریچل وایس در نمایی از فیلم «اگورا» ساخته الخاندرو آمنه‌‌بار

«اگورا» نام شهری است در قلب اسکندریه که بزرگ‌ترین کتابخانه دنیای آن عصر و گنجینه تمام پژوهش‌ها و دستاوردهای علمی و فلسفی جهان باستان در درون حصارهای بلند آن قرار دارد که به فلک سر می‌ساید. فیلم با تصویر زیبایی از کهکشان در شب شروع می‌شود و با حرکت دوربین از فضای لایتناهی وارد مدار زمین شده و از آنجا در میدان اگورا فرود می‌آید که نمایندگان ادیان مختلف را سرگرم بحث‌ها و جدال‌های فلسفی و علمی در‌‌باره وجود خداوند و گردش زمین و کائنات می‌بینیم.

در یک سو بت‌پرستان قرار دارند که فرهنگ و مذهب مسلط‌اند و در سوی دیگر یهودیان و مسیحیان که در اقلیت‌اند. مسیحیانی که می‌‌روند به تدریج قدرت بگیرند و خشونت، تعصب و جهل مذهبی را جایگزین خردورزی، دانش فلسفی و اندیشه‌های علمی سازند و با محو بی‌رحمانه تمدن و دستاوردهای جهان باستان و به آتش کشیدن کتابخانه اگورا و نابود کردن کتاب‌های گرانبهای آن، نظام تاریک‌اندیشی و انگیزیسیون قرون وسطایی خود را برپا کنند.

آمنه‌بار به خوبی موفق می‌شود تا با استفاده از داستان دراماتیک هایپتیا و رقابت عشقی دو مرد با دو پایگاه طبقاتی مختلف یکی برده (دیویس) و دیگری اشراف‌زاده (اریستس) که صاحب دو طرز تفکر و مذهب متخاصم‌اند، شهر اگورا را به تمثیلی از جهان امروز تبدیل کند و تصویری نمادین از کشمش‌های ایدئولوژیک معاصر ارائه کند.

بهمن قبادی در کنار حامد بهداد

جهانی که خشونت و نفرت مذهبی و عقیدتی در آن هر روز صدها قربانی می‌گیرد و گرایش به اندیشه‌های بنیادگرایانه و متحجرانه روز به روز گسترش می‌یابد و می‌رود که تمام دستاوردهای تمدن بشری را نابود سازد. بازی ریچل وایس در نقش هایپتیا واقعاً تماشایی و فراموش نشدنی است.

دیدن همایون ارشادی، بازیگر سرشناس سینمای ایران نیز در این فیلم برای ایرانی‌ها قطعاً جالب است و نمونه تازه‌ای از تلاش بازیگران مستعد ایرانی برای فعالیت در سینمای هالیوود است. ارشادی در این فیلم، نقش برده دانشمندی را بازی می‌کند که به هایپتیا در کشف حقایق علمی و درک رمز و رازهای هستی کمک می‌کند.

فیلم «تزار» ساخته اول لونگوئین، سینماگر روس نیز اثر تاریخی، باشکوه و عظیمی بود که زندگی تزار واسیلیویچ، معروف به ایوان مخوف را تصویر کرده بود. روایتی در چهار اپیزود از زندگی یکی از خوف‌ناک‌ترین و بی‌رحم‌ترین رهبران مستبد جهان که با تکیه بر اعتقادات مذهبی مسیحی، دستگاه ظالمانه خود را در قرن شانزدهم بنا کرده بود.

نمایی از فیلم «تزار» ساخته اول لونگوئین

قبلاً سرگئی آیزنشتاین، سینماگر و نظریه‌پرداز بزرگ سینما، زندگی این جنایتکار بی‌رحم و خونخوار را در فیلم حماسی «ایوان مخوف» تصویر کرده بود. فیلم پاول لونگوئین به نسبت فیلم آیزنشتاین روایتی فشرده‌تر و سر‌راست‌تر از این چهره منفور تاریخی است.

تزار مردم بی‌گناه را صرفاً به خاطر مخالفتشان با حکومت او، وا می‌دارد که همانند حیوان چهار دست و پا در برف حرکت کنند و او را روی شانه‌های خود حمل کنند. او شب‌ها تا صبح به عبادت می‌پردازد و از خدا می‌خواهد که دشمنانش را نابود سازد.

در این میان نزدیک‌ترین اطرافیانش را به جرم جاسوسی برای لهستانی‌ها که با آن‌ها در جنگ است یا به خاطر مخالفت با دین از سر راه بر می‌دارد و فیلیپ، اسقف اعظم کشور را که حاضر نیست بر جنایت‌های او صحه بگذارد، مورد وحشیانه‌ترین شکنجه‌ها و آزارها قرار می‌دهد.

کن لوچ

بازی‌های بسیار قدرتمند بازیگران فیلم، سناریوی محکم و دراماتیک که بر مبنای تنش درونی تزار و تضاد بیرونی او با اسقف اعظم و مخالفان دیگرش، بنا شده، زاویه‌ها و نورپردازی اکسپرسیونیستی به ویژه در صحنه‌های مربوط به کابوس تزار و شکنجه‌گاه‌های هولناک که یادآور کار آیزنشتاین است، از ویژگی‌های برجسته فیلم است. تنها اشکال فیلم، زمان بیش از حد طولانی آن بود که تماشاگران فستیوال را تا اندازه زیادی خسته کرده بود.

برنامه‌های فستیوال فیلم تا روز ۲۴ ماه می ادامه دارد و شرکت‌کنندگان در فستیوال تماشای آخرین ساخته‌های کن لوچ، کوئنتین تارانتینو، مارکو بلوکیو، آلن رنه، میشل هانکه و پدرو آلمادورار را بی‌صبرانه انتظار می‌کشند.