یاغی زیبا

پرویز جاهد

مثل همیشه وقتی بازیگر مهمی می‌میرد، همه به مرثیه‌نویسی می‌افتند و یادشان می‌افتد که او چه بازیگر مهمی بود و چقدر حیف شد که از دنیا رفت.

حالا هم که پل نیومن در هشتاد و سه سالگی از دنیا رفت، همه دارند در باره‌اش حرف می‌زنند یا می‌نویسند.
رادیوها، تلویزیون‌ها و روزنامه‌ها، همه پرند از تصاویر پل نیومن در سن‌ها و نقش‌های مختلف دوران زندگی‌اش. روزنامه گاردین تا‌کنون چندین مقاله اساسی از منتقدان مطرحی چون دیوید تامسن، فیلیپ فرنچ و پیتر برد شاو و ایندپندنت نیز مقاله نسبتاً مفصلی از جفری مک نب در‌باره او منتشر کرده‌اند.

پل نیومن

جز مقاله دیوید تامسن که لحن انتقادی تندی دارد، بقیه در ستایش از او نوشته‌اند (تا کنون هیچ‌کس به دیوید تامسن نگفته که چرا چنین مقاله منفی‌ای علیه این بازیگر محبوب مردم، درست روز پس از مرگش نوشته و چرا صبر نکرده کفن‌اش خشک شود تا این کار را بکند).

رادیو ال‌بی‌سی لندن که رادیو گفت و گوست، از صبح دیروز تا بعدازظهر در‌باره نیومن حرف زد و راجع به او با مردم و برخی از منتقدها و فیلم‌سازها گفت و گو کرد، از جمله سم مندس، فیلم‌ساز انگلیسی که آخرین فیلم نیومن بر پرده سینما را به نام خودش ثبت کرد؛ در راه فنا در کنار تام هنکس.

در نقش گانگستر پیری که در موقعیت دراماتیکی بین دوستی با تام هنکس که او را مثل فرزندش دوست دارد و پسر دیوانه و جنایتکارش (دنیل کریگ) که زن و بچه تام هنکس را با نامردی کشته، یکی را انتخاب کند و مهر پدری بالاتر از آن است که بخواهد به خاطر پایبندی به وجدان و شرافت انسانی آن را نادیده بگیرد.

مندس به ال‌بی‌سی از خصوصیات اخلاقی برجسته نیومن گفت، از انسان دوستی‌اش و عشق‌اش به همسر و خانواده‌اش.

همین‌طور از بازیگری‌اش که فراتر از ستاره بودن محض بود و این‌که بازیگری، کاراکتر‌محور بود و در تمام نقش‌هایش، شخصیت‌هایی ماندگار را تصویر کرد.

پل نیومن

از پل نیومن فیلم‌های زیادی دیده‌ام. شاید مهم‌ترین فیلم‌هایش را دیده‌ام از بیلیاردباز گرفته تا گربه روی شیروانی داغ، تیرانداز چپ دست، تابستان گرم و طولانی، مرد، لوک خوش دست، آسمان‌خراش جهنمی، هاد، نیش، بوچ کاسیدی و ساندنس کید، رنگ پول و راه فنا. اما نیومن، بازیگر محبوب من نبود.

برخلاف بسیاری از مردم که از چشمان آبی او می‌گویند و آن را مهم‌ترین نشانه زیبایی این مرد می‌دانند، من از چشمان آبی او می‌ترسیدم. چیزی در آن بود که مرا آزار می‌داد و ناراحت می‌کرد. چشم های او برای من نشانه شرارت و شیطنتی بود که با نقش‌هایش تصویر می‌کرد.

من نمی‌دانم در جوامعی مثل آمریکا یا اروپا که مردان چشم آبی بسیارند، چرا هنوز آبی بودن چشم، یک معیار مهم زیبایی است؟

فیلیپ فرنچ منتقد کهنه‌کار انگلیسی راست می‌گوید که برخی از بهترین فیلم‌های پل نیومن یعنی هاد، بیلیاردباز و تیرانداز چپ دست، سیاه و سفیدند، اما با این حال همه دارند از چشم‌های آبی پل نیومن حرف می‌زنند و این‌که زیباترین مرد پرده نقره‌ای بود.

برای نسل جوان تماشاگران سینما شاید پل نیومن تنها عکس کابویی با کلاه وسترن بر روی سس پستا باشد، اما برای نسل‌های قدیمی‌تر که فیلم‌های او را بر پرده بزرگ سینما و در سالن‌های تاریک دیده‌اند، او نمادی از مردانگی، اعتراض و یاغی‌گری بود.

شخصیت عاصی و سازش‌ناپذیر او را در تابستان گرم و طولانی، هاد و وسترن‌های مرد و تیرانداز چپ دست، دوست دارم، اما بازی رابرت ردفورد را در بوچ کاسیدی و ساندنس کید و نیش بیشتر می‌پسندم.

ضمن این‌که بوچ کاسیدی و ساندنس کید، وسترنی مدرن با کابوهایی مدرن بود که با سلیقه من که وسترن‌های کلاسیک را ترجیح می‌داد و می‌دهد، نمی‌خواند.

پل نیومن آموخته مکتب اکتورز استودیو و مدرسه لی استراسبرگ بود و الگوی بازیگری او علیرغم نقش های متفاوتی که به عهده گرفته، الگوی ثابتی است و نشانه هایی از دو بازیگر قدرتمندی که تحت تاثیرشان بود، یعنی مارلون براندو و جیمز دین را در خود دارد.

پل نیومن

این کاملاً درست است که در سال‌های اولیه بازیگری و برخی نقش‌های اولیه‌اش زیر سایه سنگین مارلون براندو و جیمز دین است و اغلب نقش‌هایی را می‌پذیرد که آن‌ها رد کرده‌اند، مثل نقش بیلی د کید در وسترن معروف آرتور پن یعنی تیرانداز چپ دست (۱۹۵۸) که بر اساس نمایشنامه‌ای از گور ویدال ساخته شده بود.

نقش‌اش در فیلم حماسی جام نقره‌ای، اصلاً مناسب او نبود که می‌خواست جا پای براندو بگذارد و به تقلید از او، جویده جویده و تودماغی حرف بزند.

او در راهی گام نهاد که پیش‌تر جیمزدین و مارلون براندو رفته بودند.‌ با این حال شکی نیست که او آن‌قدر استعداد و توانایی داشت که بتواند خود را از زیر سایه براندو و جیمز دین و مونتگمری کلیف بیرون بکشد و خودش باشد. اما «‌داشتن استعداد کافی نیست، تو باید کاراکتر داشته باشی.»

این جمله معروف او در فیلم بیلیاردباز رابرت راسن است، جمله‌ای که بیان‌گر ویژگی اصلی بازی‌های نیومن در سینماست.

اوایل دهه شصت دوران پرباری برای نیومن بود. باج‌گیر، هاد و پرنده شیرین جوانی، محصول این سال‌هاست. در این دوره است که شخصیت ضدقهرمان و عاصی او شکل می‌گیرد. شخصیت جوان کله‌شق، ستیزه‌جو و ناراحتی که در مقابل پدرانش می‌ایستاد و اعتقادات و باورهای آن‌ها را رد می‌کرد.

پل نیومن در فیلم مردی از مکینتاش

به اعتقاد جفری مک نب، منتقد سینما، حتی یاغی‌گری پل نیومن هم مثل براندو و جیمز دین نبود. ‌به گفته او یاغی‌گری براندو و جیمزدین برخلاف نیومن، ذاتی و درونی بود، در حالی‌که نیومن بیشتر سعی می‌کرد برای فرار از تیپ خوشگل و ظاهر دخترکش خود، خود را در چنین نقش‌هایی جا بزند.

به گفته دیوید تامسن، منتقد سرشناس فیلم نیز زیبایی و پوزخند طنزآمیز او، بیشتر به درد آگهی‌های پرزرق و برق تبلیغاتی می‌خورد تا فیلم های خوب.

اما علی‌رغم این انتقادات، پل نیومن همیشه چنین نبود، بلکه قابلیت ایفای نقش‌های متفاوت را داشت، از اری بن کنعان، فرمانده اسرائیلی اکسودوس اتوپرمینجر گرفته تا فست ادی بیلیاردباز رابرت راسن. از شخصیت نرم‌خوی بوچ کسیدی تا چهره‌های یاغی و عصیان‌گر هاد، پرنده شیرین جوانی و تیرانداز چپ دست.

نیومن که در دهه پنجاه قرارداد بازیگری با برادران وارنر را امضا کرد، واسطه‌ای شد بین هالیوود کلاسیک و هالیوود مدرن. بین براندو و جیمز دین و مونتگمری کلیف از نسل قدیم تر و رابرت ردفورد، استیو مک‌کوئین، پیترفوندا و دنیس هاپر از نسل جدیدتر.

بازیگری که با کارگردان‌های بزرگی چون الیا کازان (اگرچه درتئاتر)، آلفرد هیچکاک، مارتین ریت، رابرت آلتمن، جان هیوستون، سیدنی لومت و برادران کوئن کار کرد.

پل نیومن با رابرت ردفورد در فیلم بوچ کسیدی و ساندنس کید

او نقش مردان زیبارو و مغروری را در سینما به عهده گرفت که به زنان زیبایی که او را تحسین می‌کردند، بی‌اعتنایی می‌کرد.

در گربه روی شیروانی داغ، الیزابت تایلور به او می‌گوید:«‌تو می‌دونی احساس من چیه. من همیشه احساس می‌کنم که مثل گربه‌ای روی شیروانی داغ‌ام و از روی سقف می‌پرم.»

پل نیومن در جوابش با بی‌تفاوتی می‌گوید که اگر او نمی‌تواند او را از نظر جنسی ارضا کند، برود یک معشوقه برای خودش پیدا کند.

در سال‌های آخر عمر در چند فیلم نسبتاً مهم مثل رنگ پول مارتین اسکورسیزی که بازسازی فیلم قبلی او بیلیاردباز بود و رای ساخته سیدنی لومت در نقش یک وکیل دائم‌الخمر بازی کرد.

اما واقعاً پل نیومن را باید به چه خاطر به یاد داشت؟ به خاطر صورت زیبا و چشمان آبی‌اش؟ به خاطر کریزما و جذابیت شخصی‌اش؟ به خاطر خیرخواهی و اعمال نیکوکارانه‌اش؟ به خاطر مهارتش در مسابقات اتومبیل‌رانی یا به خاطر تعهدات اخلاقی و پای‌بندی‌اش به ارزش‌های خانوادگی؟ به خاطر فیلم‌هایی که بازی کرد یا به خاطر فیلم‌هایی که ساخت (او چهار فیلم با شرکت همسرش جوآن وودوارد کارگردانی کرد)؟

پل نیومن از نظر سیاسی آدم لیبرالی بود و با روشنفکران برجسته لیبرال مثل گور ویدال دوستی داشت. بارها مخالفتش را با جنگ ویتنام و سیاست‌های ریچارد نیکسون اعلام کرد و به خاطر حمایت از یوجین مک‌کارتی، رقیب نیکسون در انتخابات ریاست جمهوری، در لیست دشمنان نیکسون قرار داشت.

او در زندگی واقعی و شخصی‌اش (برخلاف کاراکترهای شرور و تبهکاری که نقش‌شان را بر روی پرده سینما بازی کرد) مرد شریف، درست کار و خانواده دوستی بود و برخلاف همتاهای بازیگرش، زندگی‌اش از شایعات و جنجال‌های مربوط به سکس، مواد مخدر، الکل و زن بازی خالی بود. در سال‌های دور با جوآن وودوارد ازدواج کرد و تا آخر عمر عاشقانه با او زیست.

در دنیای پیچیده امروز نمی‌توان مدل زندگی نیومن و ارزش‌های اخلاقی او را به کسی توصیه کرد، اما در زمانه‌ای که بسیاری از هنرمندان آلوده به مواد مخدر، الکل یا زن‌بازی‌اند و هیچ قیدوبندی در زندگی نمی‌شناسند، از شیوه زندگی نیومن و مرام اخلاقی او می‌توان بسیار آموخت.

او مرد نجیب و با نزاکتی بود و تمام عمرش پاک و با ادب و متانت زندگی کرد.

روزنامه گاردین از خوانندگانش خواست آن‌چه را که دوست دارند بر سنگ گور پل نیومن نوشته شود، بنویسند. اما پل نیومن دوست نداشت بر سنگ قبرش نوشته شود: این‌جا پل نیومن خوابیده - او از این‌که چشمانش قهوه‌ای شد، دق کرد و مرد.‬